Q?dim dovr
v? ya Q?dim Misirin "Yeni dovr" adlandırılan zaman k?siyi e.?. 1550 ? 1070 ci ill?ri ?hat? edir, fironlar dovranı kimi s?ciyy?l?ndirilir.
T?xmin?n 500 illik zamanı ?hat? ed?n bu dovr ozunu hokmdar fironlar t?r?find?n in?a etdirilmi? saysız-hesabsız qalalar, m?b?dl?ri, fateh yuru?l?ri il? xarakteriz? edir. Bu dovr
III Tutmos
t?r?find?n aparılmı? Megiddo, 300 il sonra
II Ramzes
t?r?find?n aparılmı?
Kade? doyu?u
, el?c? d? firon d?fnl?ri il? yadda?larda qalmı?dır. Bu dovr? aid bir cox mumiyalar, el?c? d?
II Amenofis?
m?xsus q?bir yax?ı qorunmu? ??kild? gunumuz? g?lib cıxmı?dır. Q?dim dovr? XVIII, XIX v? XX manefon sulal?l?rinin fironlarının hokmranlı?ı t?saduf edir. Q?dim dovr olk?nin yadellil?r t?r?find?n i??alından sonra oz yerini
Ucuncu aralıq zaman
k?siyin? vermi? olur.
Sosial partlayı?lara g?tirib cıxartmı? daxili c?ki?m?l?r XII sulal?nin suqutu v? olk?nin q?sbkar hiksoslar t?r?find?n qar?t edilm?si il? n?tic?l?nmi? olur. E.?. 1640 cı ild? olk?nin boyuk bir hiss?si, xusus?n ?imalı q?sbkar hiskosların ?lin? kecmi? olsa da c?nub ?razil?r Fiv ?trafında birl???r?k muqavim?t noqt?sin? cevrilmi? olur.
I Taa
v?
II Taanın
hokmranlı?ı dovrund? Fiv v? Avaris arasındakı qar?ıdurma acıq-a?kar munaqi??y? cevrilmi? olur.
Kamosun
dovrund? (e.?. 1555 ? 1552) fivlil?r quvv? toplayaraq hiksosları qovmaq ucun lazımi hazırlıqlar gorulmu? olur.
N?hay?t e.?. 1552 ci ild? firon
I Ahmos
t?r?find?n Aravis tutularaq Q?dim Misirin
hiksos
hokmranlı?ına son qoymu? olur. Uzun-uzadı h?ml?l?rd?n sonra e.?. 1552 ci ild? is?
hiksosların
muqavim?tini
F?l?stind?
?aruhena yaxınlı?ında qırmı? olur. Bel?likl?
Q?dim Misirin
parlaq "Yeni dovru" ? Q?dim dovr (e.?. 1552-1069) ba?lanmı? olur. Butun nubiylil?rin v? Tetian usyanlarını yatirdaraq oz sulal?sinin hakimiyy?tini butun Misird? b?rq?rar etmi? olur.
Yaxmosun v?fatından sonra azya?lı o?lu
I Amenhotep
(e.?. 1527-1506) anası
Ahmos-Nefertarinin
q?yyumlu?unda hakimiyy?t? g?lmi? olur.
I Amenhotep
yerin? x?l?f qoymamı? oldukd?n sonra, onun anası
Ahmos-Nefertari
taxta qızı Mutnofretin ?rini, kur?k?ni
Tutmosu
oturdur.
I Tutmosun
olk?nin ?imalında aparmı? oldu?u irimiqyaslı yuru?l?r n?tic?sind?
Yaxın ??rq
,
F?l?stin
v?
Suriya
talan edilmi?, F?rat cayına q?d?r ?razil?r q?sb edilmi? olur. "Yeni dovrd?" moht???m tikilil?rin in?asına bir o q?d?r d? fikir verilm?mi?dir. Dem?k olar ki bu dovrd? hec bir ehram tikilm?mi?dir. Fironların d?fni ?sas?n ucuz ba?a g?lin?n daldalı qayalıqlar arasında v? ya ma?aralarda h?yata kecirilmi?dir.
XVIII sulal? fironları dunyada aparıcı rola malik olmu?durlar. Carica
Hacepsutun
hokmranlı?ı zamanında (e.?. 1489-1468) Q?dim Misirin dirc?li?i sona catmı? olur. O, imperiyanın s?rh?dl?rini geni?l?ndirmi?, ??xs?n Nubiya v? F?l?stin uz?rin? yuru?l?rd? doyu??r?k i?tirak etmi?dir. Hiksonlar t?r?find?n da?ıdılmı? Luksor v? Karnak abid? v? monumentl?rini b?rpa etdirmi?dir. Qon?u m?ml?k?tl?rl? ticar?ti inki?af etdirmi?dir. Bu dovru h?m d? elm v? m?d?niyy?tin, istehsal vasit?l?rinin (ufuqi toxuculuq d?zgahlarının kutl?vi t?tbiqi) intibah dovru adlandırmaq olar. Deyr ?l-B?hrid?ki goz?l memarlıq abid?si olan Coser-Coser m?b?di m?hz bu dovrun m?hsuludur.
Hacepsutun
x?l?fi
III Tutmos
(e.?. 1468-1436) z?man?sinin qudr?tli fateh-fironu ? Q?dim dunyanın
Napoleonu
kimi xatırlanır. Anal?ı v? eyni zamanda xalası (bibisi)
Hacepsutun
v?fatından sonra
III Tutmos
taxta oturduqdan d?rhal sonra
F?l?stin
v?
Suriya
uz?rin? yuru?l?r? ba?lamı? olur.
Bu dovrd?,
III Amenofisin
zamanında Tebenin
Amun
rahibl?ri movqel?rini daha da mohk?ml?ndirmi? olurlar. Car Memfizd?ki kohn? iqam?tgahına qayıdaraq, dig?r tanrılara:
Hathor
,
Mut
,
Sobek
v?
Aton
inaclarını b?rpa etmi? olur.
Exnaton
(e.?. 1372 ? e.?.1354) atası
III Amenhotepin
olumund?n sonra XVIII sulal?nin IX fironu olur. Bu dovrd? Misird? hakim inanc ba? tanrı hesab olunan
Amona
inam idi v? Amon rahibl?ri hakimiyy?td? irad? sahibi idil?r. Fironlar h?r hansı bir i?? ba?lark?n mutl?q kahinl?rin onc?gorm?l?rini v? fikirl?rini n?z?r? alırdılar. Lakin butun bunlara baxmayaraq h?l? d? tam bilinm?y?n s?b?bl?rd?n IV Amenhotep hakimiyy?tinin ilk ill?rind? dig?r yaradıcıları inkar ed?r?k, yalnız Gun?? tanrısı
Atonu
t?k yaradıcı kimi q?bul edir v? verdiyi qanunla xalqın da buna ?m?l etm?sinin vacibliyini bildirir. Karnak m?b?dl?rini ba?layaraq
Amon
kahinl?rini v?zif?d?n uzaqla?dıran Amenhotep e.?. 1366-cı ild? Amona sitayi?in guclu oldu?u Fiva ??h?rini t?rk edir v? indiki Tel ?l-Amarna ??h?rind? yeni ibad?t m?rk?zi yaradır. Yeni inancın ??r?fin? h?min m?rk?zi Axetaton, y?ni "Gun?? ufuqu" adlandırır. Oz adı ? Amenhotep "Amon m?mnundur" m?nasını verdiyi ucun onu d?yi?dir?r?k
Exnaton
? "Gun??? s?rf?li" qoyur. Firon
Exnatonla
yana?ı onun ail? uzvl?ri v? saray ?yanları da adlarını d?yi?irl?r v? getdikc? Atona inam geni?l?nir.
Lakin
Exnaton
e.?. 1347 ci ild? oldukd?n sonra onun oz rahibi Eye v? s?rk?rd?si v? Exnatonun azya?lı x?l?fi Tutanhatonun (sonralar adı d?yi?diril?r?k
Tutanhamon
(e.?. 1347?1337) edilmi?dir) regenti Horemheb t?r?find?n
Aton
kultu-
Atonizm
qada?an edilir. Paytaxt t?z?d?n Fiv ??h?rin? kocurulur. Exnaton donmu? ? heresi (
yun.
α?ρεσι?
, hairesis ?secim, ba?qa secim") elan edilir.
G?nc
Tutanhamunun
t?l?sik olumu XVIII sulal?nin sona yetm?si il? n?tic?l?nmi? olur. Hakimiyy?t onc?
Eyey?
, sonra is? Haremhabın (e.?. 1333?1305), daha sonra e.?. 1292 ci ild? is? qocaman v?zir
I Ramzesin
(e.?. 1305?1303) v? onun x?l?fi
I Setinin
(e.?. 1303?1289) ?lin? kecir.
I Ramzes
v? s?rk?rd? Haremhabın s?yl?ri n?tic?sind?
I Seti
il? XIX sulal? hakimiyy?ti b?rq?rar olur. Bu dovr misirlil?rl?
hettl?r
arasında
Suriya
u?runda c?ki?m? yuks?k h?dd? catmı? olur. Hokmranlı?ının ilk ill?rind? e.?. 1290 ci ild?
Suriya
v?
Liviya
uz?rin? h?rbi yuru?l?r kecırmi?dir.
I Seti
oldukd?n sonra yerin? o?lu
II Ramzes
(e.?. 1289?1224) kecmi? olur.
II Ramzes
e.?. 1284 cu ild?
Kade? doyu?und?
misir ordusunu hettl?rin t?l?sind?n qurtarma?a n?sib olur. T?krar?n e.?. 1270/1269 cu ill?rd? hettl?r uz?rin? hucum ed?r?k hett carı
III Hattu?ili
sulh muqavil?sin? vadar edir. Bu sulh sazi?i gunumuz? q?d?r g?lib cıxmı? ?n q?dim sazi?l?rd?n biri sayılır.
II Ramzes
z?man?sinin qurucu fironlarından sayılır. O, bir cox m?b?dl?rin o cuml?d?n
?bu Simbelin
, Per-Ramzes iqam?tgahının sifari?cisi olmu?dur.
II Ramzesd?n
sonra Misirin getdikc? suqutu ba? verir. Tarixi s?n?dl?rd? bu "D?niz xalqlarının" Balkanlardan,
Kicik Asiyadan
koc etm?l?ri il? ?laq?l?ndirilir.
II Ramzesin
on ucuncu o?lu
Merenptah
(e.?. 1224?1204) "D?niz xalqlarına" qar?ı d?niz doyu?l?rind? muqavim?t gost?rmi?dir. Lakin v?ziyy?tin sabitl??m?si XX sulal? fironu
Setnaxın
(e.?. 1186?1069) hakimiyy?ti dovrund? mumkun olur.
XX sulal?nin ilk fironu
Setnax
haqqında cox az m?lumat vardır. Onun x?l?fi
III Ramzes
(e.?. 1184?1153) "D?niz xalqlarının" qo?un v? donamnasını v? onların liviyalı mutt?fiql?rini m??lub etmi?dir.
III Ramzesin
ılumund?n sonra butun sulal? fironları Ramzes adlandırılma?a ba?lanılmı?dır. Bu sulal? Ramzesl?r d? adlandırılmı?dır. E.?. 1069 cu ild?
XI Ramzesin
ılumu il? XX sulal? suqut etmi? olur v? e.?. 1069-664 cu ill?ri ?hat? ed?n
Ucuncu aralıq zaman
k?siyin? kecmi? olur.
- Beckerath, J. von. Chronologie des agyptischen Neuen Reiches. Hildesheim, 1994 (Hildesheimer Agyptologische Beitrage, 39).
ISBN 3-8067-8132-X
Q?dim Misir
|
---|
Q?dim Misir tanrıları
| |
---|
?lyazmalar
| |
---|
Din v? m?rasiml?r
| |
---|
Misir ehramları
| |
---|
Misir fironları
| |
---|
Qadın hokmdarlar
| |
---|
Tanınmı? ??xsiyy?tl?r
| |
---|
|