T?rcum?
[1]
? fikrin bir
dild?n
dig?r dil? eyni
m?zmunda
verilm?si.
?lk dovrl?rd? t?rcum? ancaq
insanlar
t?r?find?n edilirdi. Sonradan t?rcum?
ma?ın
(
ing.
MT ? Machine Translation
) v?
komputerd?n
istifad? edilm?kl? (
ing.
CAT ? computer aided translation
) edilm?y? ba?landı. Bu zaman onun
keyfiyy?ti
insan t?rcum?sind?n cox geri qalır.
T?rcum?d? m?qs?d ilkin
materialla
maksimum ox?arlıq t??kil etm?kdir. Ancaq dill?rin
xususiyy?ti
,
m?d?niyy?t
f?rqi v? elmi
terminl?rin
yayılması d?r?c?si tam t?rcum?y? imkan vermir.
T?rcum?l?r "?ifahi" v? "yazılı" t?rcum?l?r? bolunur.
Poetik t?rcum?, y?ni bir dild? yazılmı? ?eirin dig?r dild? b?nz?rini yaratmaq t?rcum?nin ?n c?tin novl?rind?n hesab olunur.
T?rcum?d? c?tinlik yaradan amill?rd?n biri d?
T?rcum?cinin "yalancı dostları"dır
.
T?rcum?nin yazılı v? ?ifahi olaraq iki forması vardır. ?ifahi t?rcum? ozu d? "ardıcıl v? sinxron" olaraq iki yer? bolunur. "Pıcıltılı t?rcum?" v? "??ar? dilinin t?rcum?si" d? sinxron t?rcum?y? daxildir.
T?rcum? prosesind? nitq yazılı v? ?ifahi olur. H?r iki t?rcum? novu mut?x?ssisd?n i?ci dill?ri muk?mm?l bilm?k, aidiyyatı olan sah? uzr? guni? m?lumat, mu?yy?n v?rdi?l?r t?l?b edir. Bu t?l?bl?rl? yana?ı yazılı t?rcum?ni ?ifahi t?rcum?d?n f?rql?ndir?n bir sıra muhum c?h?tl?r movcuddur.
?vv?la, yazılı t?rcum? yazılı m?x?z m?tnin yazılı ??kild? dig?r dil? cevrilm?sini, ?ifahi t?rcum? is? ?ifahi m?tnin dig?r dil? t?rcum?sini n?z?rd? tutur. Zaman baxımından ?ifahi t?rcum? m?tnin d?rhal t?rcum?sini n?z?rd? tutdu?u halda yazılı t?rcum?d? bu t?l?sk?nlik yoxdur. Y?ni ?ifahi t?rcum?d? vaxt t?rcum?cini gozl?mir, o m?x?z m?tni bir d?f? e?idir. Yazılı t?rcum?d? is? material goz qaba?ında oldu?undan t?rcum?ci ist?nil?n m?qamı d?f?l?rl? n?z?rd?n kecir?, etdiyi s?hvl?ri duz?ld? bil?r. Odur ki, i?in gedi?ind? yazılı t?rcum?cinin muxt?lif m?nb?l?r? muraci?t etm?si ucun kifay?t q?d?r vaxtı v? imkanı oldu?u halda, ?ifahi t?rcum?d? problem yerind?c? h?ll edilm?lidir. Dilmancın hec bir m?nb?y? muraci?t etm?y? imkanı olmur, buna gor? d? oz bilik v? v?rdi?l?rin? guv?nm?lidir. ?ifahi t?rcum?d? d?qiqlik 70% gozl?nildiyi halda, yazılı t?rcum?d? bu gost?rici 99%-dir.
Ardıcıl t?rcum?d? dilmanc m?ruz?cinin soyl?diyi mu?yy?n nitq parcasını ?vv?lc? e?idir,m?ruz?ci susduqda is? h?min parcanı oldu?u kimi dig?r dil? cevirir. Ardıcıl t?rcum? zamanı ad?t?n natiq 1?5 d?qiq?d?n bir(h?r paraqrafın v? ya fikrin sonunda) fasil? verir,m?tnin t?rcum?si ucun ??rait yaradır. Dig?r bir m?nb?d? gost?rilir ki , nitq 15 d?qiq? c?k? bil?r. Bu zaman mut?rcim ozu ucun qeydl?r goturur. T?rcum? tarixind? bel? hallar da var ki natiq fasil?siz olaraq bir saat danı?ır, sonra t?rcum? ucun dilmanca uz tutur. B?zi t?rcum?cil?rin m?sl?h?tin? gor?, yadda? kifay?t q?d?r yukl?ndikd? dilmanc m?ruz?cid?n dayanma?ı t?l?b ed? bil?r. Ardıcıl t?rcum?ci ucun ?n vacib ??rtl?rd?n biri d? onun qeydgoturm? qabiliyy?tidir. Cunki t?fsilata z?r?r yetirm?d?n butov bir paraqrafı oldu?u kimi yadda saxlamaq cox c?tindir. Dig?r s?ciyy?vi c?h?tl?r qısamudd?tli yadda? , yax?ı t?qdimat qabiliyy?ti v? inandırma bacarı?ıdır. ?nsan bir d?qiq?y? bir nec? soz yadda saxlaya bil?r, amma m?s?l? bir nec? sozu ardıcıllıqla yadda saxlayıb-saxlamamaqda deyil. Mu?yy?n bir parcanı fasil?siz olaraq dinl?y?nd? insanın yadda?ı yukl?nir. ?g?r nitq parcasındakı ?sas m?qamlar qeydl?r ??klind? yazıya kocuruls?, sonra onlara baxılaraq t?rcum? edils? onda mut?rcim yorulmur, eyni zamanda gorul?n i? d? effektli olur.
?ifahi t?rcum?nin iki formasından biri d? sinxron t?rcum?dir ki, bu da m?x?z nitql? eyni vaxtda h?yata kecirilir. Sinxron t?rcum?ci xususi texnika il? t?chiz edilmi? kabin?d? oturaraq, qulaqcıqlar vasit?sil? e?itdiyi nitqi h?min anda t?rcum? edib mikrafona deyir. Cuml?d? soz sırasından asılı olaraq x?b?rin sonda g?lm?si ingilis dilin? sinxron t?rcum?d? c?tinlik tor?dir. Cunki cuml? qurtamasa fikrin t?sdiq v? ya inkarda oldu?u bilinmir. Buna gor? d? b?z?n sinxron t?rcum?ci cuml?ni oz f?hmi hesabına t?rcum? etm?li olur. Odur ki, sinxron t?rcum? mut?xx?ssisd?n guclu duyma qabiliyy?ti v? geni? dunyagoru?u t?l?b edir.
Dilmancdan ?n azı yarım saat fikrini toplamaq t?l?b olunur. M?hz dilmancın bu fiziki imkanını n?z?r? alaraq sinxron t?rcum? kabin?sind? onların h?r 20 d?qiq? v? ya yarım saatdan bir bir-birini ?v?z etm?si lazımdır.
Sinxron t?rcum?nin tarixi XX ?srin ortalarına t?saduf edir. Bu t?rcum? novund?n ilk d?f? Nyuremberq m?hk?m?sind? istifad? olunmu?dur. H?min vaxtdan b?ri coxlu sayda konfranslar kecirilir v? i?tirakcılar oz dill?rind? v? ya beyn?lxalq dill?rin birind? cıxı?ları t?xmin?n eyni zamanda dinl?yirl?r. Sinxron t?rcum? muxt?lif dill?rd? danı?an coxsaylı insanların, diplomatik danı?ıqların, habel? dig?r prosesl?r ucun m?qs?d?uy?un v? ?lveri?li sayılır. Bu da onunla ?laq?dardır ki, sinxron t?rcum?d? vaxt ikiqat azalır, y?ni m?ruz? il? onun t?rcum?si eyni vaxtda bitir. Sinxron t?rcum?d?n daha cox BMT sessiyalarında v? beyn?lxalq konfranslarda istifad? olundu?u ucun ona "konfrans t?rcum?si" d? deyilir.
Sinxron t?rcum?nin dig?r ?n cox yayılmı? forması m?hz pıcıltı vasit?sil? t?rcum?dir. Pıcıltılı t?rcum? fransız termini il? "ehuchotage" da adlanır. Bu t?rcum? novund?n ad?t?n t?dbirl?rd? h?d?f dild? danı?an xarici numay?nd?l?rin sayının az oldu?u hallarda istifad? edilir. Pıcıltılı t?rcum? zamanı dilmanc xarici numay?nd?nin yanında oturub e?itdikl?rini onun qula?ına el? t?rzd? pıcıldayır ki, t?rcum?ni yalnız ehtiyacı olan bu ??xs e?idir, dig?r numay?nd?l?r? is? manecilik tor?tmir. ?ki n?f?rin t?rcum?y? ehtiyacı oldu?u halda dilmanc onların arxasındakı c?rg?d? el? ?yl??ir ki, qonaqlardan birinin sa? qula?ına, dig?rinin is? sol qula?ına yaxın m?saf?d? pıcıltı il? deyil?nl?ri catdıra bilsin. T?rcum?y? ehtiyacı olanların sayı ikid?n artıq olduqda iki v? ya daha artıq dilmancın t?rcum?sind?n istifad? olunur. Bu halda bir dilmancın t?rcum?si xususi aparatla br nec? n?f?r? catdırıla da bil?r.
"??ar? dili" dedikd? kar adamların unsiyy?t vasit?si kimi istifad? etdiyi jest, mimika v? ?l-qol-b?d?n h?r?k?tl?rind?n ibar?t i?ar? sistemi n?z?rd? tutulur. Bu i?ar?l?r h?m kar adamlar arasında, h?m d? onlarla unsiyy?td? olan normal e?itm? qabiliyy?ti olan insanlar arasında i?l?nir. Normal ?ifahi nitqin i?ar? dilin? cevrilm?si v? ya ?ksin?, i?ar? dilind?ki fikrin normal nitq ??kild? catdırılmasına transliterasiya deyilir. Bu proses h?r iki t?r?f, y?ni e?itm? qusurlu olan ??xs, el?c? d? onunla unsiyy?t yaradan normal e?itm? qabiliyy?tli ??xs eyni dilin numay?nd?l?ri olduqda ba? verir. T?r?fl?r muxt?lif dill?rin da?ıyıcıları olduqda is? onların fikrinin i?ar?l?r dilind? v? ya ?ifahi ??kild? ifad? olunması ucun ucuncu bir t?r?fin mudaxil?sin?- i?ar? dili uzr? t?rcum?cinin i?tirakına ehtiyac yaranır.
??ar? dili uzr? t?rcum? sinxron ??kild? h?yata kecirilir v? sinxron t?rcum?nin ?n?n?vi formalarından f?rqli olaraq burada t?rcum?cinin t?crid olunmu? kabin?d?n v? qulaqcıqlardan istifad? etm?si ?v?zin?, e?itm? qabiliyy?ti qusurlu olan auditoriya qar?ısında birba?a f?aliyy?t gost?rm?si t?l?b olunur. Bu halda t?rcum?ci e?itdiyi ?ifahi nitqi i?ar? dilin?, i?ar? dilind? ifad? olunanları is? adi nitq? cevirm?li olur.
T?rcum?nin bu sah?si uzr? calı?an mut?xx?ssisl?r mu?yy?n kurs kec?r?k orada i?ar? dili, e?itm? qusurlu insanların m?d?niyy?ti, barmaq vasit?sil? h?rfl?m?, i?ar? dilinin qurulu?u, dilmanclı?ın ?sasları, dilmanclıq v? transliterasiya, s?sl?ndirm? v? s. kimi f?nl?ri oyr?nm?lidirl?r.
Hal-hazırkı m?nb?l?r? ?sas?n dunyada qeyd? alınmı? 300 min? yaxın r?smi t?rcum?ci vardır. Qeyri-r?smi m?lumatlara ?sas?n is? bu r?q?min daha da yuks?k oldu?u qeyd olunur. Bu sayın gunu-gund?n artdı?ı hec kimd? ?ubh? yaratmır. B?s bu q?d?r t?rcum?ci harda v? nec? t??kilatlanır? Topladı?ım m?lumatlara istinad?n dey? bil?r?m ki, dunya uz?rind? yuzl?rl? t?rcum? t??kilatları, assosiasiyaları movcuddur.
Beyn?lxalq T?rcum?cil?r Federasiyası
Federation of Translators)
dunyada uzvl?rinin sayına , heyata kecirdiyi t?dbirl?r? v? reytingin? gor? t?rcum?cil?rin ?n boyuk t??kilatıdır. Dunya uz?rind? 55-d?n cox olk?nin t?rcum? t??kilatlarının t?msil olundu?u federasiyanın ba? ofisi ?svecr?d? yerl??ir. Federasıyanın uzvu olan t?rcum?cil?rin sayı is? 80.000-d?n artıqdır. Federasiyanın ?sas m?qs?dl?ri arasında t?rcum?cil?ri bir araya toplamaq, onların huquqlarını mudafi? etm?k, t?rcum?cil?r ucun xususi t?liml?r kecirm?k yer alır. H?r 3 ild?n bir beyn?lxalq iclas kecir?n federasiyanın novb?ti iclası 2014-cu ild? Almanyada ba? tutacaq. Onu da qeyd etm?k ist?yir?m ki, bu yaxınlarda 60 illik yubileyinin qeyd ed?n federasiyanın uzvu olan t??kilatlar arasında olk?mizi Az?rbaycan G?nc T?rcum?cil?r Assosiasiyası t?msil edir.
Qarda? Turkiy?d? f?aliyy?t gost?r?n Turk Cevirm?nl?ri D?rn?yi (
Turkish Translator’s Association
) 1992-ci ild? yaranıb v?
?stanbul
??h?rind? yerl??ir. T??kilatın f?aliyy?tl?ri arasında
Turkiy?
t?rcum?cil?rini vahid m?rk?zd? toplamaq, t?l?b? t?rcum?cil?r? muxt?lif t?rcum? sah?l?rind? seminarlar verm?k, beyn?lxalq arenada turk t?rcum?cil?rini t?msil etm?kdir. T??kilat h?mcinin t?rcum? bazarında qiym?tl?ri mu?yy?n edir, muxt?lif dill?r uzr? t?rcum?cil?rl? ?laq? qurma?a yardımcı olur. T??kilatın Turkiy?nin muxt?lif bolg?l?rind? numay?nd?likl?ri vardır.
Amerikada f?aliyy?t gost?r?n ?n boyuk t?rcum? t??kilatı Amerika T?rcum?cil?r Assosiayasiyasıdır (
Translators Association
). Assosiasiya 1959-cu ild? yaradılmı?dır. Dunyanın 90 olk?sind? f?aliyy?t gost?r?n assosiasiyanın 11.000-d?n artıq uzvu vardır. ?sas m?qs?d t?rcum?cil?rin profesional inki?afı v? pe?? qabiliyy?tl?rinin artırılması olan assosiasiya Beyn?lxalq T?rcum? Federasiyasının daimi uzvudur.
Az?rbaycanda t?rcum?cil?rin t??kilatlanması sah?sind? i?l?r son bir nec? ildir ki, daha aktiv ??kild? gorulur. Buna s?b?b kimi is? t?rcum?nin v? t?rcum?ciliyin son ill?rd? daha da on plana cıxmasını gost?rm?k olar. Must?qillik qazandı?ımız ill?rd?n gunumuz? q?d?r bir nec? d?f? t?rcum? t??kilatları yaratma?a c?hd olunsada buna yalnız 2011-ci ild? nail olunmu?dur. M?hz bu ild? bir nec? g?nc t?rcum?ci t?r?find?n
Az?rbaycan G?nc T?rcum?cil?r Assosiasiyası
yaradılmı?dır. Assosiasiya
Az?rbaycan Respublikası
?razisind? f?aliyy?t gost?r?n, az?rbaycanlı t?rcum?cil?ri bir araya g?tir?n, t?rcum?cil?rin ilk pe??kar t??kilatıdır. Assosiasiya 2012-ci ild? dovl?t qeydiyatına alınmı? v? f?aliyy?tini davam etdirmi?dir. Assosiasiya iki yuz? yaxın pe??kar, h?v?skar t?rcum?cil?ri, t?rcum? t?hsili almaqda olan t?l?b?l?ri bir araya g?tirir. T?rcum?cil?rin huquqlarının, sosial, iqtisadi v? huquqi maraqlarının mudafi? etm?k, Az?rbaycanda, el?c? d? xaricd? f?aliyy?t gost?r?n az?rbaycanlı t?rcum?cil?r arasında kommunikasiya qurmaq, t?rcum? sah?sind? t?hsil alan g?ncl?r? h?rt?r?fli d?st?yin t?min olunması assosiyasiyanın ?sas h?d?f v? m?qs?dl?ri arasında yer alır. 30 Sentyabr Beyn?lxalq T?rcum?cil?r gunund? t??kil olunan Milli T?rcum? Forumu Az?rbaycanda t?rcum? sah?sind? gorul?n u?urlu i?l?rd?n biri kimi qiym?tl?ndirm?k olar.
[2]
- "Poetik t?rcum?l?r"
.
1-ci toplu
.
"Poetry in Translation"
.
1st collection
.
Поэтические переводы
.
1-й сборник
.
X?z?r Universit?si N??riyyatı
,
Bakı
, 2005. ?SBN 9952?20- 031?5".
- Balcerzan, Edward
, ed.,
Pisarze polscy o sztuce przekładu, 1440?1974: Antologia
(Polish Writers on the Art of Translation, 1440?1974: an Anthology), Pozna?, Wydawnictwo Pozna?skie, 1977.
- Berman, Antoine
,
L'epreuve de l'etranger
, 1984, excerpted in English in
Lawrence Venuti
, editor,
The Translation Studies Reader
, 2002 (2nd edition, 2004).
- Cohen, J.M., "Translation",
Encyclopedia Americana
, 1986, vol. 27, pp. 12?15.
- Darwish, Ali, "Towards a Theory of Constraints in Translation," 1999. (
@turjuman Online
)
- Galassi, Jonathan
et al.
, "
Como Conversazione
: On Translation,"
The Paris Review
, 2000, no. 155, ISSN 0031?2037, pp. 255?312. Poets and critics
Seamus Heaney
,
Charles Tomlinson
,
Tim Parks
and others discuss the theory and practice of translation.
- Gouadec, Daniel,
Translation as a Profession
, Amsterdam, John Benjamins, 2007,
ISBN 978-90-272-1681-6
.
- Kasparek, Christopher
, "The Translator's Endless Toil",
The Polish Review
, vol. XXVIII, no. 2, 1983, pp. 83?87. Includes a discussion of
European-language
cognates
of the
term
, "translation".
- Kasparek, Christopher
, "Prus'
Pharaoh
and Curtin's Translation,"
The Polish Review
, vol. XXXI, nos. 2?3 (1986), pp. 127?35.
- Kelly, L.G.
The True Interpreter: a History of Translation Theory and Practice in the West. New York, St. Martin's Press. 1979.
ISBN
0-312-82057-7
.
- Miłosz, Czesław
,
The History of Polish Literature
, 2nd ed., Berkeley, University of California Press, 1983,
ISBN 0-520-04477-0
.
- Muegge, Uwe
.
Translation Contract: A Standards-Based Model Solution. AuthorHouse. 2005.
ISBN
1-4184-1636-3
.
- Parks, Tim
,
Translating Style: A Literary Approach to Translation?A Translation Approach to Literature
, Manchester, St. Jerome, 2007,
ISBN 1-905763-04-2
.
- Piron, Claude
,
Le defi des langues ? Du gachis au bon sens
(The Language Challenge: From Chaos to Common Sense),
Paris
, L'Harmattan, 1994.
- Rose, Marilyn Gaddis, guest editor,
Translation: Agent of Communication
(a special issue of
Pacific Moana Quarterly
, 5:1), 1980.
- Schleiermacher, Friedrich
,
"Uber die verschiedenen Methoden des Ubersetzens"
, 1813, reprinted as "On the Different Methods of Translating" in Lawrence Venuti, editor,
The Translation Studies Reader
, 2002, 2nd edition 2004.
- Simms, Norman, editor.
Nimrod's Sin: Treason and Translation in a Multilingual World. 1983.
([[:Category:|link]])
[[Category:]]
- Tatarkiewicz, Władysław
,
A History of Six Ideas: an Essay in Aesthetics
, translated from the Polish by
Christopher Kasparek
, The Hague, Martinus Nijhoff, 1980,
ISBN 83-01-00824-5
.
- Venuti, Lawrence
.
The Translator's Invisibility. Routledge. 1994.
ISBN
0-415-11538-8
.
- Grace Hui Chin Lin (2008) Oral Translation of Poetry in Tung Dynasty through Communication Strategies
[1]
- Alison Mandaville and Shahla Naghiyeva ? Trading Culture: Practical Background for Azerbaijani-English Poetry Translation
Arxivl??dirilib
2012-01-11 at the
Wayback Machine
- Вёглин Ч. Ф. Многоступенчатый перевод
- Вине Ж.-П., Дарбельне Ж. Технические способы перевода
- Гак В. Г. Сопоставительные исследования и переводческий анализ
- Мирам Г. Э. Профессия: переводчик
- Миронова Н. Н. Билингвистические и бикультурные проблемы художественного перевода
- Мунэн Ж. Лингвистические проблемы перевода. Перевод как языковой контакт
- Ольшанский Д. А. Интерпретация и перевод: задачи читателя
- Райс К. Классификация текстов и методы перевода
- Влахов С. И., Флорин С. П. Непереводимое в переводе. Изд-во Р. Валент, М. 2009
- Самсонов В. Ф. К анализу гипотезы Куайна о неопределённости перевода
- Якобсон Р. О лингвистических аспектах перевода
- M?likov, ?. Leypsiq t?rcum??unaslıq m?kt?bi aspektind?n dini v? f?ls?fi t?rcum?l?rin hermenevtik v? praqmatik probleml?ri. ?lahiyyatcı q?zeti, Bakı, A??, 2020, №2 (14), s?h.9
Lu??tl?r v? ensiklopediyalar
| |
|---|
|