Был терминды? баш?а м???н?л?ре л? бар, ?ара?ы?:
Ар?ауыл
.
Ар?ауыл
(
рус.
Аркаулово
, борон?о атама?ы ?
Монай
) ?
Баш?ортостан Республика?ыны?
Салауат районында?ы
ауыл,
Ар?ауыл ауыл Советыны?
административ ???ге.
2010 йылды?
14 октябрен? халы? ?аны 1439 кеше бул?ан
[2]
.
Почта индексы ? 452493,
ОКАТО коды
? 80247810001
[3]
.
Файл:Arkaul view.jpg
Ар?ауылды? к?ренеше
Файл:Arkaul lpu.jpg
Ар?ауыл ЛПУ-?ы
Файл:Arkaul-school.jpg
Ар?ауыл м?кт?бе
Файл:Arkaul mescid.jpg
Ар?ауыл м?сете
Баш?ортостан Республика?ыны? т?нья?-к?нсы?ышында урынлаш?ан. Ауыл эрг??ен?н
Й?р???н
йыл?а?ы а?а.
Юл о?онло?о:
[4]
- Баш ?алабы?
?ф?г?
са?лы: 225 км,
- район ???ген? (
Малая??а
): 25 км,
- я?ында?ы тимер юл станция?ына (Кропачёво): 120 км.
Ар?ауыл ауылы район ???ге
Малая?
ауылынан т?нья?-к?нбайыш?а 35 километр?а ??м
Кропачёво
(
Сил?бе ?лк??е
) тимер юл станция?ынан т?нья?а 64 километр алы?лы?та урынлаш?ан
[5]
.
XVIII быуаттан
Монай
атама?ы мен?н билд?ле бул?ан Ар?ауыл ауылына
Себер дару?а?ы
Мыр?алар
баш?орттары ????рене? а?аба ер??ренд? ниге? ?ал?ан. Атама?ын т??ге т?пл?не?се кеше Монай исемен?н ал?ан.
XX быуатты?
башынан алып
1950
?се йылдар?а тиклем ике?е ике тора? пункт ? Ар?ауыл ??м Монай тип и??пл?нг?н.
XVIII
?
XIX быуат
й?ни??п материалдарында
Монай
ауылы:
1795 йылда
унда 15 хужалы?та 101 кеше,
1834 йылда
28 хужалы?та: 316 кеше й?ш?г?н.
1816 йылда
27 ?аил?не? 9-ы (33,3 проценты)
бул?ан.
1816
,
1834 йылдар?а?ы
й?ни??п материалдарында ауыл?а ниге? ?алыусы Монай?ы? улдары ??м ей?нд?ре терк?лг?н: 1756 йыл?ы ?олош Монаев, есаул ?с??р (Спар, Аспар) Монаев (1769?1846, уны? улдары Абдул??з?м Б?шир), Мозафар Монаевтар. 1773 йыл?ы Исм??ил Монаев ??м 24 й?шлек хорунжий Мозафар Монаев
[6]
.
| Терк?? йылы
|
Улус, ауыл советы
|
?й??, кантон, район
|
Губерна, Республика
|
Д??л?т
|
| 1757
|
Мыр?алар улусы
|
Троицк ?й??е
|
Ырымбур губерна?ы
|
Р?с?й Империя?ы
|
| 1816
|
-се йорт
|
8-се Баш?орт кантоны
|
Ырымбур губерна?ы
|
Р?с?й империя?ы
|
| 1834
|
-се йорт
|
8-се Баш?орт кантоны
|
Ырымбур губерна?ы
|
Р?с?й империя?ы
|
| 1847
|
-се йорт
|
8-се Баш?орт кантоны, ?ф? ?й??е
|
Ырымбур губерна?ы
|
Р?с?й империя?ы
|
| 1859
|
-се йорт
|
8-се Баш?орт кантоны, ?ф? ?й??е
|
Ырымбур губерна?ы
|
Р?с?й империя?ы
|
| 1895
|
Мыр?алар улусы
|
Златоуст ?й??е
|
?ф? губерна?ы
|
Р?с?й империя?ы
|
| 1920
|
Дыуан-?ошсо улусы
|
М?с???т кантоны
|
Автономлы Баш?орт ССР-ы
|
 РСФСР
|
| 1926
|
Мыр?алар улусы
|
М?с???т кантоны
|
Автономлы Баш?орт ССР-ы
|
 СССР
|
| 1935
|
Ар?ауыл ауыл Советы
|
Малая? районы
|
Баш?орт АССР-ы
|
СССР
|
| 1941
|
Ар?ауыл ауыл Советы
|
Салауат районы
|
Баш?орт АССР-ы
|
СССР
|
| 1992
|
Ар?ауыл ауыл Советы
|
Салауат районы
|
Баш?ортостан Республика?ы
|
 Р?с?й Федерация?ы
|
|
|
|
|
|
?ф? губерна?ыны?
статистика комитеты
1895
?
1896 йылдар?а?ы
≪?ф? губерна?ы ?ф? ?й??е буйынса статистик м??л?м?тт?р йыйынты?ы≫нда
Монай
(Ар?ауыл (Салауат районы)) ауылыны? урынлаш?ан урыны ??м хужалы?ы тасуирлан?ан. Ул
Й?р???н
йыл?а?ыны? у? ярында
?ф?
?ала?ынан 150 са?рым алы?лы?та урынлаш?ан тиел?. Ауыл эсенд? Те?м?н йыл?а?ы а?а.
1859 йыл?ы
X р??из буйынса этник я?тан ?ушыл?ан был ауылда а?аба баш?орттар к?пселекте т?шил итк?н: 122 хужалы?та 231 ир-егет терк?лг?н.
1842 йылда
361 баш?орт?а 91 сирек ужым ??м 421 сирек я??ы ашлы? с?селг?н. Шулай у? 4 сирек картуф с?селг?н.
1865 йылда
94 йортта ? 528 кеше й?ш?г?н.
Малсылы?
,
игенселек
,
умартасылы?
мен?н ш???лл?нг?нд?р.
XIX быуат
а?а?ында ?с ба?ыулы с?се? ?йл?нешен? к?се?се ?атнаш игенселек к???телг?н.
Арыш
,
?оло
,
бой?ай
, борай,
арпа
с?ск?нд?р. Ауылда ?с?р с?скес,
??м
бул?ан. 216
йыл?ы
, 192 баш эре м?г??л? мал, 102 ?уй, 60 к?з? бул?ан.
А?ас материалдар ??м эшл?нм?л?р етештере? ма?сатында, сау?аг?р Лаптев ??м уны? компаньондары баш?орттар?ан 6 йыл м????т мен?н 15 ме? дис?тин? урман участка?ын ?уртым?а ал?ан. Килемде Тирм?нйыл?ала ?орол?ан 3 ?ыу тирм?нен?н, Й?р???нде
нан, шулай у? йылына 23 ?ум?а ?уртым?а бирелг?н балы? тотоу?ан ал?андар. Шундай у? килемде йылына 20 ?ум т?л?? мен?н 12 йыл?а ?уртым?а бирелг?н ба?ар май?анынан да ал?ан. К?сепселек мен?н д? ш???лл?нг?нд?р: халы?ты? ?ст?н бер ?л?ш?, айына 6 ?ум а?са эшл?йем тип, я?ында?ы заводтар?а урман ?ыр?ыр?а, к?мер яндырыр?а, балта о?талары ?. б. булып яллан?андар. ?ыш к?н? к?рше ?ала ??м ауыл ба?ар?арына утын ташып ?ат?андар.
Ауылда м?сет, 2 училище, ?ыу тирм?не, 10 сау?а кибете эшл?г?н, й?рминк?л?р ?тк?релг?н.
1877
?
1898 йылдар
осоронда кер??шлек килеше?е ниге?енд?
?азан губерна?ынан
,
Пермь губерна?ыны?
Красноуфимск
??м У?ы ?й????рен?н, ?ф? ?й??ен?н килг?н уры? кр??ти?нд?ре халы?ты? бер ?л?ш?н т?шкил итк?н. 1898 йылда 37 йортта 202 кеше й?ш?г?н. 1896 йылда ла Ар?ауыл Монай тип билд?л?нг?н.
Баш?орттар?ан ?уртым?а ер алып эшк?ртк?нд?р, баш?а т?рл? хужалы? эшт?ре мен?н ш???лл?нг?н.
1877 йылда
Монай?а рус-баш?орт м?кт?бе асыл?ан
[7]
.
1906 йылда
Ар?ауылда сирк??-м?х?лл? м?кт?бе, земство ??м баш?орт м?кт?пт?ре, 3 ?ыу тирм?не, 2 тимерлек, шарап ??м 6 бакалея кибетт?ре, запас иген ?а?лай тор?ан м?г?з?й терк?лг?н. Улус идаралы?ы бул?ан. Й?рминк?л?р ?тк?релг?н (ш???лд?р ара?ында урман к?сепселеге, тирм?н таштары етештере? билд?л?нг?н. в Мунаево отмечена мечеть.
1908
?
1909
у?ыу йылында Ар?ауыл христиан руханилы?ы м?кт?бенд? 13 малай ??м 9 ?ы? у?ы?ан. Яйлап ?ына м?кт?пте? (башлан?ыс, артабан совет власы осоронда ? ете йыллы?, 1937 йылдан ? урта) к?пт?нге ??м данлы?лы ?? традициялары барлы??а килг?н.
1919 йылды?
20 мартынан алып
1919 йылды?
сентябрен? тиклем АСБР составында административ ???ге Ар?ауыл ауылында урынлаш?ан
Дыуан кантоны
булдырыл?ан. Кантон?а
Златоуст ?й??ене?
10 (2-се ?йле, Бала?атай, ?рге ?ый?ы, Дыуан-М?сетле, Ибрай, ?алма??ол, Мыр?алар, Н?сибаш, Т?б?нге ?ый?ы ??м ?икея?) улусы ?ара?ан. Т?нья?та
?ошсо
, к?нсы?ышта ?
Красноуфимск ?й??е
, к?нья?та ?
Златоуст ?й??е
??м
К???й кантоны
, к?нбайышта ? Б?р?, Златоуст ?й????ре ??м К???й кантоны мен?н сикт?ш бул?ан.
1919 йылды?
сентябренд?, территория?ы Дыуан-?ошсо кантонына индерелг?н ??м Дыуан кантоны б?т?р?лг?н
[8]
.
1920 йылда
Мыр?алар улусы ???ге Ар?ауылдан 1 са?рымда ят?ан Монай?а 228 кеше?е мен?н 44 хужалы? бул?ан. Ар?ауылда 134 хужалы?та 710 кешене? к?пселеген баш?орттар т?шкил итк?н, бер нис? уры? та бул?ан. Артабан ике ауыл Ар?ауыл исеме мен?н берл?шк?н.
Й?р???н
йыл?а?ында таш?ындар йыш булыу с?б?пле, Монай ауылы хал?ы (Монай ? антропоним)
XX быуатты?
30-сы йылдарында Ар?ауыл?а к?сеп килг?н. Монай ауылы урынында х??ер Биш????р мен?н Ар?ауыл ара?ында ят?ан ялан тора, шулай у? Й?р???н йыл?а?ы аша ?ур к?пер ?алын?ан
[9]
.
Ар?ауылда
баш?орттар
й?ш?й (
2002
)
Б?т? Р?с?й ??м Б?т? Союз халы? и??бе алыу м??л?м?тт?ре буйынса халы? ?аны (кеше)
| И??п алыу йылы ??м к?н?
|
Б?т? халы?
|
Ир-егетт?р
|
?атын-?ы??ар
|
Ир-егетт?р ?л?ш? (%)
|
?атын-?ы??ар ?л?ш? (%)
|
| 1897 йыл 9 февраль (26 ?инуар)
|
|
|
|
|
|
| 1920 йыл 26 август
|
938
|
|
|
|
|
| 1926 йыл 17 декабрь
|
|
|
|
|
|
| 1939 йыл 17 ?инуар
|
845
|
|
|
|
|
| 1959 йыл 15 ?инуар
|
796
|
|
|
|
|
| 1970 йыл 15 ?инуар
|
|
|
|
|
|
| 1979 йыл 17 ?инуар
|
|
|
|
|
|
| 1989 йыл 12 ?инуар
|
1279
|
|
|
|
|
| 2002 йыл 9 октябрь
|
1459
|
|
|
|
|
| 2010 йыл 14 октябрь
|
1439
|
694
|
745
|
48,2
|
51,8
|
Халы? ?аны буйынса а?латма
т?рл? йылдар?а и??п алыу т?ртибене? айырмалы?ы булыу с?б?пле халы? ?аныны? ??енс?леген? и?тибар итеге?.
- 1939
йыл ? бар бул?ан халы? ?аны.
- 1989
,
2002
,
2010
йылдар?а ? даими й?ш?г?н урыны булып и??пл?нг?н халы? ?аны
Халы? ?аны буйынса сы?ана?тар
Ауылда?ы халы? ?аны буйынса м??л?м?тте халы? и??бе буйынса алыу урынлы. Б?т? ил к?л?менд? ?тк?н
1897
,
1920
,
1939
,
1959
,
1970
,
1979
,
1989
,
2002
,
2010
йыл?ы халы? и??бе буйынса м??л?м?тт?р бар ??м асы? ?улланыу?а табыр?а була. ?ай?ы бер китаптар?ы электрон т?р?? асып ?арап була.
1926
йыл?ы халы? и??бе буйынса ??р ауыл тура?ында м??л?м?т осра?аны ю? ?ле. Унан баш?а ?ф? вил?й?тенд?
1865
,
1879
,
1886
йылдар?а урында?ы халы? и??бе алын?ан. Та?ы ла ревиз я?малары аша м??л?м?т бар.
- ?ф? вил?й?те ауылдарында халы? ?аны буйынса м??л?м?т 1859 ??м 1865 йылдар?а ?арата бар.
- Ырымбур вил?й?те ауылдарында халы? ?аны буйынса м??л?м?т 1866 йыл?а ?арата бар.
- Был китапта ?ф? вил?й?те ауылдары буйынса м??л?м?т бар. 500 кешен?н к?берек бул?ан ауылдар исемлеге.
- Был китап 1926 йыл?а ?арата т???лг?н, ?мм? халы? и??бе 1920 йыл?а ?арата бирелг?н.
- 1939 йыл ? БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года ? Уфа:Государственное издательство, 1941. ? 387 с.
- Был китапта 1939 йыл?ы и??п алыу буйынса ??р ауыл буйынса м??л?м?т бар.
- 1897 йыл?ы халы? и??бен?н башлап ?алалар, ?ала т?р?нд?ге ?асабалар, райондар, район ???кт?ре буйынса халы? ?аны бар.
- ?б?б?керов Риза В?хит улы
(10.10.1902?10.07.1938), баш?орт совет д??л?т эшм?к?ре. (1930?1935 йылдар?а Баш?орт АССР-ыны? М??ариф халы? комиссары. С?й?си золом ?орбаны.
- В?хитов Риф Х?йрулла улы
(
4 сентябрь
1940 йыл
?
14 сентябрь
2021 йыл
) ? комсомол,
партия
, д??л?т ??м й?м???т эшм?к?ре. 1982?1990 йылдар?а
КПСС
-ты?
Салауат район
комитетыны? беренсе секретары, 1995?2000 йылдар?а
Баш?ортостан Республика?ыны? Д??л?т Йыйылышы ? ?оролтай
Секретариаты ет?ксе?е.
Баш?орт АССР-ыны?
ХII са?ырылыш
Ю?ары Советы
депутаты.
≪Почёт Билд??е≫ ордены
, ≪Хе?м?т батырлы?ы ?с?н≫ ми?алы кавалеры. Баш?ортостанды? ат?а?ан?ан м???ни?т хе?м?тк?ре.
Салауат районыны? почётлы гражданы.
- Р?ми ?арипов
(12.02.1932?20.02.1977),
Баш?ортостанды? халы? ша?иры
(1992),
т?ржем?се
??м
журналист
. 1960 йылдан
СССР Я?ыусылар союзы
а?за?ы.
Салауат Юлаев исеменд?ге премия
лауреаты (1988, ?лг?нд?н ?у?).
- Головин Алексей Степанович
(1.01.1912?5.05.1981), Б?й?к Ватан ?у?ышы яугиры, сержант,
Советтар Союзы Геройы
[10]
[11]
.
- З?йнетдинов Энгель ?хм?т улы
(22.11.1937),
СССР
??м
Р?с?й?е?
нефтсе-геологы, ?алим, топ-менеджер, журналист. И?тисад ф?нд?ре кандидаты (1975).
Баш?ортостан Республика?ыны?
Журналистар союзы а?за?ы (2011).
Баш?орт АССР-ыны?
ат?а?ан?ан и?тисадсы?ы (1982).
Баш?ортостан Х?к?м?тене?
Ш??ит Хо?айбир?ин исеменд?ге премия?ы
лауреаты (2018).
- Иск?нд?рова Х?ниф? Сираж ?ы?ы
(20.03.1928?4.09.2020),
Социалистик Хе?м?т Геройы
(1968), СССР-?ы? Халы? у?ытыусы?ы (1982), РСФСР м?кт?пт?рене? ат?а?ан?ан у?ытыусы?ы (1967), 8-се ??м 9-сы са?ырылыш СССР Ю?ары Советы депутаты (1970 ?1979), КПСС-ты? XXIV съезы (1971) ??м У?ытыусылар?ы? беренсе Б?т? Союз съезы (1968) делегаты.
- Йосопов Харис Монасип улы
(24.08.19297.06.2009), Сил?бе физик культура институты профессоры,
дзю-до
,
самбо
,
к?р?ш
(1960) буйынса СССР чемпионы
[12]
[13]
.
- ?аймирасов Низаметдин Н?жметдин улы
(1903?1934) ? Баш?орт АССР-ыны? финанс халы? комиссары (1930?1934).
- А?алы-?е?леле Ай?ылыу, Та??ылыу ??м Урал ?аймирасовтар ? геология-минералогия ф?нд?ре кандидаттары, СССР Д??л?т премия?ы лауреаттары.
- Сабирй?нова С?н? ??ф?р ?ы?ы
(3.12.1939), ?илми хе?м?тк?р, баш?орт телсе-диалектологы, т?ржем?се,
Салауат районына
??м уны? ар?а?лы ш?хест?рен? арнал?ан ≪Земля салаватская, земля батыра≫ (2010 йыл) тиг?н китап-белешм?не? автор-т????се?е,
Салауат районыны?
Р?ми ?арипов исеменд?ге премия?ы лауреаты.
- Т?хв?туллин Шакир Динислам улы
(1894?1937) ? Баш?орт милли-азатлы? х?р?к?те эшм?к?ре. Баш?ортостан автономия?ыны? Дыуан кантоны баш?арма комитеты р?йесе (1918), Баш?орт АССР-ыны? Игенселек халы? комиссары (1926?1929).
- Ханов ?а?ый Йы?анур улы
(1895 ? ?) ? БАССР-?ы? Ю?ары суды коллегия?ы р?йесе.
- Ханов Сы??ы? ?а?ый улы
(1915 йылды? 30 декабре ? 1941 йылда ??л?к бул?ан) ? совет баш?орт я?ыусы?ы, т?ржем?се.
- Ш?йхисламов Рафаэль Б??ретдин улы
(27.03.1954), ?алим-социолог, ю?ары м?кт?п у?ытыусы?ы, 2010 йылдан
Баш?орт д??л?т университетыны?
кафедра м?дире. Социология ф?нд?ре докторы (2008), профессор
[14]
.
- Ш?йхисламов Р?шит Б??ретдин улы
(
5 октябрь
1959
) ? тарих ф?нд?ре докторы, профессор.
Ауылды? и?тисади ??ешен? бюджет барлы??а килтере?се ≪Газпром трансгаз Уфа≫ ААЙ-ене? Ар?ауыл ЛПУМГ предприятие?ы ?и?елерлек ?л?ш индер?.
25 к?нд??г? карауатлы? участка дауахана?ы эшл?й. ≪Салауат Юлаев≫
эшл?й. Р?с?й Почта?ы ??м ?а?лы? банкы б?лекс?л?ре бар.
- Заманса урта м?кт?п, башлан?ыс м?кт?п, музыка м?кт?бе, ауыл китапхана?ы, 60 урынлы? балалар ба?са?ы, участка дауахана?ы бар.
- 2010 йылды?
сентябрь а?а?ында ≪Й?р???н≫ спорт-с?л?м?тлек комплексы ?улланыу?а тапшырыла.
- Р?ми ?арипов музейы
? ша?ир?ы? ?йбер??ре, ?улъя?малары, стена г?зитт?ре ??м портреттары экспозиция?а урынлаштырыл?ан музей
[15]
[16]
[17]
.
- М?кт?пте? тарихи-край?ы ?йр?не? музейы, совет власы ?с?н ??л?к бул?ан партизандар?ы? ту?андаш ??бер??ре, Советтар Союзы Геройы ??йфуллин Абдрахман З?йнулла улы ??йк?ле.
- Йосопов Харис Монасип улы
т???тк?н м?сет бар. Харис Йосопов музейы эшл?й.
- Ауылдан т?нья?-к?нсы?ыш?а 3 км алы?лы?та т?би??т ??йк?ле ?
?ы??артау
тауы тора
[18]
.
- Абдрахман ??йфуллин урамы (
рус.
Абдрахмана Гайфуллина (улица)
- Ду?лы? урамы (
рус.
Дружбы (улица)
- Тыныслы? урамы (
рус.
Мира (улица)
- Р?ми ?арипов урамы ? (
рус.
Рами Гарипова (улица)
- Спорт урамы (
рус.
Спортивная (улица)
- Харис Йосопов урамы (
рус.
Хариса Юсупова (улица)
- Алексей Головин урамы (
рус.
Алексея Головина (улица)
- Егор Габов урамы ? (
рус.
Егора Габова (улица)
- Й?шлек урамы (
рус.
Молодёжная (улица)
- Салауат Р?химов урамы (
рус.
Салавата Рахимова (улица)
- Ф?р?х Харисов урамы (
рус.
Фаруха Харисова (улица)
- Сы??ы? Ханов урамы ? (
рус.
Чингиза Ханова (улица)
- Яр урамы (
рус.
Береговая (улица)
- Урман урамы (
рус.
Лесная (улица)
- Е?е? урамы (
рус.
Победы (улица)
- Салауат Юлаев урамы ? (
рус.
Салавата Юлаева (улица)
- Х?йрулла Яруллин урамы ? (
рус.
Хайруллы Яруллина (улица)
[19]