Uqanda-Tanzaniya muharib?si

Vikipediya saytından
Naviqasiyaya kec Axtarı?a kec
Uqanda-Tanzaniya muharib?si
Uqanda-Tanzaniya muharib?sind? ba? vermi? doyu? ?m?liyyatları
Tarix 30 oktyabr 1978 ? 3 iyun 1979
Yeri Tanzaniya v? Uqanda
N?tic?si

Tanzaniya q?l?b? qazandı

  • ?di Amin hakimiyy?td?n du?du
  • Bir mudd?t sonra Uqanda v?t?nda? muharib?si ba?ladı
Munaqi?? t?r?fl?ri

Uqanda Uqanda
Liviya
F?l?stin Azadlıq T??kilatı [1] [2]

Tanzaniya Tanzaniya
Uqanda Uqanda Milli Azadlıq C?bh?si
Mozambik Mozambik
D?st?k :
Çin CXR [3]
Əlcəzair ?lc?zair [3]
Efiopiya Muv?qq?ti H?rbi Hokum?ti [3]

Komandan(lar)

Uqanda ?di Amin
Uqanda ?saak Maliyamunqu
Uqanda Cuma Butabika †
Mu?mmar Q?ddafi

Tanzaniya Culius Nyerere
Tanzaniya Abdallah Tvalipo
Tanzaniya Tumayniel Kivelu
Tanzaniya David Msuquri
Uqanda Tito Okello
Uqanda Yoveri Museveni
Uqanda David Oyite-Ojok

T?r?fl?rin quvv?si

Uqanda 70,000
3,000
yuzl?rl?

Tanzaniya 150,000
Uqanda 6,000
Mozambik 300?800

?tkil?r

~1,000 uqandalı
~600 liviyalı
~200 f?l?stinli [4]

373 tanzaniyalı
150 Uqanda Milli Azadlıq C?bh?si doyu?cusu

Vikianbarın loqosu  Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

Uqanda-Tanzaniya muharib?si - Tanzaniya da Kaqera muharib?si v? Uqanda da Azadlıq muharib?si (1979) adı il? tanınan 1978 -ci ilin oktyabrından 1979 -cu ilin iyun ayına q?d?r Uqanda il? Tanzaniya arasında ba? vermi? h?rbi munaqi??dir. Bu muharib? Uqanda prezidenti ?di Amin in hakimiyy?td?n k?narla?dırılması il? n?tic?l?nmi?dir. ?di Aminin quvv?l?rin? Liviya dan d?st?k ucun gond?rilmi? minl?rl? h?rbci d? daxil idi.

Arxa plan [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Uqanda (qırmızı) v? Tanzaniya (mavi) dovl?tl?rinin co?rafi movqel?ri

Tanzaniya v? Uqanda arasındakı munasib?tl?r artıq muharib? ba?lamazdan bir nec? il ?vv?ld?n etibar?n k?skinl??m?y? ba?lamı?dı. 1971-ci ild? ba? vermi? h?rbi cevrili? n?tic?sind? ?di Aminin hakimiyy?ti ?l? kecirm?sind?n sonra, Tanzaniya lideri Culius Nyerere Uqandanın zor gucu il? hakimiyy?td?n salınmı? prezidenti Milton Obotey? sı?ınacaq t?klif etdi. Amin hakimiyy?t? g?ldikd?n sonra olk?d? onun ?leyhin? cıxı? ed?n du?m?nl?rinin kutl?vi ??kild? "t?mizl?m?sini" h?yata kecirdi ki, bu da otuz mind?n ?lli min n?f?r? q?d?r uqandalının h?lak olması il? n?tic?l?ndi. Nyererenin d?st?yi il? uqandalı muxalifl?rd?n ibar?t kicik partizan orduları yaradıldı, lakin h?min quvv?l?rin 1972-ci ild? Uqandanı i??al etm?k v? Amini hakimiyy?td?n salmaq c?hdl?ri u?ursuzluqla n?tic?l?ndi. Amin Nyerereni onun du?m?nl?rinin t?r?fini tutmaqda v? onları silahlandırmaqda gunahlandırdı. H?r iki t?r?fin bir-birini ittiham etm?si il? birlikd? Uqanda v? Tanzaniya arasındakı munasib?tl?r butun zamanların ?n a?a?ı s?viyy?sin? endi.

?di Amin novb?ti ill?rd? bir nec? d?f? ona qar?ı t??kil olunmu? sui-q?sd c?hdind?n sa? cıxdı. Bu cur hadis?l?r onun Uqanda ordusunun yuks?k rutb?li zabitl?rin? olan inamsızlı?ının artması v? h?min zabitl?r arasında tez-tez t?mizl?m?l?r aparmasına s?b?b oldu. 1978-ci ild? Uqandada situasiya daha k?skin xarakter aldı. 1978-ci ilin oktyabr ayının ?vv?ll?rind? Kampala ??h?rind?ki prezident iqam?tgahında muxalif qo?unların hucumu il? qar?ıla?an Amin ail?si il? birlikd? helikopter vasit?sil? ?razid?n uzaqla?a bildi. [5] Bu hadis?nin ba? verdiyi periodda Aminin bir cox yaxın mutt?fiqi getdikc? z?ifl?mi? v? Uqanda daxilind?ki ?leyhdarlarının sayı daha da artmı?dı. Aminin vitse-prezidenti olan general Mustafa Adrisinin ?ubh?li avtomobil q?zasında yaralanmasından sonra, Adrisiy? tabe olan qo?unlar (h?mcinin ba?qa s?b?bl?rd?n narazı olan quvv?l?r) qiyama qalxdı. Bu zaman Amin h?min qiyamı yatırmaq ucun elit h?rbcil?rd?n ibar?t "Simba" batalyonu da daxil olmaqla oz qo?unlarını h?r?k?t? kecirdi. N?tic?d?, silahlı toqqu?mada i?tirak ed?n qo?unların bir hiss?si Tanzaniya il? dovl?t s?rh?dini kecdi v? qar?ı t?r?fin ?razisin? daxil oldu. Usyancıların Tanzaniya ?razisin? daxil olması il? birlikd? burada dislokasiya olunan Amin hokum?ti ?leyhin? olan quvv?l?r d? doyu?? qatıldı. Buna baxmayaraq, h?min qo?unların q?sd?n Tanzaniya ?razisin? daxil olması il? ba?lı bir sıra iddialar movcuddur. [6] ?ki olk? arasında ba? vermi? bu muharib? say?sind? Amin Uqanda ?halisinin diqq?tini getdikc? pisl???n siyasi v? iqtisadi situasiyadan uzaq tutma?a calı?ırdı.

Muharib? [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Munaqi??nin ba?lanması [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Tanzaniya il? olan munasib?tl?rin getdikc? k?skinl??diyi bir vaxtda Aminin yuks?k rutb?li ordu komandirl?rinin bir qismi qon?u dovl?tl? muharib?y? ba?lama?ı t?klif etdi. Lakin, dig?r uqandalı generallar ordunun acıq silahlı munaqi?? ucun hazır olmadı?ı fikrini mudafi? edirdi. Tanzaniyanın bir hiss?sinin mu?yy?n mudd?t? ?l? kecirilm?si ist?yin? baxmayaraq, prezident Amin ?vv?lc? daha ehtiyatlı du?un?n ordu komandirl?rinin q?rarını d?st?kl?di. [7] Bu situasiya 9 oktyabr 1978-ci ild? d?yi?di. [8] H?min gun n? ba? verdiyi bilinm?di v? ba? vermi? hadis?l?r bar?sind? muxt?lif versiyalar ir?li suruldu.

Avirqan v? Honi adlı muxbirl?rin, h?mcinin CAR m?rk?zli "Drum" jurnalının m?lumatına gor? Uqanda qo?unlarının Tanzaniya ?razisin? ilk hucumu bir motoatıcı alayın Kakunyu istiqam?tind? hucumu il? ba?ladı. Bu hucumu vaxtında a?karlayan Tanzaniya ordusunun mu?ahid? qull?sinin x?b?rdarlı?ından sonra qar?ı t?r?fin movqel?rin? artilleriya z?rb?l?ri endirildi. N?tic?d?, Uqandaya m?xsus zirehli transportyor v? yuk ma?ını m?hv edildi, iki h?rbci h?lak oldu. Uqanda artilleriyasının cavab at??i is? qar?ı t?r?fd? hec bir itkiy? s?b?b olmadı. Ax?am "Radio Uqanda"nın yaydı?ı m?lumata ?sas?n Tanzaniya qo?unlarının hucum c?hdinin qar?ısı alınmı?dı. [9] [10] Bunun ?ksin? olaraq, dig?r m?nb?l?r 9 oktyabrda bir uqandalı ?sg?rin Tanzaniya il? s?rh?di kecm?si n?tic?sind? s?rh?d muhafiz?cil?ri il? toqqu?ma ba? verm?si bar?d? m?lumat yaydı. Bu hadis?nin uqandalı komandir Abdu Kisuule t?r?find?n s?sl?ndiril?n ba?qa bir versiyasına gor?, Tanzaniyaya qar?ı muharib?y? ba?lama?ın ?sas t?r?fdarların biri olan polkovnik-leytenant Cuma Butabikanın qayını olan h?rbci bir tanzaniyalı h?rbcini qacırmaq m?qs?dil? Tanzaniyaya gond?rilmi?di. Lakin, h?min uqandalı h?rbcinin tanzaniyalı s?rh?d muhafiz?cil?ri il? silahlı toqqu?ma zamanı h?lak olmasından sonra Butabika qar?ı t?r?fd?n intiqam almaq fikrin? du?du. Uqanda H?rbi Hava Quvv?l?rinin pilotu David Omita is? bu versiyanın ?ksin? olaraq, s?rh?di kec?n uqandalı h?rbcinin Butabika il? ?laq?sinin olmadı?ını bildirirdi.

Ba?qa bir versiyaya ?sas?n dovl?t s?rh?di boyunca ba? ver?n bu hadis?l?r Uqanda Ordusuna h?r?k?t? kecm?k ucun b?han? verdi. Butabika prezident ?di Aminin icaz?sini gozl?m?d?n Tanzaniya t?r?finin aqqressiv h?r?k?tl?rin? cavab olaraq 30 oktyabrda hucum ?mri verdi. [7] [8]

Muharib?nin gedi?i [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Prezident Amin? Tanzaniyanın hucuma kecm?sind?n sonra onun tabeciliyind? olan qo?unların ?ks-hucuma kecm?si il? ba?lı m?lumat ver?n Butabikanın quvv?l?ri Mutukula v? Minziroda yerl???n Tanzaniya qo?unlarını asanlıqla m??lubiyy?t? u?ratdı. Amin hucum h?r?katının davam etdirilm?si ?mrini verdi. Uqanda Ordusunun kom?k ucun gond?rilmi? qo?unları il? gucl?n?n Butabikanın quvv?l?ri Kaqera vilay?tinin ?imal hiss?sini i??al etdi v? da?ıdılmı? Kyaka korpusu yaxınlı?ında hucumu dayandırdılar. Uqanda Ordusunun bolm?l?ri i??al etdikl?ri ?razil?rd? ya?malama v? soy?unculu?a yol verirdil?r. ?di Amin is? Kaqeranın anneksiya olunması bar?d? q?rar q?bul etdi.

Tanzaniya prezidenti Nyerere buna cavab olaraq, Tanzaniya Xalq Mudafi? Quvv?l?rini s?f?rb?r etdi v? ?ks-hucum ?mri verdi. Bir nec? h?ft? ?rzind? s?f?rb?rlik say?sind? Tanzaniya Ordusunun sayı 40,000-d?n 150,000 n?f?r? catdırıldı. Bu zaman tanzaniyalılara uqandalı muxalifl?rd?n t??kil olunmu? Uqanda Milli Azadlıq C?bh?si doyu?cul?ri d? qo?uldu.

Lukaya doyu?und?n ?vv?l v? sonra Liviya qo?unlarının h?r?k?t istiqam?tl?ri

Tanzaniya Ordusu Sovet ?ttifaqından " Katyu?a " raket sisteml?ri satın aldı ki, bu silahlardan da Uqanda h?rbcil?rinin yerl??diyi movqel?rin at??? tutulmasında istifad? olundu. [11] "Katyu?a" kimi guclu t?sir? malik silahlar say?sind? Uqanda Ordusunun hucumunu z?ifl?tm?k mumkun oldu. Bu cur reaktiv yaylım at?? sisteml?ri v? a?ır silahlarla t?chiz olunan v? sayca ustunluy? sahib olan Tanzaniya Ordusunun hucumları qar?ısında tab g?tir? bilm?y?n uqandalılar t?dric?n geri c?kilm?y? ba?ladılar. Liviyalı diktator Mu?mmar Q?ddafi muharib? zonasında ?di Amin? d?st?k olmaq ucun 2500 n?f?rd?n ibar?t h?rbi birl??m? gond?rdi. Uqandalılara d?st?k olmaq m?qs?dil? gond?ril?n Liviya qo?unları T-55 tankları, BTR zirehli transportyorları, BM-21 "Qrad" raket sisteml?ri, MiQ-21 qırıcıları v? bir ?d?d Tu-22 bombardmancısı il? t?chiz olunmu?du. [12] Liviya qo?unları daha cox h?rbi l?vazimatla d?st?k olmaq m?qs?dil? gond?rils? d?, bir mudd?t sonra onlar da Tanzaniyaya qar?ı acıq doyu?l?rd? i?tirak etm?y? ba?ladılar. Liviyalıların oz mutt?fiql?rinin olk?sini mudafi? etm?k u?runda ba? ver?n doyu?l?rd? h?lak oldu?u bir vaxtda, Uqanda Ordusunun h?rbi birl??m?l?rinin ?ks?r hiss?si i??al etdikl?ri ?razil?rd? soy?unculuq ed?r?k ?l? kecirdikl?ri d?y?rli ??yaları yuk ma?ınları il? oz olk?l?rin? da?ımaqla m???ul idi. [13] Mart ayının ?vv?ll?rind? Liviya hokum?ti oz qo?unlarını doyu?m?k ucun Uqandaya gond?rdiyi ucun AB? t?r?find?n ittiham olunduqdan sonra, liviyalılar Entebbe ??h?rin? geri c?kilm?k haqqında q?rar q?bul etdi. [14]

Uqandaya gond?rilmi? Liviya qo?unları m?hz bu cur ekspedisiya missiyalarında i?tirak etm?k ucun muxt?lif h?rbi qrupla?malardan t??kil olunmu?du. [12] Uqanda Milli Azadlıq C?bh?si doyu?cul?rin? qo?ulan tanzaniyalılar Lukaya ??h?rinin ?imal istiqam?tind? boyuk bataqlıq ?razid? hucumu muv?qq?ti dayandırma?a m?cbur oldu. Bu zaman tanzaniyalılar 201-ci briqadanı bataqlı?ın uz?rind?ki kecidl? ir?lil?m?y? gond?rdi v? daha keyfiyy?tli 208-ci briqada is? h?min kecid ba?lanaca?ı v? ya da?ılaca?ı halda hucumu davam etdirm?k ucun bataqlı?ın q?rb k?narında movqe tutdu.

10-12 mart tarixl?ri aralı?ında Tanzaniya Ordusu v? b?zi Uqanda birlikl?ri il? d?st?kl?n?n Liviya Ordusu arasında Lukaya doyu?u ba? tutdu. Doyu? 10 martda briqada olcusund? olan v? 15 ?d?d T-55 tankı, bir nec? zirehli transportyor v? Qrad artilleriya sisteml?ri il? silahlanan Liviya h?rbi birl??m?sinin Masaka ??h?ri istiqam?tind? hucumu il? ba?landı. 11 mart gec?si Tanzaniya qo?unlarının iki istiqam?td?n ba? tutan ?ks-hucumu u?urlu oldu v? milis quvv?l?ri d? daxil olmaqla, Liviya h?rbi birl??m?l?ri geri c?kilm?y? ba?ladı. Bu doyu? n?tic?sind? 200-d?n cox liviyalı v? 200-? yaxın uqandalı mutt?fiql?r h?lak oldu. [15]

Kampalanın du?u?u v? muharib?nin bitm?si [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Lukaya doyu?und?n sonra z?if muqavim?tl? qar?ıla?an Tanzaniya v? Uqanda Milli Azadlıq C?bh?si doyu?cul?ri Kampala istiqam?tind? hucumu davam etdir?r?k ?vv?lc? Entebbe ??h?rini, 11 aprel 1979-cu ild? is? Uqandanın paytaxtı Kampala ??h?rini ?l? kecirdi. B?zi azsaylı Uqanda v? Liviya birlikl?rinin muqavim?tin? baxmayaraq, Tanzaniya qo?unları ucun ?sas problem ??h?rin x?rit?sinin olmaması idi. [12] Muharib?d? m??lub oldu?unu bil?n ?di Amin ?vv?lc? Liviyaya, ardınca is? S?udiyy? ?r?bistanına qacdı. Liviya qo?unları da ?vv?lc? Jinja ??h?rin?, oradan da Keniya v? Efiopiya ?razil?rin? c?kilm?y? m?cbur oldu. Prezident Aminin olk?d?n qacmasına v? paytaxtın i??al altına du?m?sin? baxmayaraq, muxt?lif hiss?l?r? da?ılmı? Uqanda Ordusu bolm?l?ri p?rak?nd? halda muqavim?t gost?rm?y? c?hd etdi. [16] Uqanda Ordusunun h?rbi birl??m?l?rinin ?ks?riyy?ti parcalandı?ına gor? Tanzaniya qo?unları Uqandanın ?imal v? ??rq bolg?l?rinin cox hiss?sini hec bir muqavim?t? rast g?lm?d?n ?l? kecirdi. Amin? sadiq olan quvv?l?rin Tanzaniya qo?unlarının ?imal istiqam?tind? hucumlarına muqavim?t gost?rm?k c?hdl?ri d? hec bir n?tic? verm?di. [17]

Tanzaniya h?rbi birl??m?l?rinin 3 iyunda Sudanla dovl?t s?rh?din? catması il? birlikd? butun Uqandanın i??alı tamamlandı. [16] Muharib? ba?a catdıqdan sonra Uqanda Milli Azadlıq C?bh?sinin olk?d? sivil hakimiyy?ti b?rpa etm?k m?qs?dil? seckil?r t??kil etdiyi dovrd? Tanzaniya Ordusu sulhu t?min etm?k ucun bir mudd?t olk?ni t?rk etm?di. Eyni zamanda, Amin? sadiq olan Uqanda Ordusunun qalıqları Zair v? Sudan ?razil?rind? yenid?n t??kilatlanaraq Uqandanı i??al etm?k m?qs?dil? 1980-ci ilin payızında v?t?nda? muharib?sin? ba?ladılar.

N?tic? [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Silahlı quvv?l?rin Uqanda daxilind? h?r?k?tl?ri 1979-cu ilin ?kin movsumun? t?saduf etdiyi ucun banan, ?irin kartof v? maniok kimi muhum ?rzaqların qiym?tinin bahala?masına v? b?zi regionlarda aclı?ın yaranmasına s?b?b olmu?dur. [18] Hesablamalara gor? munaqi?? n?tic?sind? yuz mind?n cox uqandalı evsiz qaldı. [19] Tanzaniya il? muharib? Uqanda iqtisadiyyatına a?ır z?rb? vurmu?du. Aminin hakimiyy?td?n du?m?sind?n sonra muxt?lif siyasi v? etnik qrupların hakimiyy?ti ?l? kecirm?k u?runda mubariz?si ba?landı. Yusuf Lule muharib?d? qalib g?l?n Tanzaniya t?r?find?n yeni prezident t?yin olundu. 1979-cu ilin iyununda prezident s?lahiyy?tl?rinin artırılması il? ba?lı fikir ayrılıqlarının ardınca, Uqanda Milli Azadlıq C?bh?sinin (UMAC) ali idar?etm? orqanı olan Milli M?sl?h?tci Komissiya Luleni Qodfrey Binaysa il? ?v?z etdi. Binaysa is? 12 may 1980-ci ild? UMAC-ın guc orqanı olan H?rbi Komissiya t?r?find?n v?zif?sind?n uzaqla?dırıldı. N?tic?d?, Prezident Komissiyasının uc uzvu, Saulo Musoke, Polikarp Nyamuconco v? Coel Hanter Vaca-Oluol olk? r?hb?rl?ri t?yin olundular. Onlar 1980-ci ilin dekabrında kecirilmi? umumxalq seckil?rin? q?d?r Uqandanı idar? etdil?r. H?min seckil?rd? Milton Obotenin ba?cılıq etdiyi Uqanda Xalq Konqresi qalib g?ldi. Seckil?rd? saxtakarlıq oldu?unu iddia ed?n Yoveri Museveni is? Obote hokum?tin? qar?ı silahlı qiyam elan etdi v? olk?d? v?t?nda? muharib?si ba?landı.

H?mcinin bax [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  1. ↑ Uganda: A country study (PDF) . Library of Congress. December 1990. s?h. 204. 2017-03-04 tarixind? arxivl??dirilib (PDF) . ?stifad? tarixi: 2019-04-11 . By mid-March 1979, about 2,000 Libyan troops and several hundred Palestine Liberation Organization (PLO) fighters had joined in the fight to save Amin's regime
  2. ↑ Acheson-Brown, Daniel G. "The Tanzanian Invasion of Uganda: A Just War?" (PDF) . International Third World Studies Journal and Review. 12. 2001: 1?11. Archived from the original on 2011-06-12 . ?stifad? tarixi: 11 aprel 2019 .
  3. ↑ 1 2 3 Brzoska, Pearson, 1994 . s?h. 210
  4. ↑ Foreigners Aided Amin Arxivl??dirilib 2020-11-26 at the Wayback Machine , Washington Post, May 8, 1979.
  5. ↑ "An Idi-otic Invasion" Arxivl??dirilib 2012-10-23 at the Wayback Machine , TIME magazine, 13 Nov. 1978.
  6. ↑ "Lies drove Amin to strike Tanzania" . Daily Monitor. 25 noyabr 2012. 2021-12-28 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 11 aprel 2019 .
  7. ↑ 1 2 Henry Lubega. "Amin's former top soldier reveals why TPDF won" . The Citizen. 30 may 2014. 14 October 2018 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 13 aprel 2019 .
  8. ↑ 1 2 "Pilot Omita parachutes out of burning MiG-21" . Daily Monitor. 9 oktyabr 2017. 2021-12-28 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 13 aprel 2019 .
  9. ↑ Avirgan, Honey, 1983 . s?h. 54
  10. ↑ Seftel, 2010 . s?h. 220, 222?224
  11. ↑ "Fighting for Amin" . The East African. 8 April 2002. 8 mart 2008 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 13 aprel 2019 .
  12. ↑ 1 2 3 Pollack, Kenneth M. Arabs at War: Military Effectiveness 1948?91 . Lincoln and London: University of Nebraska Press. 2002. 369 ?373. ISBN   0-8032-3733-2 .
  13. ↑ "Armed Conflicts Event Data: Tanzanian-Ugandan War 1978-1979" . OnWar.com. 16 dekabr 2000. 2019-04-13 tarixind? orijinalından arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 13 aprel 2019 .
  14. ↑ Legum, 1980 . s?h. B 432
  15. ↑ "How Mbarara, Kampala fell to Tanzanian army" . Daily Monitor (ingilis) . 27 aprel 2017. 4 mart 2019 tarixind? orijinalından arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 13 aprel 2019 .
  16. ↑ 1 2 Anderson, Rolandsen, 2017 . s?h. 163
  17. ↑ Associated Press . "Ugandan Forces Seize Bridge Near Last Amin Strongholds" . International Herald Tribune. 17 may 1979 . ?stifad? tarixi: 13 aprel 2019 .
  18. ↑ Southall, 1980 . s?h. 629?630
  19. ↑ Southall, 1980 . s?h. 630
M?nb? ? " https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Uqanda-Tanzaniya_muharib?si&oldid=7619953 "