Борон?о Греция

Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те
Борон?о Греция
Рәсем
Донъя ?ит?а?ы Европа
Барлы??а килг?н Греция
Сикт?ш Фракия , Иллирия [d] ??м Персидская империя [d]
Башланыу дата?ы Б. э. т. XII быуат
Тамамланыу дата?ы 600
?ай?а ?йр?нел? история Древнего мира [d] , грековедение [d] ??м антиковедение [d]
Тема и?тисады экономика Древней Греции [d]
  Борон?о Греция Викимилект?

Борон?о Греция , Эллада ( бор. грек.   ?λλ?? ) ? борон?о эолий, ахей, ионий, дорий ??бил?л?ре й?ш?г?н ?ала-д??л?тт?р бил?м??ене? д?й?м исеме. Грецияны? этник карта?ы б?т? антик д??ер дауамында бер т?рл? бул?ан ??м ??г?рм?й ?ал?ан тиерлек.

≪Борон?о Греция≫ т?ш?нс??ен? инг?н бил?м?л?р тип ?алимдар б. э. тиклемге III?II быуаттар?ан алып Крит утрауында барлы??а килг?н т??ге д??л?т ойошмаларынан ??м б. э. тиклемге II?I быуаттар?а тиклем ?у?ыл?ан грек колониялаштырыу д??еренд? й?ш?г?н территориялар?ы индерг?н. ?у?ынан К?нсы?ыш Урта ди?ге? буйында?ы был грек ??м эллин бил?м?л?ре Рим империя?ы тарафынан ба?ып алына ??м урта ди?ге? Рим д??л?те составына индерел?.

Борон?о грек тарихында географик сикт?р даими булма?ан, улар т?рл? тарихи д??ер??р?? ки??йеп й?ки тарайып ??г?реп тор?ан. Борон?о Греция территория?ы Бал?ан ярымутрауыны? к?нсы?ышын у?а й?н?ш тер?леп тор?ан утрау?арында й?йелеп ят?ан. У?а б. э. тиклемге VIII?VI быуаттар?а?ы грек колониялаштырыу д??еренд? к?нсы?ышта Эгей ди?ге?е утрау?ары, Фракияны? яр буй?ары, Кесе Азияны? к?нбайыш яр буйы ??м Кипр утрауыны? бер ?л?ш? ?ара?ан. К?нсы?ышта уны? территория?ына ?ара ди?ге? ??м А?ау ди?ге?е ; к?нья?та ? Т?нья? Африка (Киренаика, х??ерге Ливия ); к?нбайышта ? К?нья? Италия, к?нсы?ыш Сицилия; к?нья? Галлия (х??ерге Франция ) ??м т?нья?-к?нсы?ышта Испания яр буй?ары инг?н. Башлыса, был бил?м?л?р х??ерге заманда?ы Греция территория?ына тап кил?.

Борон?о Грецияны? и? ю?ары и?тисади, с?й?си ??ешеб. э. тиклемге Vl - V быуаттар?а?ы полис ?оролошона тура кил? ??м Борон?о Греция тарихында классик осор исемен ала.

Х??ерге ??м борон?о гректар?ы? атама?ы ? эллиндар, был ил исеме ? Элладанан (Hellas) к?ск?н. ≪Гректар≫ этнонимы ( бор. грек.   Γραικο? , лат.   Graeci ) латин телен?н килеп сы??ан ??м, к?р??е?, башта Т?нья? Греция ??бил?л?рене? бере?ен? ?ара?ан, был исем шулай у? Грея [en] (Γρα?α) ?ала?ыны? атама?ын са?ылдыр?ан Лингвистика ??м ?инд филология?ы профессоры Георгиос, Хадзидакис фекеренс?, ≪гректар≫ тип Танагра ?ала?ынан К?нья? Италия?а (Кумы ?ала?ына) к?сеп килг?н борон?о ??бил? атал?ан. Римляндар был ??бил? исемен ≪гректар≫ тип б?т? эллин халы?тарына к?серг?н [1] .

География?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Б. э. тиклемге 362 йылда грек д??л?тт?ре союзы карта?ы

Борон?о Греция территория?ыны? т?п ?л?ш? ? Бал?ан ярымутрауыны? к?нья? ?л?ш? (Бал?ан й?ки ?ит?а Греция), Эгей ди?ге?е утрау?ары ??м Кесе Азияны? к?нбайыш яр буйы.

Т?нья?-к?нбайышта был территория Иллирия мен?н сикт?ш, т?нья?-к?нсы?ышта ? Македония мен?н сикт?ш, к?нбайышта Ион (Сицилия), ? к?нсы?ышта ? Фракия ди?ге?е мен?н сикл?н? ??м ?с т?б?кт?н тора: Т?нья? Греция, Урта Греция ??м Пелопоннес. Т?нья? Греция Пинд тау ?ырты мен?н к?нбайыш (Эпир) ??м к?нсы?ыш (Фессалия.) ?л?шт?рг? б?лен?. Урта Греция Т?нья? ГрециянанТимфрест ??м Эта тау?ары мен?н айырыла ??м ул ун ?лк?н?н (к?нбайыштан к?нсы?ыш?а табан) ?иб?р?т (Акарнания, Этолия, Озоль Локрида?ы, Дорида, Фокида, Эпикнемид Локрида?ы, Опунт Локрида?ы, Беотия, Мегарида ??м Аттика ?лк?л?рен?н). Пелопоннес ?ал?ан Греция мен?н тар ?ына Коринф муйыны (6 км-?а тиклем) мен?н тоташ?ан.

Пелопоннесты? ???к ?лк??е - Аркадий, ул к?нбайышта Элида, к?нья?та Мессения ??м Лакония, т?нья?та Ахайя, к?нсы?ыштаАрголида, Флиунтия ??м Сикиония мен?н сикт?ш. Т?нья?-к?нсы?ыш м?й?ш?нд? Коринфия ярымутауы урынлаш?ан. Утраулы Грецияла бер нис? й?? утрау и??пл?н? (и? эрел?ре ? Крит ??м Эвбея), улар ?с ?ур архипелаг барлы??а килтерг?н: Эгей ди?ге?ене? к?нья?-к?нбайышында - Киклада, к?нсы?ышта ??м т?нья? ?л?ш?нд? - Спорада, к?нсы?ыш ?л?ш?нд? Ион ди?ге?е утрау?ары. Бал?ан Греция?ы, башлыса, таулы ил (ул т?нья?тан к?нья??а табан Динар Альпыны? ике тарма?ы мен?н ки?елг?н). Бал?ан Греция?ыны? яр ?ы?аты бик ны? йыр?ылан?ан, унда бик к?п ?улты?тар бар (и? эрел?ре ? Амбракикос, Коринф, Мессениакос, Лаконикос, Арголикос, Сароникос, Малиакос ??м Пагаситикос).

Т?би??т шарттары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Тау те?м?л?ре Грецияны ди?ге?г? сы?а тор?ан бик к?п тар ??м бер-бере?ен?н айырылып тор?ан ???нд?рг? б?л?. Бында, Лакония, Беотия, Эвбея ??м Фессалияны и??пк? алма?анда, у?дырышлы тиге?лект?р а?. Борон?о осор?а Греция территория?ыны? ?ст?н д?рт ?л?ш?н к?т??лект?р ??м бары тик ?иге???н бер ?л?ш?н ген? ??р?нт? ер??р бил?г?н.

Классик осор?а ?оро климат ??м ташлы тупра? булыу?а ?арама?тан, Ер?е? был 1/1000 ?л?ш?нд? донъя хал?ынын 1/10 ?л?ш? й?ш?г?н. Халы? ты?ы?лы?ы Беотияла, АВттикала, Арголидала, Критта, шулай у? Кипр ??м Сицилияла [ <span style="" title="не указан источник на утверждение (12 декабря 2014)">сы?ана? 1674 к?н к?р??телм?г?н</span> ] бер квадрат км-?а 100 кеше й?ш?г?н. Эллин Кипры ер?е? и? ты?ы? урынлаш?ан т?б?ге бул?ан (XV быуатта бары тик Фландрия ?ына халы? ты?ы?лы?ы буйынса антик Кипр?ы ?ыуып ?тк?н).X быуат?а тиклем Сицилия халы? бик ты?ы? ултыр?ан утрау бул?ан.

Бында?ы ??емлект?р байлы?ы ??м т?рл?л?г? мен?н айырыла (им?н, ?ыра?ай с?тл??ек, кипарис, каштан, а? шыршы, шыршы, мирт, лавр, олеандр ??м баш?алар), шулай у? хайуандар донъя?ы ла бай була (айыу, б?ре, т?лк?, ?абан, ?оралай, болан, илек, ?уян; микен осоронда Греция ??м Испанияла ары?ландар ??м гепардтар ?ырып б?т?р?лг?н), ?мм? бары?ынан да бигер?к ди?ге? хайуандары к?п. Ер а?тында фай?алы ?а?ылмалар ят?ылы?тары бик к?п була, и? элек тимер (Лаконияла, к?п кен? утрау?ар?а), шулай у? к?м?ш (Аттика, Тасос, Сифноста), ба?ыр (Эвбеяла), алтын (Фессалия, Тасос, Сифноста), ?ара ?ур?аш (Кеяла), а? м?рм?р (Аттика, Андроста), ?ара-к?к балсы? (Аттикала).

Осор?ар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Тарих ф?ненд? Борон?о Греция тарихын т?б?нд?ге этаптар?а б?ле? ?арал?ан [2] :

I крит-микен цивилизация?ы (б. э. тиклемге III ме? йыллы? а?а?ы ?II ме? йыллы?): Миной ??м Микен цивилизация?ы. Был осор7а беренсе д??л?т ойошмалары барлы??а кил?. Ди?ге???р?е ??л?штере? ??еш?. Борон?о К?нсы?ыш цивилизациялары мен?н дипломатик ??м сау?а б?йл?нешт?ре урынлаштырыла. ??енс?лекле я?ма барлы??а кил?. ?ит?а Греция?ы ??м Критта был осор?а ??еште? ким?ле т?рл?с? була: грек булма?ан халы?тар й?ш?г?н ер??рг? ?ара?анда д??л?тселек ирт?р?к барлы??а кил?, ? Бал?ан Греция?ы был ва?ытта б. э. тиклемге III ме? йыллы?ты? а?а?ында грек-ахей?ар тарафынан ба?ып алына.

  1. Миной цивилизация?ы (Крит):
    1. Ирт? миной осоро (б. э. тиклем XXX?XXIII быуаттар). Ырыу м?н?с?б?тт?ре хакимлы?ы, металл ??л?штер? башлау, ??н?рселекте? башланыуы, ди?ге??? й?????е ??л?штере?, аграр м?н?с?б?тт?р?е? са?ыштырмаса ю?ары ким?лд? булыуы.
    2. Урта миной осоро (б. э. тиклем XXII?XVIII бб. Был осор шулай у? ≪и?ке≫, й? ≪ирт?≫ осор тип билд?ле. Утрау?ы? т?рл? т?б?кт?ренд? т?рл? ирт? д??л?тселек бер?м?кт?рене? барлы??а киле?е. Критты? байта? т?б?кт?ренд? монументаль ?арай комплекстарын т????. Т??ге я?ма формалары.
    3. ?у??ы миной осоро (б. э тиклем XVII?XII бб.). Миной ц ивилизация?ыны? с?ск? аты уы , Критты? берл?ше?е, Минос батша?ыны? ди?ге? держава?ын булдырыуы, сау?а эшм?к?рлеге ки? ?олас ди?ге? бассейны Эгей ди?ге?е бассейнында Критты? сау?а эшм?к?рлегене? ки? й?йеле?е, монументаль т???л?шт?? с?ск? атыуы (Кносста, Маллияла, Фестала ≪я?ы≫ ?арай?ар?ы? т???л??е). Борон?о К?нсы?ыш илд?ре мен?н ???ем аралашыу. Б. э. тиклемге XV быуат урталарында т?би??т ??л?к?тт?ре ар?а?ында Миной цивилизация?ыны? ?а?шауы, Крит утрауын ахей?ар ба?ып алыуына с?б?псе т??шарттар булы уы
  2. Эллада цивилизация?ы (Бал?ан Греция?ы):
    1. Ирт? эллада осоро (б. э. тиклем XXX?XXI бб.). Бал?ан Греция?ында ырыу-??бил? м?н?с?б?тт?рене? хакимлы? ите?е. Т??ге эре ауыл бил?м?л?рене? ??м ?арай?а о?шаш ?оролмалар?ы? барлы??а киле?е.
    2. Урта эллада осоро (б. э. тиклем XX?XVII бб. ). Бал?ан утрауыны? к?нья? ?л?ш?н? й?ш?рг? к?ск?н грек теленд? ??йл?ше?се кешел?р?е? -ахей?ар?ы? т??ге тул?ыны. Был к?ренеште? Греция социаль-и?тисади ??ешен т?б?н?йте?е. Ахей?ар?ы? бырыу-??бил? м?н?с?б?тт?рене? тар?ала башлауы.
    3. ?у??ы эллада осоро (б. э. тиклем XVI?XII бб.) й?ки Микен цивилизация?ы. Ахей?ар?а ирт? класс й?м?и?тене? барлы??а киле?е ??м был к?ренеште?, ауыл хужалы?ында етештере? и?тисадын формалаштырыуы, Микенда, Тиринфта, Пилоста ??м Фивала байта? д??л?т бер?мект?рене? барлы??а киле?е, ??енс?лекле я?маны? формалашыуы, микен м???ни?тене? с?ск? аты уы. Ахей?ар?ы? Критты ба?ып алыуы ??м Миной цивилизация?ын ю??а сы?арыуы. Б. э. тиклем XIIбыуатта Греция я?ы ??бил? т?рк?м? ? дорий?ар?ы? ба?ып ине?е, микен д??л?тселегене? ??л?к булы уы.

II <b id="mwsQ">Полис</b> осоро (б. э. тиклемге XI?IV бб.). Грек донъя?ыны? этник тупланы уы. Демократик ??м олигархия формалы д??л?тселекте? барлы??а киле?е, с?ск? атыуы ??м полис структураларыны? кризисы . Борон?о грек цивилизация?ыны? ю?ары м???ни ??м ф?нни ?а?аныштары.

  1. Гомер (полис?а тиклемге) осор, ≪?ара??ы быуаттар≫ (б. э. тиклем XI?IX бб.) . Микен (ахей) цивилизация?ыны? тулы?ынса емереле?е, ы рыу ??бил? м?н?с?б?тт?рене? терге?еле?е ??м хакимлы? ите?е, улар?ы? ирт? класс формаларына трансформация?ы, полистар барлы??а килг?нг? тиклемге ??енс?лекле й?м???т структураларын булдырылыуы.
  2. Архаик Греция (б. э. тиклем VIII?VI бб.). Полисный структураларыны? формалашыуы. Б?й?к грек колониялаштырыуы (к?сенеп ултырыуы, я?ы ер??р ??л?штере?е). Башлан?ыс грек тираниялары. Эллин й?м?и?те не? этник берл?ше?е. Барлы? етештере? ?лк??енд? тимер ?уллана башлау, и?тисадты? к?т?релеше. Тауар етештере? ниге???рен булдырыл ыуы, ш?хси милек элементтарыны? таралыуы.
  3. Классик Греция (б. э. тиклем V?IV бб.). Грек полисы и?тисады ??м м???ни?тене? с?ск? атыуы. Фарсы донъя держава?ы агрессия?ын кире ?а?ыу, милли ??а?ды? к?т?реле?е. Сау?а-??н?рселек тибында?ы демократик ?оролошло полистар мен?н артта ?ал?ан аграр полистар ара?ында?ы низа?тар?ы? артыуы, Элладаны? с?й?си ??м и?тисади ?е??тен ?а?шатыусы Пелопонесс ?у?ышы. Полис система?ы кризисы башланыу ??м македония агрессия?ы ар?а?ында бойондоро??о?ло?он ю?алтыу.
  1. Эллин осоро (IV?I бб. бе?г? тиклем э.). Александр Македонский?ы? б?т? донъя держава?ыны? ны?ыныуы. Эллин грек-к?нсы?ыш д??л?тселегене? барлы??а киле?е, с?ск? атыуы ??м тар?алыуы.
    1. Беренсе эллин осоро (бе??е? эра?а тиклем 334-281 йй.). Александр Македонский?ы? грек-македон ??ск?ре походтары, уны? донъя держава?ыны? ?ы??а осор тороуы ??м байта? эллин д??л?тт?рен? тар?алыуы.
    2. Икенсе эллин осоро (бе??е? эра?а тиклем 281-150 йй.). Грек-к?нсы?ыш д??л?тселеге, и?тисады ??м м???ни?тене? с?ск? атыуы.
    3. ?с?нс? эллин осоро (бе??е? эра?а тиклем 150-30 йй.). Эллин д??л?тселегене? кризисы ??м тар?алыуы

Профессор, РФА академигы А. Т. Фоменко фекеренс?, борон?о грек хронология?ын борон?о я?ма сы?ана?тар?а ниге?л?неп т?гел, ? астрономик м??л?м?тт?рг? ниге?л?неп билд?л?рг? ??м уны? тарихында ?с тайпылышты? барлы?ын билд?л?рг? к?р?к. Ул был турала ??ене? "Новая хронология" хе?м?тенд? я??ан.

Фоменконы? т??дим итк?н ≪Я?ы хронология≫?ын к?п ??м т?рл? ??н?р тарихсы-?алимдары т?н?итл?й [3] .

Крит-микен осоро [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Борон?о Греция тарихыны? башлан?ыс (ирт?) этабы крит-мик?н, й?ки эгей осоро тип й?р?т?л?: Эгей ди?ге?е утрау?арында?ы бронза быуаты цивилизация?ы (б. э. тиклем 3000-1000 йылдар?а), Критта, шулай у? материкта?ы Грецияла ??м Анатолияла?ы цивилизация д?й?м Эгей цивилизация?ы атама?ын ал?ан. Был цивилизация, ?? сиратында, крит-микен осорона (б. э. тиклем III ме? йыллы? а?а?ы?б. э. тиклем II ме? йыллы?) б?лен? ??м Миной ??м Микен цивилихация?ын ?? эсен? ала. Б. э. тиклем III?II ме? йыллы?тар?а Эгей ди?ге?е бассейнында?ы ? Крит утрауында ??м Пелопоннес ярымутрауында (Микены, Пилос, Тиринф ?алалары) т??ге д??л?тт?р барлы??а кил?. Был д??л?тт?р монархия тибында?ы д??л?тт?р, улар борон?о к?нсы?ыш деспотияларына ки? тарма?лы бюрократик аппараты ??м к?сл? общиналарына о?ша?ан.

Инглиз археологы Артур Эванс?а Критта тикшерене???р башлар?а эт?ргес к?с булып борон?о грек мифы сюжетында?ы крит о?та?ы Дедал (Дедал Кносста Минос батша?ы ?с?н ?арай-лабиринт т???г?н) ??м лабиринтта йш?г?н Минотавр?ы е?г?н ??м лабиринттан сы?ыу ?с?н Ариаднаны? ебен ?уллан?ан Тесей тора. Кесе Азияла?ы легендар Троя ?ала?ын археологик ?а?ыныу?а р ва?ытында ас?ан Генрих Шлиман Микены ?ала?ын да ас?ан.

Б. э. тиклемге III ? II ме? йыллы?тар башында и? отошло географик урынды бил?г?н ??м к?сл? флоты бул?ан Крит батшалы?ы и? ?е??тле талассократия була. Крит о?талары бронзанан бик зауы?лы ?йбер??р эшл?й белг?н, керамик ?ауыт-?абаны бик матур ??емлек, хайуан ??м кеше ??р?тт?ре мен?н би??й белг?н,?мм?`тимер ?уллана белм?г?н.

Кносс ?арайыны? ?ы?ыл колоннадалары
≪Париж ?атын-?ы?ы≫

Кносста?ы батша ?арайыны? ?алды?тары б?г?нг? к?нд?р?? л? кешел?р?е хайран ?алдыра, с?нки ул к?п ?атлы ?оролманан ?иб?р?т. Уны? б?лм?л?ре ?атмарлы юлдар, коридор?ар мен?н тоташ?ан Был б?лм?л?р?е? тыш?ы т??р?л?ре булмайынса, улар я?тылы? т?ш?р??се махсус шахталар аша я?тыртыл?ан. ?арай?а вентиляция ??м ?ыу мен?н т?ьмин ите? системалары эшл?г?н. Стеналар фрескалар мен?н би??лг?н. Шул фрескалар?ы? и? билд?лел?рене? бере?е ? ≪Парижанка≫ (х??ерге ва?ытта Ираклион Археология музейы коллекция?ы). ?ара с?сле й?ш ?атын-?ы? ??р?тен Артур Эванс шулай тип ата?ан.

Кносс ?арайы Минос д??л?тене? с?й?си ??м дини ???ге бул?ан. Крит хал?ы али?? Деметра?а табын?ан, Деметраны? т?п жрица?ы булып батша Миносты? ?ы?ы тор?ан. Уны? ?ынын Йыланлы али?? итеп ??р?тл?г?нд?р. Баш?а артефакттар крит хал?ыны? дини культы булып Посейдонды к????л?ндерг?н ?ге? ?ыны тор?ан. Посейдон-к?к к?кр?те? алла?ы бул?ан, с?нки Критта ??м уны? мен?н й?н?ш утрау?ар?а ер тетр????р к???телг?н. Кносс ?арайыны? ?ыйы?ы монументаль ?ге? м?г??? мен?н би??лг?н, дини ритуалдар ?с?н ?ге? башлы ?ауыт-?аба ?улланыл?ан. Бер фрескала Тавракатапсия тиг?н ?ге? мен?н уйна?ан акробаттар ?ыны т?ш?р?лг?н. Кносс Тира утрауында?ы вулкан атылыу?ан емерелг?н, ????мт?л? Крит ??ене? ??т?нл?г?н ю?алт?ан.

Шулай итеп, бе??е? эра?а тиклем II ме? йыллы?ты? урта?ында грек цивилизация?ыны? ???ге бу лып грек-ахей?ар й?ш?г?н Микены ?ала?ы тора. Был ?ала к?сл? оборона стеналары мен?н уратып алын?ан. Стеналар ?ур, ?? ген? шымартыл?ан таш блоктар?ан ?алын?ан. Т?п ?ап?а - Ары?лан ?ап?а?ы, ул ?см?й?шл? стела мен?н би??лг?н. Стелалар?а ике ин? ары?лан ??р?те т?ш?р?лг?н . Генрих Шлиман шулай у? микен батшаларыны? алтын к?ш?н??ен ? Атрей к?ш?н??ен тап?ан. Был к?ш?н? т???р?кл?п т???лг?н к?мб?? ?ыйы?лы ер а?ты ?оролма?ынан ?иб?р?т. ≪ Гомер ??ене? ≪ Илиада ≫ ???ренд? Троя ?у?ышы нда?ы Микен ??ск?рен ет?кл?г?н ахей?ар?ы ма?тап я??ан

Б. э. тиклемге XII быуатта микен м???ни?тене? ю??а сы?ыуын Бал?ан утрауына т?нья?тан ба?ыш?ан ы рыу ?оролошо мен?н й?ш?г?н дорий ??бил?л?рене? б?реп ине?е мен?н б?йл?й??р. Дорий?ар?ы? ерле халы?ты буй?ондороуы грек ?алаларын ??м м???ни?тен б?лг?нл?кк? килтер?, айырым ?йтк?нд?, башлан?ыс грек я?ма?ын (крит я?ма?ын) ю??а сы?ара.

Полистар осоро [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?ара??ы быуаттар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Дорий?ар ба?ып ине?ен?н ?у? Греция тарихы я?ынан башлана. ?абаттан т??тормош м?н?с?б?тт?ре, д??л?тселек формалаштырыу, матди м???ни?тте терге?е? тар?ала бара. Был осор сама мен?н б. э. тиклемге XI-IXбыуаттар буйына дауам ит? ??м ?ара??ы быуаттар ??м, шулай у?, ≪Илиада≫ ??м ≪Одиссея≫ ???р??рене? авторы Гомер исеме мен?н гомер осоро тип атала. ?ара??ы быуаттар осоронда, беле?ебе?с?, натураль хужалы? алып барыла. Дорий?ар микен ?а?аныштарынан бары тик к?рш?к я?ау ?уласа?ын, караптар т???? ??м металл эшк?рте? техника?ы алымдарын, й???м ??м з?йт?н а?астары ??тере??е ген? ??л?штер?. Х?йер, улар ????ре л? тимер иретм??е алыу, тимер эшк?рте? ысулдарын ?орал я?ау ??м х?рби эшт?р?? ?уллана бел?.

Гомер осор а?а?ында башлан?ыс полис ойошмалары барлы??а кил? ??м ны?ына башлай.

Б. э. тиклемге IX быуатта Грецияла т?рл? ??бил?л?р?е? й?ш??е билд?ле :эолий?ар? Т?нья? Грецияла, дорий?ар ? Урта Грецияла ??м к?нсы?ыш Пелопоннеста, ионий?ар ? Аттикала й?ш?г?н, Аркадияла ??м Ахеяла ??аллылы?ын ?а?лап ?ала ал?ан, дорий?ар тарафынан ?ы?ыры?лап сы?арыл?ан ахей?ар й?ш?г?н. Был д??ер а?а?ында?ы и? м??им ва?и?а ? Эгей ди?ге?е утрау?арында ??м Кесе Азия яр буй?арында борон?о грек колониялаштырыуы (халы?тар?ы? к?сеп ултырыуы) башлана: т?нья? райондарында эолий?ар к?б?й?, ???к райондар?а (Иония ?лк??е булара? билд?ле) ? ионий?ар, к?нья?та ? дорий?ар й?ш?й башлай.

Архаик осор [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Тимер быуат ??ж?ме ?ур ???ми?тк? эй? ? металл арзаная ??м уны к?пл?п ?улланып була, был айырым ?аил?не? ??аллы хужалы? ите?ен? ??м уны? ырыу ойошма?ынан бойондоро??о?ло?он арттыра. Игенселект?н ??н?рселекте? айырылып сы?ыуы етештере??е ?? ихтыяжы ?с?н ген? т?гел, ?мм? ба?ар ихтыяжы ?с?н ??тере?г? булышлы? ит?, ????мт?л? ?алалар ???ем ??еш?. Шу?а к?р? был б. э. тиклемге VIII?VI быуаттар осоронда полистар ? бары тик тел, дин, м???ни йолалар, с?й?си ??м сау?а б?йл?нешт?ре урта?лы?ы мен?н ген? берл?шк?н ва? тар?ау суверенлы ?ала-д??л?тт?р барлы??а кил?. Я?ы колониялар?ы булдырыу, эшсе к?ст?р сифатында?ы ?олдар ?анын арттырыу и?тисади ихтыяж?а ?йл?н?.

Б. э. тиклемге IV быуатта борон?о грек колониялаштырылыуы

Б. э. тиклемге VII?VI быуаттар?а Урта ди?ге? ??м ?ара ди?ге??е? т?нья? яр буйында грек колониялаштырылыуы с?ск? ата. Бары бер Милеттан сы?ыусы кешел?р ген??ара ди?ге? яр буйында 70 колония?а ниге? ?ала. Шул у? ва?ытта Грецияла?ы Аполлон к?р???се?е бул?ан Дельфы ?ала?ы, Зевс ?орамы бул?ан ??м Олимпия уйындары ?тк?релг?н Олимпия ?ала?ы д?й?м грек дини ???кт?рен? ?йл?н?. Грек сау?а?ы ??м?лд? халы?-ара сау?а?а ??ерел?, ул к?нбайыш ??м к?нсы?ыш ба?ар?арында сау?а ит?. Греция?а ?олдар, сеймал, затлы ?йбер??р, шулай у? полистар хал?ы ?с?н а?ы?-т?лек ташыла. VII быуатта гректар лидий?ар?ан тимер а?са ?у?ыу?ы ??л?штер?.

Бе??е? эра?а тиклемге VI быуатта у? демос?а ?аршы ?? ?улында ер?е тот?ан аристократия ара?ында к?р?ш башлана. Афина ?ала?ында архонт Солон к?п кен? реформалар ?тк?р?, ул шул и??пт?н ?олло? бурысын ю??а сы?ара, был афина демократия?ына ниге? ?ала. ?мм? бы?а ?аршы аристократия шундай к?с?рг?нешле ?аршылы? к?р??т?, уны тик ?орал к?с? мен?н ген? ег?нл?рг? м?мкин була. ?ай?ы бер грек ?алаларында тиранияны? айырым формалары барлы??а кил?, уны? ма?саты ??н?рсел?р?е кр??ти?нд?р?е я?лау була. Шулай итеп Коринфта ? Кипсел ??м Периандр тирания?ы; Афинала ? Писистрат тирания?ы ??м Клисфенды? артабан?ы реформалары, Самоста ? Поликрат тирания?ы, шулай у? Сикион, Милет ??м Эфес ?алаларында тирания урынлаштырыла.

Архаик осор а?а?ында бик к?п полистар?а, улар?ы? нинд?й формала булыуына ?арама?тан, ?олло? тарала, шул и??пт?н демократик Афинала ла был к???тел?. Шул у? ва?ытта олигарх Спартала, Критта ??м Аргоста ырыу ?оролошоно? айырым ?ы?аттары ?а?ланып ?ала, ? Этолия, Акарнания ??м Фокидала ? натураль хужалы? хакимлы? ит?. Бындай с?й?си ??м и?тисади к?р??ткест?р?е? к?п т?рл?л?к фонында грек ?алаларында ярыштар башлана, ????мт?л? Спарта ет?кл?г?н Пелопонесс союзы барлы??а кил?. Был Пелопоннес союзы урта? ?у?ыштар алып барыу ??м илот ихтилалдарын ба?тырыу ?с?н булдырыла.

Классик осор [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Афина акрополе , Лео фон Кленце реконструкция?ы, 1846 йыл

Классик д??ер ? борон?о грек й?м?и?тене? ??м м???ни?тене? и? ю?ары с?ск? ат?ан ва?ыты. Был д??ер б. э. тиклемге V?IV быуаттар?а тура кил?. Грек-фарсы ?у?ышынан ?у? и? абруйлы с?й?си ??м м???ни ???к булып Борон?о Афина тора. Афина Эгей ди?ге?ене? к?нбайыш, т?нья? ??м к?нсы?ышында?ы утрау?ар полистары ара?ында т???лг?н Делос союзын ет?кл??се була. Афина ?ала?ы м???ни?тене? и? ны? с?ск? атыуы д??л?т башлы?ы булып демократик партия я?лы, 15 тап?ыр стратег булып ?айлан?ан с?й?си эшм?к?р, полководец Перикл ва?ытына тура кил?. Был осор, бик ?ы??а ва?ыт булыуына ?арама?тан, тарихнам?л? ≪Периклды? алтын быуаты≫ тип билд?ле.

Делос союзы ?а?на?ын Делостан Афина?а к?сере?, союзниктар?ан а?са ? форос ? йыйыу, ди?ге??? сау?а ите??е сикл??, каратель экспедициялары, клерухий?ар ? б?т??е л? союздаштар?ы? асыуын ?абарта ??м улар?а был союздан сы?ыу тел?ген тыу?ыра. Шулай у? был союздан тыш та, параллель р??ешт? конфликттар ?лг?р?: Коринф мен?н Афина ара?ында сау?а ?лк??енд? и?тисади к?р?ш, Афина мен?н Спарта ара?ында Грецияла хакимлы? ?с?н к?р?ш бара. Б. э. тиклемге 431 йылда Борон?о Греция тарихында и? масштаблы Пелопоннес ?у?ышы башлана. Был ?у?ыш Афинаны? тармар ителе?е мен?н тамамлана. Афина ?? бил?м?л?рен? хо?у?ын ю?алта, ? Спарта ?? гегемония?ын урынлаштыра.

≪Полис кризисы≫ к?с?й?: бай?ар мен?н ярлылар ара?ында антагонизм ???; метэктар (полиста?ы ситт?н киле?сел?р) данлана, ?олло?то? таралыуы ярлы граждандар?а бары тик яугир булып ?ына эшл?? м?мкинлеген бир? (шу?а к?р? йыш ?ына яллан?ан гректар фарсылар армия?ында ?у?ыша). Бик йыш бар?ан ??-ара ?у?ыштар полистар?ы та?ы ла ны?ыра? к?с???л?ндер?, улар ?? граждандарын я?лар?а ??л?тле була алмай. Б. э. тиклемге 395 йылда Коринф ?у?ышы то?ана, уны? ????мт??енд? Персия гректар?ы т?б?н?етк?н Анталкид солохон т???й, Спарта был солохто? донъя?а ашырылыуын к???терг? тейеш була. Шулай итеп, Спарта Афинаны? т?п дошманына ?йл?н?. Спарта мен?н к?р?ше? ?с?н Икенсе Афина ди?ге? союзы т???л?. Спартаны Фивы Левктр?а е??? л?, Афинаны? ?? ихтыярын к?сл?п та?ыр?а тырышыуы союздаштар?ы? я?ы ?у?ышын килтереп сы?ара ??м союз тар?ала.

Грек полистарыны? к?с???л?к осоронда Македонияны? к?т?релеше башлана. Македония батша?ы Филипп II Македонский Фессалия, Фокида, Фракия ??м Халкиданы э?м?-э?лекле яулап ала. Македония?а ?аршы коалицияны? ет?ксе?еДемосфен була. Был коалиция б. э. тиклемге 338 йылда Хероней яны?да?ы алышта емергес е?еле?г? тарый. Б. э. тиклемге 337 йылда башында Македония тор?ан грек д??л?тт?ре Коринф союзын т???й. Барлы? ер?? македон гарнизондары тора ??м олигархик режим грек македония д??л?тен башлы?ы, ??м гарнизон индерел? ??р форсаттан македонский режим урынлаштырыла.

Эллин осоро [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Урта ди?ге? к?нсы?ыш илд?ре тарихында я?ы этап ? эллинизм этабы ? Александр Македонский (бе??е? эра?а тиклем iv быуат) походтары мен?н башланып, эллин д??л?тт?рене? Борон?о Римд?н бе??е? эра?а тиклемге I быуатта ба?ып алыныуы (и? ?у??ы?ы булып Мысыр ба?ып алына) мен?н тамамлана. Македония, Грецияны яулап ал?ас, уны? м???ни?тен тулы?ынса ?абул ит?, шу?а к?р? Александр Македонский?ы? е?е?ле походтарынан ?у? яулап алын?ан к?нбайыш илд?ренд? борон?о грек м???ни?те ки? тарала. ?? сиратында, к?нбайыш борон?о м???ни?тле буй?ондорол?ан халы?тар антик м???ни?тен? шулай у? йо?онто я?ай.

Хероней янында?ы алыш ??м Александр Македонский командалы?ы а?тында?ы грек-македон армия?ы командование?ы а?тында?ы е?е???ре эллин д??ерен аса. Александр империя?ы б. э. тиклемге 323 йылда ул ?лг?нд?н ?у? тар?ала. Диадох ??м улар?ы? алмашсылары ? эпигондар?ы? о?айлы к?р?ше ? байта? ??аллы эллин д??л?тт?рене? барлы??а киле?ен? килтер? (шулар?ы? и? ?уры булып Селевкидтар, Птолемей ??м Македонияхиялары тора). Грецияла?ы эллин осоро ?с?н характерлы булып х?рбил?штерелг?н д??л?тт?р ??м союздар тора (Македония, Ахей союзы, Этолий союзы, ?ай?ы бер осор?а ? Спарта), улар ара?ында Грецияла хакимлы? ите? ?с?н ?ур б?х?ст?р алып барыла.

≪Александр Мозаика?ы≫ фреска?ы Исса янында Александр Македонский?ы? аты Буцефал ??т?нд?ге алышын ??р?тл?й

К?пселек д??л?тт?р?? власть олигархия мен?н батшалар ?улында була. Афины ет?кл?г?н д??л?тт?р?е? Македония?а ?аршы к?р?ше Александр вафатынан ?у? (Ламийский ?у?ышы) Македонияны? е?е?е ??м грек демократтарын язалау мен?н тамамлана. Хремонид ?у?ышында икенсел е?елг?нд?н ?у? (б. э. тиклем 267-261 йыл, афина полководецы Хремонид исеме мен?н атал?ан), Афина тар-мар ител?, тулы?ынса Македония монархия?ына бойондоро?ло була. ?мм? Македония Бал?ан ярымутрауында тулы?ынса ?? власын терге?еп б?т? алмай. У?а ?аршы ?е??тле ике я?ы союз к?р?ш? ? Ахей (бе??е? эра?а тиклем я?ынса 280 йылда терге?елг?н) ??м Этолий (бе??е? эра?а тиклем я?ынса 320 ойошторол?ан).

Ахей союзы Пелопоннесты? ?ур ?л?ш?н бил?й (Спартанан тыш,Спарта был союз?а б. э. тиклемге 192 йылда ин?) ??м эре ?алалар (Сикион, Коринф, Мегар). Этолий союзына, Этолиянан тыш, Урта Греция райондары (Афинанан баш?а), к?нья? Фессалия ??м ?ай?ы бер ?алалар.Грецияла Александр вари?тары к?р?ше, ? ?у?ыра? союздар ара?ында?ы власть ?с?н к?р?ш ?алалар?ы? к?пл?п емереле?ен?, гректар?ы ?олло??а ?атыу?а, ил ???кт?рен? я?ы колонистар?ы? к?сеп киле?ен? килтер?. Грек ?алаларын пираттар ны? талай, унда?ы халы?тар?ы этолий?ар к?пл?п ?олло??а ?ата (бары Лаконики?а ?ына ла 50 ме? кеше ?олло??а ?атыл?ан). ?алалар ?кренл?п агониялаша, урта ?атламдар б?лг?нл?кк? т?ш?, ярлылар ?аны арта, ярлылар?ы? сыуалыштары ????ти к?ренешк? ?йл?н? (Коринф, Аргос, Милет ?алаларында).

Рим яулауы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Македония римлел?р??н Киноскефал янында?ы алышта (бе??е? эра?а тиклемге 197 йылда) е?елг?нд?н ?у?, римлел?р форсаттан фай?аланып даими р??ешт? демократия?а ?аршы олигархик ?атламдар?ы я?лап гректар?ы? эске эшт?рен? ?ы?ыла. Б. э. тиклемге 196 йылды? й?йенд? рим полководецы Тит Квинкций Фламинин Истмий уйындарында гректар?ы? ≪азатлы?ын≫ и?лан ит?, Был х?л Грецияла Римды ?ы??а ва?ыт популяр ит?. Ошо ва?ыттан алып Греция рим т?ь?ире а?тында даими тора. Македония с?й?си ???ми?тен ю?алта, ? бе??е? эра?а тиклемге 148 йылда, Андриск ихтилалы ба?тырыл?андан ?у?, Илирия ??м Ипир мен?н берг? рим провинция?ына ??ерел?. Рим этолий союзын тар?ата. Б. э. тиклемге 146-сы йылда Ахей союзы ла тар-мар ител?. Шулай итеп, б?т? Грецияла Рим власы а?тында ?ала.м

Греция Римды? Ахайя провинция?ына ?йл?н? (Афинанан тыш, был ?ала номиналь ирекле ?ала булып ?анала). Б. э. IV быуатынан алып Греция К?нбайыш Рим империя?ыны? ???ге ? Византияны т?шкил ит?.

Борон?о Греция м???ни?те [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Мифология [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Афродита Книдский
Венера Милосский

Борон?о грек м???ни?тен формалаштырыусы, берл?штере?се ролде крит-микен осоронда у? барлы??а кил? башла?ан мифология уйнай. Мифологияла?ы борон?о аллалар ? т?би??т к?ст?рен са?ылдырыусылар. Гея ? ер ??м Уран ? к?к союзынан титандар барлы??а килг?н, улар?ы? ?лк?не ? Океан, кесе?е ? Кронос. Мифология буйынса Кронос а?алары титанды аталары тартар?а бикл?п тот?ан ?с?н ата?ынан ?с алыр?а була. Ата?ы Уран йо?лап ят?анда Кронос уны ?у?ып ?лтер? ??м ??е барлы? аллалар?ы? батша?ына ?йл?н?. Кроносты? балалары ? Зевс ет?кселегенд?ге аллалар титандар мен?н аяу?ы? алыша ??м е?е? яулай. Е?е?сел?р донъя ??т?н?н хакимлы?ты б?леш?.

Олимп тауы Зевс ет?кселегенд?ге ун ике ю?ары д?р?ж?ле алланы? торла?ы тип ?анал?ан. К?к к?кр?те?се Зевс аллалар?ы? ??м кешел?р?е? батша?ы, Посейдон ? ди?ге?, ?ыу сы?ана?тары ??м йыл?алар батша?ы, Аида ? ?ара??ы ер а?ты батша?ы була. Гера ? Зевсты? ?атыны ? ?аил? ??м никахты я?лаусы али??, Зевсты? апа?ы ? Деметра ? у?дырышлы? али???е, икенсе апа?ы ? Гестия ? йортто я?лаусы али?? була. Зевсты? ?ы?ы ? Афина ?у?ыш ??м а?ыл али???е булып, белем ??м ??н?р??р?е ?урсалай.

Миф буйынса, Афина Зевсты? башынан тулы?ынса х?рби кейемд? ? башына шлем кейг?н ??м ?улдарына ?ал?ан мен?н ???г? тот?ан килеш тыу?ан. ?у?ыш алла?ы ? Арес. Гермес ? башта малсылы? ??м к?т??сел?р?е? ба?ыусы?ы, ?у??ара? олимп хо?ай?арыны? х?б?р ташыусы?ы, с?й?х?тсел?р, сау?аг?р??р?е? ?урсалаусы?ы, сау?а алла?ы, флейта ??м ?лс?? сараларын уйлап табыусы, Артемида т???? Ай ??м у?дырышлы? али???е, хайуандар?ы ??м ?унар?ы ?урсалаусы бул?а, ?у?ыра? ?атын-?ы??ар сафлы?ын ??м бала табыусылар?ы ?урсалаусы була. Аполлон ? Артемиданы? а?а?ы, ал ?ояш нур?ары алла?ы, м??ариф, медицина, с?н??т, белем ?урсалаусы, ул ту?ы? юлдаш - муза эй?ртеп й?р?й. Зевсты? та?ы бер ?ы?ы ? Афродита , ул Кипр утрауы янында?ы ди?ге??е? к?беген?н сы??ан, м?х?бб?т ??м г?з?ллек али???е.

Афродитаны? билд?ле бул?ан и? борон?о ??р?тт?ре: Афродита Книдский ул Пракситель я?а?ан ??р?т (бе??е? эра?а тиклем IV быуат элек) ??м Венера Милосский (бе??е? эра?а тиклем II быуат элек), был ??р?тт?р Парижда?ы Лувр?а ?а?лана. Али?? Афродитаны? ире -тимерсе Гефест. Дионис ? хо?ай?ар ара?ында и? к??елле?е, ул й???м ??тере?сел?р?е ??м шарап эшл??сел?р?е ?урсалай, йыл а?а?ында уны? х?рм?тен? ??енс?лекле ауыл хужалы?ы байрам-дионисий арнал?ан. Был олимп аллаларынан тыш урында?ы ?? функциялары бул?ан локаль аллалар к?м?к бул?ан.

Гректар?ы? к??аллауы буйынса аллалар кеше ?и?ф?тен? эй? булып, улар?а кешел?р?е? тел?ге, уй?ары, той?олары ??м хатта етеш?е?лект?ре хас була. Унан улар а?ылы, ?е??те ??м матурлы?ы мен?н ????рен? я?ынлаш?ан кешел?рг? ?аты яза бирг?нд?р. Титан Прометей тура?ында?ы миф айырым урын бил?й. Прометей ? кешел?р?е аллалар башбашта?лы?ынан ?а?лаусы. Прометей Олимп утын урлай ??м уны? кешел?рг? тапшыра, Быны? ?с?н уны Зевс ?ая?а бы?аулап ?уя ??м м??гелек язаланыу?а дусар ит?. Аллалар тура?ында?ы мифтар?ан тыш герой?ар тура?ында легендалар бул?ан, шулар?ы? и? ярат?аны ун ике батырлы? ?ыл?ан Геракл тура?ында?ы легенда. Аллалар ??м герой?ар тура?ында?ы легендалар б?т?н цикл?а берл?штерелг?н, улар ???би?т, драматургия ??м скульптуралар ?с?н сюжет сы?ана?ы бул?ан.

Мифология мен?н й?н?ш ?иб???т ??м?ле ??ешк?н ? улар ?орамдар?а до?а у?ыу?ар ??м ?орбан салыу?ар тура?ында ??йл?й. ??р ?аланы? ?урсалаусы алла?ы бул?ан. Али?? Афина Афина ?ала?ыны? ?урсалаусы?ы була.. Олимпия ? Зевс?а табыныу ???ге булып, у?а арнап бында спорт ярыштары Олимпия ?тк?рг?нд?р. Аполлонды? изге урыны ? Дельфы, унда билд?ле дельфы к?р???се?е (оракул) тор?ан (оракул ? изге урын, унда хо?ай?а ?орау?ар биреп, унан яуаптар ал?андар). Гректар бында Ер?е? ???ге, кендеге бул?ан тип и??пл?п, айырым бер таш ?уй?андар.

Кешелекле образдары гармония мен?н ?у?арыл?ан грек мифология?ы, борон?о грек с?н??те ??еше ?с?н у?дырышлы тупра? була. Борон?о грек мифология?ы борон?о рим мифология?ын формалаштырыу?а х?л иткес йо?онто я?ай. Я?ырыу д??еренд? ул европаны? м???ни процесына ???ем индерел?. ?лег? тиклем у?а ?илми, донъяны танып беле?, эстетик ?ы?ы??ыныу к?мем?й.

  1. Отв. ред. И. М. Дьяконов. История древнего мира / Под ред. И. М. Дьяконова, В. Д. Нероновой, И. С. Свенцицкой. ? ≪Наука≫, 1983. ? Т. 1. ? 384 с карт. с.
  2. Андреев Ю. В. Крито-микенский мир . Дата обращения: 16 май 2019. 2019 йыл 18 август архивлан?ан .
  3. А. Д. Кошелев. История и антиистория. Критика ≪Новой хронологии≫ академика А. Т. Фоменко. Дата обращения: 13 май 2019.