Xor ( yun. χορ?? yı?ıncaq, camaat) ? Vokal musiqinin kollektiv ifası. ^[1]

Y?hudilik, xristianlıq v? islam oxumalarının ?sasını birs?sli oxuma t?rzi tutur. Bu h?m ??rq xalqlarının musiqi t?f?kkuru il?, h?m d? monoteizmin ideologiyası il? ?laq?dardır:

1. Allah t?r?find?n veril?n s?s ?n muk?mm?ldir ?qid?si vokal ifanı.
2. "Allah t?r?find?n b?x? olunan s?s, insan ?m?linin n?tic?si olan al?tl?rd?n muk?mm?ldir" ?qid?si instrumental mu?ay?tsiz ifanı.
3. T?ks?sli oxuma, h?tta xor (kollektiv) oxumaların unison ifası allahın vahidlik r?mzi il? ba?lı olub islam dini oxumalarının ifa qanunlarının ?sasını qoyur.

T?ks?sli oxuma t?rzi bar?sind? ?d?biyyatda bel? yanlı? fikirl?r? rast g?lm?k olur ki, t?ks?slilik musiqini coxs?slinin o biri s?sl?rl? birl??ib c?tinlik yaratmasından azad edib. Bel?likl?, coxs?slilik t?ks?slinin mur?kk?b forması kimi tarixin inki?af m?rh?l?sind? meydana g?lm?si fikri ortaya atılır. M. Xarlap qeyd edir ki, musiqi?unasları du?undur?n "coxs?slinin n? vaxt yaranması" problemini, t?ks?slinin n? vaxt yaranması il? ?v?z ets?l?r, daha duzgun olar. Bel? ki, musiqi ?vv?lc? coxs?sli yaranmı?dır".

Skrebkov is? yazır: "T?ks?sli oxuma coxs?sli oxumanın bir nov monodik t?krarıdır. T?ks?sliliy? kollektivd?n yaranma kimi baxmaq lazımdır." ^[2]

Q?dim tarixi ?h?miyy?t? malik olan Yunanıstanın xor m?d?niyy?ti xususi maraq do?urur. Burada g?ncl?rin t?rbiy?sind? ?sas vasit? kimi cıxı? ed?n xor musiqisi birincilik t??kil ed?r?k, t?lim-t?rbiy? prosesind? ?sas yer tuturdu. T?sadufi deyil ki, Yunanıstanda xorda oxuya bilm?y?n? "savadsız" adı verilirdi. Q?dim zamanlardan bu olk?d? xor musiqisi xalq bayramlarında ifa olunurdu, bu da ?sas m?hsul yı?ımı il? ba?lı idi. Burada pantomik (qiporxemi) xarakter da?ıyan r?qsl?r xalq arasında geni? yayılaraq, cox populyar olmu?dular. Olk?nin muxt?lif ??h?rl?rind? xor ansamblının acıq v? umumi yarı?ları kecirilirdi.

Bizansın xor m?d?niyy?ti ancaq feodalizm dovrund? yuks?k inki?af pill?sin? qalxmı?dı. Onun cic?kl?nm? dovru is? VI?VII ?srl?r? aid edilir. Oz melodikliyi, ah?ngliyi v? z?ngin pe??kar yazı uslubu il? f?rql?n?n himn musiqisi bu olk?d? xususi ?ohr?t qazanmı?dı. M?dh ed?n mahnı-himnl?rin yaradıcıları m??hur mu??nni Roman Sladko ? bir cox kondakların (coxb?ndli lirik-dramatik m?zmunlu, solist v? xor ucun b?st?l?nmi? ?s?r) mu?llifi ? v? Kritli Andrey il? D?m??qli ?oannın kanon (kondakdan daha mur?kk?b musiqili poetik ?s?r) qurulu?unda yazılan ?s?rl?rin yaradıcıları idil?r.

Orta ?srl?rd? Q?rbi Avropa olk?l?rinin profesional xor s?n?ti katolik kils?l?ri il? monopoliya edilmi?di. Qriqorian oxuması adı katolik kils?sind? oxuyan reformatorlardan biri Roma papası boyuk Qriqorinin adı il? ba?lıdır (reforma 590-cı ild?n 690-cı il? kimi) oxu musiqisi unison qurulu?da v? yalnız h?mcins ki?i xoruna aid edilirdi. Bu xor s?n?ti qapalı sistem kimi VII ?srd? tamamlanmı?dır. Cox axtarı?lardan sonra mahnı toplusu "antifonoriy" yaradılır, bu da ciddi uslubda yazılan melodiyalardan ibar?t idi. Bu mahnılar orta ?sr ladlarında yazılsa da, ciddi v? s?rt, lakin cox goz?l melodikliyi il? f?rql?nirdi. ?n q?dim Qriqorian oxu formalarından sayılan psalmodiyalar ? kicik diapazon c?rciv?sind? yazılsa da, melodik h?r?k?tl?rl?, ametrik ritmind?, latın dilind? yazılmı? melodik recitativ ifaya malik idi. ^{[3] [4]}

Xor musiqisi q?dim Misird? v? Babild? xalq h?r?katı zamanı s?sl?nirdi. Q?dim Hindistanın mahnıları r?qs v? instrumental musiqi il? sıx ba?lıdır. Hindistanda qadın xorları yalnız car v? radja dovrl?rind? yuks?k pe??kar s?viyy?y? catmı?dılar. Q?dim F?l?stinin mahnıları, r?qsl?ri, kutl?vi yuru?l?rin xorla s?sl?nm?si v? muxt?lif al?tl?rl? mu?ayi?ti haqqında "?hdi-?tiq" ("Vetxiy zavet") kitablarında oxumaq olar.

Tarixi qaynaqlardan bel? aydın olur ki, islam al?mind? xor ifacılı?ı mu?dzinl?rin minar?l?rd? v? sufi d?rvi?l?rin S?ma (dinl?m?) zamanı kollektiv ??klind? oxuması, el?c? d? kol? qadınların m?clisl?rd? oxuması ??klind? olub ^[5] .

Az?rbaycanda ilk pe??kar xor m?d?niyy?tinin banisi dahi Uzeyir Hacıb?yov olub. O, t?k b?st?kar deyil, h?m xormeyster d? v? jurnalist kimi d? xor s?n?tinin yayılmasında v? sevilm?sind? cox i?l?r gormu?dur.

Xor m?d?niyy?tinin inki?afının n?inki musiqid?, h?m d? ictimaiyy?td? lazım v? vacib olmasını Uzeyir b?yin silahda?ı Muslum Maqomayev d? d?rk ed?r?k (onlar Qori seminariyasında birlikd? oxumu?lar) 1905 ? 1906-cı ill?rd? L?nk?ran ??h?rind? i?l?rk?n oz t?l?b?l?rind?n v? h?v?skar musiqicil?rd?n ibar?t xor t??kil etmi?dir.

Bakıda h?v?skar v? kils? xorlarının t??kili n?tic?sind? milli klassik musiqisinin banisi Uzeyir Hacıb?yov ilk opera s?hn? ?s?rl?rini h?yata kecirirdi. E. Abasova oz monoqrafiyasında Uz. Hacıb?yovun bel? bir fikrini ir?li surur: "M?nim ucun v? el?c? d? Az?rbaycan operası ucun Slavinskinin v? ?atkovsinin simfonik orkestri v? y?hudi xor qruppasının ifacılarının kom?yinin boyuk rolu oldu" ^[6] , lakin yalnız bunlarla milli xor m?d?niyy?tinin probleml?rini h?ll etm?k mumkun deyildi. Musiqi m?d?niyy?tinin muv?ff?qiyy?tli inki?afı h?mi?? pe??kar t?hsil il? ?laq?dardır.

Xorla oxuma f?nni Bakı Musiqi Akademiyasının v? Az?rbaycan Turk Musiqi M?kt?binin t?drisin? 1922-ci ild? Uzeyir Hacıb?yov t?r?find?n daxil edilmi?dir. Milli repertuar yaratmaq ucun U. Hacıb?yov kicik xor ?s?rl?ri yazır. Bunun ucun o, oz m??hur melodiyalarını ikis?sli xor ucun i?l?yir. ^{[7] [8]}

1926-cı ild? U. Hacıb?yov Az?rbaycan Dovl?t Koservatoriyasında ilk coxs?sli Az?rbaycan xoru yaratdı. Bu kollektiv cox az mudd?t f?aliyy?t gost?rdi. Yalnız 1936-cı ild?, 10 ild?n sonra Hacıb?yov arzusuna nail olur. O, M. Maqomayev adına Az?rbaycan filarmoniyasında vokal sah?d? bacarıqlı, lakin xususi hazırlıqlı olmayan g?ncl?rd?n ibar?t ilk Az?rbaycan Dovl?t xor kollektivi yaratdı.

Az?rbaycanda coxs?sli xor oxuması ?n?n?l?rinin olmamasını Uzeyir Hacıb?yov bel? izah edirdi:

"Q?dim zamandan xalqımızın vokal m?d?niyy?ti tarın v? d?fin mu?ayi?ti il? solo mu?amatla kifay?tl?nirdi. Ancaq nadir hallarda (k?ndl?rd?) toy zamanı, g?linl? b?yi xor oxuması il? t?rifl?yirdil?r. Bu zaman da ifacılar bir s?sl? ? unison oxuyurdular. Xor oxumasının formasında L?nk?randa ya?ayan talı?lar bir az d?yi?iklikl?r etmi?l?r. Onlar xoru iki yer?, qruppaya ayırmı?lar. Birinci qruppa melodiyanı bitir?nd?, ikincil?r h?min tonla oxuma?a ba?layırdılar. Xor musiqisind? coxs?sli qurulu?un olmamasını polifonik v? harmonik fakturanın boyuk c?tinlikl?rl? rastla?ması il? izah etm?k olar".

Uzeyir Hacıb?yov t?r?find?n i?l?nilib, hazırlıqlı milli intonasiyalar ?sasında xor fakturasının t?dric?n mur?kk?bl??m?si metodikası musb?t n?tic?l?r verdi. Az?rbaycan b?st?karlarının xor musiqisin? coxs?slilik ? mur?kk?b faktura ?saslı sur?td? daxil olaraq mohk?m yer tutur. ^{[9] [10]}

Xor ucun z?ruri sayılan ?lam?tl?r ? ansambl, kok, nuanslardan ibar?tdir. Xor opera, oratoriya, kantatanın on?mli i?tirakcısıdır, el?c? d? s?rb?st ansamlı kimi instrumental mu?ayi?tli v? mu?ayi?tsiz (a kapella) boyuk rol oynayır.

Xor s?sl?rinin sayına v? keyfiyy?tin? gor? f?rql?nir:

• yekcins (h?mcins) xor
  • qadın xoru ? t?rkibin? iki ?sas xor partiyası ? soprano v? altolar partiyaları daxildir;
  • ki?i xoru ? t?rkibin? uc ?sas partiya ? tenor, bariton, bas partiyaları daxildir;
  • u?aq xoru ? t?rkibind? iki ?sas xor partiyası ? diskant v? altolar partiyaları daxildir ^[11] .
• coxs?sli xor

Xor dord s?s qrupuna bolunur: soprano, alt, tenor, bas.

F?rdxan ? xor ?s?rinin ba?lan?ıc melodiyasını oxuyan mu??nni ^[12] .

Messa ? xor ucun (o cuml?d?n, mu??nni solistl?r ucun) coxhiss?li ?s?r. ?nstrumental mu?ayi?td?n istifad? olunur, b?z?n mu?ayi?tsiz olur. Katolik kils?d? subh v? ya gunorta ibad?ti zamanı ifa olunmaq ucun n?z?rd? tutulan latın m?tnl?ri ?sasında b?st?l?nir ^[13] .

Motet ( lat. motetus, motus ? soz) ? XII?XIV ?srl?rd? yaranmı? coxs?sli mahnı, eynivaxtda muxt?lif m?zmunlu, must?qil melodiyaların uzla?masından ibar?tdir; sonralar a kapella ifa olunan coxs?sli ?s?r novu ^[14]

Oratoriya ( lat. oratorium ? nitq, b?la??t) ? xor, solist, orkestr ucun yazılmı? boyuk h?cmli musiqi ?s?ri; epik-dramatik xarakter? v? inki?aflı sujet? malikdir ^[15] .

Kantata ( it. cantata, cantare ? oxumaq) ? 1. solist mu??nnil?r, orkestr, h?mcinin xor ucun yazılmı?, bitmi? nomr?l?rd?n ibar?t olan v? konsert planında ifa olunması n?z?rd? tutulan ?s?r ; 2. XVII ?srin ?vv?ll?rind? (?taliyada) sonatadan f?rqli olaraq, oxumaq ucun mu?ayi?tli ?s?r.

?fa t?rzin? gor? kantata oratoriyaya b?nz?yir; t?dric?n kantata v? oratoriyanın mu?yy?nl??dir?n f?rql?r yox olmu?dur; boyuk h?cmli kantata oratoriyaya yaxınla?ır v? ad?t?n daha butov v? inki?aflı sujet? malik olan lirik elementl?rl? secilir ^[16] .

Opera ( it. opera ? hadis?, ?s?r) ? orkestrin mu?ayi?til? s?hn?d? ifa olunan musiqili dram.

A kapella ( it. a capella ? "kapella uslubunda" dem?kdir) ? xorun mu?ayi?tsiz oxunması. Orta ca?larda katolik kils?sind? musiqicil?r ucun ayrılan yer. ?vv?ll?r kils? musiqicil?ri yalnız mu??nnil?rd?n ibar?t oldu?u ucun kapella sozu xoru bildirirdi, sonralar is? kils? musiqisind? al?tl?rd?n istifad? olunması v? kubar musiqinin inki?afı il? ?laq?dar olaraq h?r hansı bir yerd? (kils?d? v? ya sarayda) xidm?t ed?n musiqicil?r qrupu Kapella adlandırılma?a ba?ladı. ^[17]

• Uzeyir Hacıb?yov ? "Ey, s?ba yeli"
• Uzeyir Hacıb?yov ? "Ax?am oldu"
• Uzeyir Hacıb?yov ? "Cur?timin sirrini bil" (" ?ah Abbas v? Xur?id Banu (opera) " operasından Xur?idbanunun ariyasının ikis?sli i?l?m?si) ^[18]

• Veryovka adına Ukraynanın Milli ?m?kdar Akademik Xalq xoru

• Himn