Биохимия

Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те

Биохи?мия ( биологик химия, й?ки физиологик химия ) ? тере к???н?к ??м организмдар?ы? химик составын ??м улар?ы? тереклеге ниге?енд? бар?ан химик процестар?ы ?йр?не?се ф?н . ≪Биохимия≫ т?ш?нс??е ?ир?кл?п XIX быуат урта?ынан ?улланыла башлай. Классик м???н??енд? ф?нд? 1903 йылдан ки? ?улланыш?а ин?. Башлап т??дим ите?се ??м ?илми м?хитк? индере?се ?алим ? немец химигы Карл Нейберг. [1] .

Биохимия ? биология ??м химия ф?нд?ре ки?елешенд? барлы??а килг?н са?ыштырмаса й?ш ф?н [2] .

??еш тарихы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Ван Гельмонт

??аллы ф?н булара? биохимия 100 йыл элек барлы??а килг?н. ?мм? асылын а?лама?ан х?лд? л?, кешелек биохимик процестар?ы бик борондан ?уллан?ан. Ниге?енд? биохимик процесстар ят?ан икм?к бешере?, сыр ?айнатыу, шарап етештере?, тире эшк?рте? технологиялары бик борондан билд?ле бул?ан.

Т?рл? ауырыу?ар мен?н к?р?ш организмда матд?л?р алмашыныуы, дарыу ?л?нд?рене? шифа?ы тура?ында уйланыр?а м?жб?р ит?.

??емлект?р?е а?ы? итеп ?улланыу, т?рл? буяу?ар ??м ту?ымалар етештере? технологиялары, ??емлект?р??н алын?ан матд?л?р ??енс?леген а?лар?а ынтылыш була.

Борон?о а?ыл эй?л?ре й?ш?? ?с?н ?ауа ??м а?ы?ты? нинд?й роль уйна?аны туры?ында фекер й?р?тк?н [3] . Былар бары?ы ла биохимия ф?нен? башлан?ыс бирг?н.

X быуатта?ы борон?о фарси ?алимы ?б???лисина ≪табип ф?не ?анундары≫ китабында к?п кен? дарыу матд?л?ре тура?ында ентекл?п я??ан. [4]

XVII быуатта ван Гельмонт аш ?е?дере? процессында ?атнаш?ан химик реагентты билд?л?? ?с?н ?улланыш?а фермент терминын керет? [5] .

XVIII быуатта М. В. Ломоносов ??м А. Л. Лавуазье хе?м?тт?ре донъя к?р?. Улар ас?ан масса ?а?ланыу законы ??м быуат а?а?ында йыйыл?ан эксперименталь тикшере???р н?тиж??енд?, ?улыш алыу?ы? асылы ??м был процеста кислородты? ролен? а?латма бирел?. [6]

Уильям Праут портреты, р?ссамы Генри Виндхам Филипс

1827 йылда у? химия ?лк??енд?ге тикшерене???р ????мт??енд? биологик молекулалар?ы а??ым, май?ар, углеводтар?а б?леп й?р?т? башлай?ар. Инглиз химигы Уильям Праут был б?ленеште? авторы булып ?анала [7] .

1828 йылда немец химигы Ф. Вёлер мочевины синтезлай: т???? ? циан кислоты?ы ??м аммиактан (барлы??а килг?н аммоний цианаты эретм??ен быу?а ?йл?нде? юлы мен?н). ?у??ара?, ?мм? ошо у? йылда мочевинаны углекислый газ ??м аммиактан алыу юлын таба.

Шулай итеп, организм?а хас бул?ан матд?л?р?е, организмдан ситт? л?, я?алма юл мен?н алып була ик?не и?батлана. Вёлер хе?м?тт?ре, барлы? органик ?ушылмалар?а ла ≪й?ш?? к?с?≫ бар тип и??пл?г?н виталистар т??лим?тен, беренсе тап?ыр ин?ар ит?.

Артабан лабораторияла липидтар?ы синтезлау (1854 йылда ? П. Бертло, Франция) ??м формальдегидтан углевод алыу (1861 ? А. М. Бутлеров, Россия) химияны? был й?н?лешен? ?е??тле эт?ргес к?с бир?.

Бутлеров органик матд?л?р?е? т???л?ш? тура?ында т??лим?тен т??дим ит? [8] .

Луи Пастер?ы? ?се? процессын ?йр?не? ?лк??енд?ге эшт?ре биологик химия?а я?ы эт?ргес к?с бир?. 1935 йылда Эдуард Бухнер ?сетке экстартында бар?ан ш?к?р ферментация?ы биологик процесс ?ына т?гел, к?бер?ге химик процесс ик?нен и?бат ит?. [9]

XIX быуат а?а?ы ??м XX быуат башында немец биохимигы Э. Фишер тикшере???р ?тк?р?. Ул а??ымдар?ы? т???л?ш?н а?латыусы пептид т??лим?тен ниге?л?й. А??ым составында?ы барлы? аминокислоталар?ы? ??енс?леген билд?л?й.

1926 йылда Джеймс Самнер уреза исемле беренсе ферментты айырып алыу?а ?лг?ш? ??м ферментты? а??ым булыуын и?бат ит?. [10]

Холдейн, Михаэлис, Ментен ??м баш?а биохимиктар хе?м?тт?ре ар?а?ында биология ф?ненд? математика ?улланыла башлай. Биохимиктар фермент кинетика?ына а?латма бире?се Михаэлис-Ментен тиге?л?м??ен аса. [11] .

1935 йылда Фредерик Гриффит ю?ары температурала ?лг?н бактериялар?ы? патоген ??енс?леге х??еф?е? бактериялар?а к?се? м?мкинлеген асы?лай. Бактериялар трансформация?ын ?йр?не? ауырыу тыу?ырыусы агентты таба, был агент а??ым тугел, нуклеин кислота?ы булып сы?а.

Нуклеин кислота?ы зарарлы т?гел, ул тик микроорганизмды? патогенлы?ын ??м баш?а ??енс?нлект?рен тапшырыусы ген булып тора.

1953 йылда америка биологтары Дж. Уотсон ??м инглиз физигы Ф. Крик, М. Уилкинс ??м Р. Франклин хе?м?тт?рен? таянып ДНК структура?ын асып бир?.

ДНК ? н??елс?нлек м??л?м?тен тапшырыу?ы а?латып бирг?н ас?ыс. Был асыш ф?нд? я?ы й?н?лешк? ? молекуляр биология ф?нен? башлан?ыс бир?. [12]

1958 йылда Джордж Бидл ??м Эдуард Тейтем б?шм?кт?р?? т?жриб? ?тк?реп, ≪бер ген ? бер фермент≫ тиг?н гипотеза ?с?н Нобель премия?ын алалар [13] .

1988 йылда Колин Питчфорк ДНК-дактилоскопия яр?амында кеше ?лтере?се ик?не и?бат ителг?н т??ге ен?йтсе ??м беренсе х?к?м ителе?се була. Ул, шулай у?, дактилоскопия процедура?ын ки? ?улланып тотол?ан т??ге ен?й?тсе була. [14]

РНК-интерференция?ын ас?ан ?с?н Эндрю Файер ??м Крейг Мелло Нобель премия?ына лайы? булалар. [15]

Сикт?ш ф?нд?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Биохимия XIX быуат [2] а?а?ында тереклекте ?йр?не?се тор?ан ф?н булара? барлы??а кил?. Уны? башлан?ысы булып органик химияны? йылдам ??еше ??м у?ыштары тора.

?мм?, биохимия, органик химиянан айырмала булара?, тик тере организмдар?а, башлыса к???н?кт? бар?ан химик процестар?ы ?йр?н?. Шу?а ла, биохимия к???н?к биология?ын ??м молекуляр биологияны ла берл?штер?. [16]

Молекуляр биологтар, к?пселек осра?та, нуклеин килоталары мен?н эшл?й, улар?ы? т???л?ш?н ??м функцияларын ?йр?н?.

? биохимиктар а??ым, биохимик реакциялар катализатор?ары бул?ан ферменттар?ы ?йр?н?.

?у??ы йылдар?а ≪биохимия≫ ??м ≪молекуляр биология≫ йыш ?ына синонимдар ке?ек ?улланыла. [9]

Биохимия б?лект?ре [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Статик биохимия ( Биоорганик химия ) ? организмды? химик составы, уны? т???л?ш?нд?ге молекулалар?ы (а??ымдар, амнонокислоталар, нуклеин кислоталары, углеводтар, витаминдар, гормондар) ?йр?не?се ф?н.
    • Аминокислоталар биохимия?ы ? аминокислоталар?ы? химик составы тура?ында ф?н [17]
    • А??ымдар биохимия?ы ? а??ымдар?ы? химик составы тура?ында ф?н [18]
    • Ферменттар биохимия?ы ? феремнттар?ы? химик составы тура?ында ф?н [19]
    • Углеводтар биохимия?ы ? углеводтар?ы? химик составы тура?ында ф?н [20]
    • Нуклеин кислоталары биохимия?ы ? нуклеин кислоталары тура?ында ф?н [21] [22]
    • Нуклеотид биохимия?ы ? нуклеотидтар?ы? химик составын ?йр?не?се ф?н [23] [24]
    • Липидтар биохимия?ы ? липидтар?ы? т?ь?ир ителеше, организмда липидтар етм?г?нд? й?ки арты? бул?ында организмды? ?а?шауын ?йр?не?се ф?н [25]
    • Витаминдар биохимия?ы ? витаминдар?ы? т?ь?ир ителеше, организмда витаминдар етм?г?нд? й?ки арты? бул?ында организмды? ?а?шауын ?йр?не?се ф?н [26] [27]
    • Гормондар биохимия?ы ? гормондар?ы? т?ь?ир ителеше, организмда гормондар етм?г?нд? й?ки арты? бул?ында организмды? ?а?шауын ?йр?не?се ф?н [28] [29]
  • Динамик биохимия ? организмда матд?л?р алышын (метоболизм), молекулалар? ??ерелешен, реакциялар механизмын ?йр?не?се ф?н. [30] [31]
    • Молекуляр биология - организмды? эшм?к?рлеген молекуляр ким?лд? ?йр?не?се ф?н.
    • Биоэнергетика ? биологик системалар энергия ?улланыу, уны аккумуляциялау, барлы??а киле?ен ?йр?не?се динамик биохимия б?леге.
  • Функциональ биохимия ? а?зала, ту?ымала, д?й?м организмда бар?ан химик ??ерелеште ?йр?не?се ф?н [32] .
    • Микроорганиздар биохимия?ы ( Бактериялар биохимия?ы ) ? микроорганизмдар?ы? состав ??м матд?л?р ??ерелешен ?йр?не?се ф?н [33] .
    • ??емлект?р биохимия?ы ? ??емлек организмында бар?ан молекуляр процестар?ы ?йр?не?се ф?н [34] [35] .
    • Хайуандар биохимия?ы ? тере организмды? к???н?генд? бар?ан молекуляр процестар?ы ?й?рне?се ф?н [36] .
    • Кеше биохимия?ы ? кеше организмында бар?ан матд?л?р алмашы законын ?йр?не?се биохимия б?леге [37]

Зарур химик элементтар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Т?би?и х?лд? т?би??тт? осра?ан 90 элементты?, й?ш?? ?с?н ни бары сиреге ген? зарур. К?пселек ?ир?к осрай тор?ан элементтар ( селен ??м иодтан баш?а) организм?а й?ш?? ?с?н мотла? т?гел.

Т?би??тт? к?п тарал?ан алюминий ??м титан к?пселек организмдар ?с?н зарур т?гел. Тереклек ?с?н мотла? бул?ан элементтар исемлеге ю?ары таксондар?а бер ?к т?гел. Барлы? хайуандар д? ?с?н натрий зарур бул?а ла, ? ?ай?ы бер ??емлект?р ун?ы? ?а тереклек ит? ала.

??емлект?р ?с?н бор ??м кремний булыуы мотла?, ? хайуандар ?с?н мотла? т?гел (й?ки ультрамикроскопик ми?дар?а ?ына).

Ни бары алты элемент ( макронутрииенттар , й?ки органоген элементтар ) кеше организмыны масса?ыны? 99% т?шкил ит?. Был элементтар углерод , водород , азот , кислород , кальций ??м фосфор . Был алты элементтан баш?а кеше организмы ?с?н микроскопик к?л?мд? 19 элемент зарур : натрий, хлор , калий ,магний, к?к?рт , тимер , фтор, цинк , кремний , ба?ыр , иод , бор, селен, никель, хром, марганец , молибден, кобальт [38] , бром [39] .

Биомолекулалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Углеводтар , липидтар , а??ымдар , Нуклеин кислоталары ??м улар?ы? протеогликан, гликопротеин, липопротеин ке?ек гибридтары ? биохимия ф?не ?йр?нг?н д?рт т?п молекула булып тора. К?пселек биомолекулалар ябайыра? т???л?шл? биомолекулалар?ан тор?ан полимер (макромолекула) булып торалар. М???л?н, полисахарид ябай ш?к?р молекулаларынан т???лг?н, а??ымдар аминокислоталар?ан т???лг?н. Биологик полимер?ар к?пселек осра?та,т???л?ш? биологик функция?а ярашлы комплекс барлы??а килтер?л?р й [40] . Тере системалар?ы? химик ?атмарлылы?ы иерархия?ында макромолекулалар химик элементтар, функциональ т?рк?мд?р, ябай биомолекулалар?а ?ара?анда ю?арыра? торалар. Матд?л?р алышыныу , к???н?к , к?п к???н?кле организмдар ??м экосистема ? иерархияны? ю?арыра? ба??ысы [41] .

Углеводтар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Сахароза молекула?ы (глюкоза + фруктоза) сахарид бары??а килтер?

Углеводтар моносахарид тип атал?ан мономер?ар?ан торалар, м???л?н глюкоза (C 6 H 12 O 6 ), фруктоза (C 6 H 12 O 6 ) [42] , ??м дезоксирибоза (C 5 H 10 O 4 ). Дисахарид молекула?ын синтезла?анда ике моносахарид молекула?ынан бер ?ыу молекула?ы барлы??а кил?. Полисахаридтар энергия туплаусы (??емлкт?р?? крахмал , хайуандар?а гликоген ) ??м т???л?ш материалы булара? (м???л?н целлюлоза к???н?к тышса?ыны? т?п компонеты , ? хитин т?б?н т???л?шл? ??емлект?р?е?, б?шм?кт?р?е? ??м умырт?а?ы? хайуандар?ы? (башлыса быуынты? ая?лы б?ж?кт?р ??м ?ы?ала ?ыма?тар?ы? ) м?г??с? ташса?ыны? полисахариды булып тора [43] .

Липидтар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Триглицерид молекула?ы т???л?ш?: глицерин молекула?ына ?с май кислота?ы беркетелг?н

Липидтар (май?ар), ?а?а?? булара? бер (моноглицерид) й?ки ?с (триглицерид) май молекула?ы беркетелг?н глицерин молекула?ы. Май кислоталары углеводород сылбыры о?онло?она ??м туйындырылыу д?р?ж??ен? ?арап (сылбыр?а?ы икел?т? б?йл?неш булыуы ??м и??бен? ?арап) т?рк?мд?рг? б?лен?. Хайуандар?а липидтар энергия туплаусы молекула булып хе?м?т ит?л?р. Бынан тыш, улар?ы? к???н?к сигналын ??м липофил молекулалар?ы тапшырыу функция?ы ла бар [44] .

А??ымдар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

α-аминокислотаны? структары т???л?ш?. Амин-т?рк?м? ?улда, карбоксил т?рк?м? у?да

А??ымдар, к?п осра?та макробиополимер тип атал?ан эре молекула булып тора. Амнокислоталар улар?ы? мономер?ары булып торалар. К?пселек организмдар а??ымды 20-г? я?ын т?рл? аминокислоталар?ын синтезлау. Аминокислоталар бер-бере?ен?н R-т?рк?м? булыуы мен?н айырылалар. Был т?рк?мд?? булыуы а??ым?а ?с ?лс?мле структура?а уралыу ?с?н бик м??им. Амнокислоталар бер-бере?е мен?н пептид б?йл?нешк? инеп полипептид тиг?н о?он сылбыр барлы??а килтер?л?р. Аминокислоталар э?м?-э?леген са?ыштырыу биохимиктар?а а??ымды? гомогенлы?ын билд?л?рг? м?мкинлек бир? [45] .

И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  1. Vasudevan, 2013 , p. 3
  2. 2,0 2,1 Северин, 2003 , с. 6
  3. Зубаиров Д. М. Вехи истории первой кафедры медицинской химии и физики в России (2007) 2014 йыл 23 декабрь архивлан?ан .
  4. Авиценна ≪Канон врачебной науки≫
  5. Harre, R. Great Scientific Experiments. ? Oxford: Oxford University Press, 1983. ? С. 33 ? 35.
  6. Березов, 1998 , p. 16
  7. William Prout
  8. Бутлеров А.  О химическом строении веществ // Учёные записки Казанского университета (отд. физ.-мат. и мед. наук). Вып.1, отд.1 . ? 1862. ? С. 1?11.
  9. 9,0 9,1 Березов, 1998 , p. 17
  10. The Nobel Prize in Chemistry 1946
  11. Chen, W.W.,Neipel, M., Sorger, P.K. (2010). ≪Classic and contemporary approaches to modeling biochemical reactions≫. Genes Dev 24 (17): 1861?1875. DOI : 10.1101/gad.1945410 . PMID 20810646 .
  12. Crick F. H., Barnett L., Brenner S., Watts-Tobin R. J. (December 1961). ≪ General nature of the genetic code for proteins ≫ (PDF reprint). Nature 192 : 1227?32. DOI : 10.1038/1921227a0 . PMID 13882203 .
  13. } (1936)
  14. Butler, John M. Fundamentals of Forensic DNA Typing . ? Academic Press, 2009. ? P. 5. ? ISBN 978-0-08-096176-7 .
  15. Sen, Chandan K.; Roy, Sashwati (2007). ≪miRNA: Licensed to kill the messenger≫. DNA Cell Biology 26 (4): 193?194. DOI : 10.1089/dna.2006.0567 . PMID 17465885 .
  16. Р. Марри и др. Биохимия человека. Т.1. ? М., 1993. ? с. {0}[13]{/0}} (1936)
  17. Майстер А. Биохимия аминокислот : [монография] / Под ред. и с предисл.: А. Е. Браунштейн ; пер. с англ.: Г. Я. Виленкина ? М. : Иностр. лит., 1961 . ? 530 с.
  18. Синютина С. Е. Биохимия белков и ферментов. - Тамбов : ТГУ им. Г. Р. Державина, 2010.
  19. Химия и биохимия ферментов : [Сб. статей]. - Киев : Наук. думка, 1981. - 90 с. : ил. ; 26 см. - (Биохимия животных и человека : Респ. межвед. сб. / АН УССР, Ин-т биохимии им. А.В. Палладина ; Вып. {0}[13]{/0}} (1936)
  20. Химия и биохимия углеводов : Учеб. пособие. - Владивосток : Изд-во ДВГАЭУ, 1999. - 56 с.
  21. Дэвидсон Дж. Биохимия нуклеиновых кислот / Пер. с англ. к. ф.-м. н. В.В. Борисова; Под ред. и с предисл. А.А. Баева. - Москва : Мир, 1976. - 412 с.
  22. Терентьева Н. А. Химия и биохимия нуклеиновых кислот : учебное пособие. - Владивосток : Дальнаука, 2011. - 268 с.
  23. Степаненко Б.Н. Химия и биохимия углеводов (полисахариды) : Учеб. пособие для вузов. ? М.: Высш. Школа, 1978. ? 256 с.
  24. Соболев А.С. Радиационная биохимия циклических нуклеотидов. - М. : Энергоатомиздат, 1987. - 100 с.
  25. Препаративная биохимия липидов / [Л.Д. Бергельсон, Э.В. Дятловицкая, Ю.Г. Молотковский и др.; Отв. ред. Л.Д. Бергельсон, Э.В. Дятловицкая]. - М. : Наука, 1981. - 259 с.
  26. Иваненко Е.Ф. Биохимия витаминов : [Учеб. пособие для биол. специальностей вузов]. - Киев : Вища школа, 1970. - 210 с.
  27. Биохимия витаминов [Электронный ресурс] : учебно-методическое пособие для студентов / А.И. Конопля, Н.А. Быстрова. - Курск : КГМУ, 2012.
  28. Биохимия гормонов и гормональной регуляции : монография / [С.А. Афиногенова, А.А. Булатов, В.Н. Гончарова и др.; Отв. ред. акад. Н.А. Юдаев] . - Москва : Наука, 1976. - 379 с.
  29. Шушкевич Н. И. Биохимия гормонов : учебное пособие по медицинской биохимии. - Владимир : Изд-во ВлГУ, 2009. - 67 с.
  30. Динамическая биохимия : учебное пособие / [В.Е. Толпекин и др.]. - Москва : Изд-во МАИ-Принт, 2011. - 71 с.
  31. Гофман Э.Г. Динамическая биохимия / Пер. с нем. канд. мед. наук А.И. Арчакова и канд. мед. наук В.М. Девиченского; Под ред. и с предисл. д-ра мед. наук проф. Л.Ф. Панченко. - Москва : Медицина, 1971. - 311 с.
  32. Гомазков О.А. Функциональная биохимия регуляторных пептидов : монография. - М. : Наука, 1992. - 159, [1] с.
  33. Неверова О. А. Биохимия микроорганизмов : учебное пособие : для студентов вузов / О.А. Неверова; Федер. агентство по образованию, Кемер. технол. ин-т пищевой пром-ти. - Кемерово : КемТИПП, 2005. - 83 с.
  34. Клетович В.Л. Биохимия растений : Учебник. 2-е изд., перераб. и доп. ? М. : Высшая школа, 1986. ?503 с.
  35. Биохимия растений [Электронный ресурс / Г.-В. Хелдт ; пер. с англ. ? 2-е изд. (эл.). ? М. : БИНОМ. Лаборатория знаний, 2014. ? 471 с. : ил. ? (Лучший зарубежный учебник)
  36. Рогожин В.В. Биохимия животных : Учебник. ? СПб.: ГИОРД, 2009. ? 552 с: ил. ISBN 978-5-98879-074-7
  37. Биохимия человека : [Учеб.] : В 2 т / Р. Марри, Д. Греннер, П. Мейес, В. Родуэлл; Пер. с англ. к.ф.-м.н. В.В. Борисова и Е.В. Дайниченко Под ред. д.х.н. Л.М. Гинодмана. - М. : Мир, 2004.
  38. Ultratrace minerals. Authors: Nielsen, Forrest H. USDA, ARS Source: Modern nutrition in health and disease / editors, Maurice E. Shils ... et al.. Baltimore : Williams & Wilkins, c1999., p. {0}[13]{/0}} (1936) Issue Date: 1999 URI: [1]
  39. McCall AS, Cummings CF, Bhave G, Vanacore R, Page-McCaw A, Hudson BG (2014). ≪Bromine Is an Essential Trace Element for Assembly of Collagen IV Scaffolds in Tissue Development and Architecture≫. Cell 157 (6): 1380?92. DOI : 10.1016/j.cell.2014.05.009 . PMID 24906154 .
  40. Monique Laberge. Biochemistry. ? USA: Infobase Publishing, 2008. ? С. 2. ? 112 с. ? ISBN 97807910196932.
  41. Новая медицинская энциклопедия [Электронный ресурс] Биохимия 2018 йыл 12 март архивлан?ан .
  42. Whiting, G.C. Sugars // The Biochemistry of Fruits and their Products / A.C. Hulme. ? Academic Press, 1970. ? Vol. Volume 1. ? P. 1?31.
  43. Н. А. Тюкавкина, Ю. И. Бауков. Биоорганическая химия. ? 1-е изд. ? М .: Медицина, 1985. ? С. 349?400. ? 480 с. ? (Учебная литература для студентов медицинских институтов). ? 75 000 экз.
  44. Nelson D.L., Cox M.M. Lehninger Principles of Biochemistry. ? 5th. ? W. H. Freeman, 2008. ? ISBN 978-0-7167-7108-1 .
  45. Общая биология. Учебник для 9 ? 10 классов средней школы. Под ред. Ю. И. Полянского. Изд. 17-е, перераб. ? М.: Просвещение, 1987. ? 288с.

???би?т [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Марри Р. и др . Биохимия человека. ? М., 1993.
  • Введение в биохимическую экологию. ? М.: Издательство Московского университета, 1986.
  • Fromm, Herbert J.; Hargrove, Mark. Essentials of Biochemistry. ? Springer, 2012. ? ISBN 978-3-642-19623-2 .
  • Hunter, Graeme K. Vital Forces: The Discovery of the Molecular Basis of Life. ? Academic Press, 2000. ? ISBN 978-0-12-361811-5 .
  • Tropp, Burton E. Molecular Biology. ? 4th. ? Jones & Bartlett Learning, 2012. ? ISBN 978-1-4496-0091-4 .
  • Vasudevan, D. M. et al. textbook&f=false Textbook of Biochemistry for Medical Students . ? 7th. ? JP Medical Publishers, 2013. ? ISBN 978-9-3509-0530-2 .
  • Collier, Leslie; Balows, Albert; Sussman, Max. Topley and Wilson’s Microbiology and Microbial Infections / Mahy, Brian and Collier, Leslie. Arnold. ? ninth edition. ? Virology, 1998. ? Т. 1. ? ISBN 0-340-66316-2 .
  • Северин, Е.С. Биохимия: Учеб. для вузов / Под ред. Е.С. Северина. ? ГЭОТАР Медиа, 2003. ? 779 с. ? ISBN 5-9231-0254-4 .
  • Березов Т. Т., Коровкин Б. Ф. Биологическая химия: Учебник. ? Медицина, 1998. ? 704 с. ? ISBN 5-225-02709-1 .

?ылтанмалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Викиһүҙлек логотипы
Вики???лек логотипы
Вики???лект? :ru:биохимия≫ м???л??е бар