Sosial-demokratiya

Vikipediya saytından
Naviqasiyaya kec Axtarı?a kec
Sosializm
N?z?riyy?l?r v? fikirl?r
T?sirl?r
Seciml?r
??xsl?r

Sosial-demokratiya ? reformist v? t?drici metodları il? birlikd? demokratik toplumculu?u qurma?ı h?d?fl?y?n siyasi ideologiyadır. [1] Dig?r bir t?svir olaraq sosial-demokratiya b???ri d?y?rl?rl? ?laq?li olaraq v?t?nda?ların f?rqi v? ictimai ehtiyaclarını t?min etm?yi h?d?fl?y?n dovl?t v? ya bu yond?ki siyasi c?r?yan v? kapitalist iqtisadiyyat icind? ortaqla?araq uy?unla?ma ??raiti olaraq da t?svir edilm?kd?dir. Q?rbi v? ?imali Avropada XX ?srin ikinci yarısından sonra n?z?r? carpan formada gorulm?y? ba?layan ictimai modell?r v? iqtisadi siyas?tl?rin n?z?rd? tutuldu?u model daha cox bu formadadır. [2] [3] Bur ba?qa t?svir formasına gor? sosial-demokratiya kapitalizmin s?b?b oldu?u b?rab?rsizlik v? ?dal?tsizlikl?ri demokratik sistem icind? q?bul edil? bil?n s?viyy?y? salma?ı m?qs?d kimi q?bul ed?n siyasi ideologiyadır.

II ?nternasionalda ortaya cıxan yenid?n formala?dırmacılar v? inqilabcı sosialistl?r arasındakı bolunm?nin ardından sosial-demokratlar kapitalizmin ir?lil?m? mudd?ti icind? sosialist iqtisadiyyata donu?durulm?sini mudafi? etdil?r. [4] [5]

Sosial-demokratiya du?unc?si t?k qabul edil? bil?n hokum?t formasının huququn ustunluyu altındakı numay?nd?li demokratiya oldu?unu ir?li surm?kd?dir. [6] Demokratik q?rar alma mexanizmasını geni?l?d?r?k siyasi demokratiyanın fovqun? istidadi demokratiyaya q?d?r, i? gucu il? i?cil?rin v? dig?r iqtisadi pay sahibl?rinin yet?rli miqdarda birlikd? q?rar alma haqqlarını ir?lil?tm?yi m?qs?d kimi q?bul ed?r. [6] Kapitalizmin s?b?b oldu?u sosial b?rab?rsizlik, yoxsulluq v? muxt?lif qruplrın haqsız davranı?larına qar?ı cıxark?n dig?r yandan tamamil? planlı bazar iqtisadiyyatına ya da tamamil? n?zar?tsiz bazar iqtisadiyyatına qar?ı cıxır. [7]

Sosial-demokratiya sentikalist i?ci h?r?katı il? yaxın bir ?laq?d?dir v? i? gucu il? i?l?y?n i?cil?r v? sahibkar arasında toplu goru?m? usulunu d?st?kl?yir. Sosial-demokratik partiyaların boyuk coxlu?u Sosialist ?nternasionalı il? yaxın ?laq?d?dir. [1] Sosialit ?nternasionalın qavramına gor? sosial-demokratiyanın t?m?ll?ri budur: [8]

  • B?rab?rlik
  • Azadlıq
  • H?mr?ylik

Sosial-demokratiya anlayı?ı XIX ?srin II yarısınan bu yana i?ci sinifl?rin ir?li surduyu sosial v? siyasi mubariz?l?r il? hakim sinifl?rin getdikl?ri guz??tl?r sonunda g?lin?n uzla?manın b?hr?sidir. Bu mudd?td? klassik liberal demokratiyanın t?m?ll?rini yaradan d?y?rl?r sistemi ( kapitalizm , siyasi demokratiya , coxulculuq v? s.) qorunmu?, amma sosial ?dal?t , sosial dovl?t , sosial haqqlar kimi yeni d?y?rl?rl? z?nginl??mi?dir.

Sosial-demokratiya h?r?katı ?vv?ll?r Vladimir Lenin kimi inqilabcı sosialistl?ri d? ?hat? edirdi. Daha sonra inqilabcı munasib?t daga guclu cıxdı v? sosial-demokratiya proletar inqilaba qar?ı bir ideologiya halına g?ldi. Sosial-demokratiyanın bu inqilabcı munasib?tinin ?n muhum t?msilcisi Eduard Bern?teyndir.

Sosial-demokratiya anlayı?ının dovl?t? sosial muk?ll?fiyy?tl?r yukl?yib, ya?ayı?a xalq kutl?l?ri xeyrin? muxadil? etm? imkanları t?min etm?si sinifl?r arası f?rqlilik v? g?rginlikl?r? yum?aldıcı rol oynamı?, h?mcinin kapitalizmi v? q?rb tipli demokratiyaları a?ma?ı m?qs?d kimi q?bul ed?n inqilabcı axımlara da qar?ı olmu?dur. Bu yond?n qavram v? anlayı? olaraq sosial-demokratiya sosial-demokratik axım v? h?r?katların XX ?srd?ki f?ls?f? v? programları il? eynilik t??kil ed?r.

Sosial-demokratiya h?m beyn?lxalq inqilabcı sosializmd?n v? Marks-Engels doktrinind?n, h?m d? Ferdinand Lasallenin reformist sosializml?rind?n t?sirl?n?r?k XIX ?srd? ortaya cıxmı?dır.

T?drici b???ri v? reformist munasib?ti mudafi? ed?n Frank Podmore t?r?find?n 1884-cu ild? qurulan Fabian d?rn?yi sosial-demokratiyada Marksdan k?nar t?m?l bir t?sirl?nm? oldu. Fabiancı munasib?tin Eduard Bern?teynin revizyonist fikirl?rind?n ciddi bir ??kild? t?sirl?ndiyi bildirilm?lidir.

Bern?teyn, Marks v? Engels t?r?find?n inki?af etdiril?n t?m?l doktrinl?rin coxunu x?talı v? vaxtı kecmi? olaraq d?y?rl?ndir?r?k, r?dd etdi. Bern?teyn klassik Marksizm v? ortodoks Marksizmin "sosialist inqilabın lazımlılı?ı" v? "sinfi mubariz?" tezisl?rin? qar?ı cıxaraq sosializm? t?msili demokratiya il? v? sinf? baxılmadan b???ri bir mudd?t ?rzind? catıla bilin?c?yini bildirdi. ?ctimai investisiya, kooperativli ??riklik v? oz?l c?hdl?rin birlikd? varlı?ından yaranan qarı?ıq iqtisadiyyat modelinin oz?l giri?iml?rin kooperativ ortaq i?? donu?m?sind?n ?vv?l uzun bir prosesin kecm?si lazım olaca?ını ir?li surdu.

1930-cu ill?rd?, xususil? d? Karlo Rosellinin t?siri il? liberal sosializm? yon?l?r?k Marksizmd?n ayrıldı. Bu eyni zamanda fa?izm? qar?ı liberal v? sosial demokratlardan ibar?t ittifaqı yaratdı. Bu baxı?ların qarı?ıqlı?ında Bern?teynin, Marksin liberal du?m?nliyini butunu il? r?dd ed?r?k sosializmi ortaq q?bul etmi? liberalizm olaraq tanımlaması t?sirli oldu.

II Dunya muharib?sind?n sonrakı dovrd? Avropada sosial-demokratların coxu Marksizm il? olan ideologiyalarını t?rk etdi v? bunun yerin? t?r?fl?rini kapitalizmi sosializm? donu?dur?c?k toplumsal siyasi reformu vur?ulama?a do?ru d?yi?dirdil?r.

Sosial-demokratlara gor? liberalizm olaraq t?rif edil?n v? sosial-demokratiya forması olmadı?ı mu?yy?n edil?n Ucuncu Yol 1990-cı ill?rd? ortaya cıxdı

Sosial-demokratiyadan ayrılma olaraq q?bul edil?n dig?r bir axım Bazar Sosializmi adlandırıldı.

?stinadlar

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]
  1. ↑ 1 2 Busky, Donald F. (2000), Democratic Socialism: A Global Survey , Westport, Connecticut, USA: Greenwood Publishing Group, Inc.,, ss. 8, "The Frankfurt Declaration of the Socialist International, which almost all social democratic parties are members of, declares the goal of the development of democratic socialism"
  2. ↑ Sejersted and Adams and Daly, Francis and Madeleine and Richard (2011). The Age of Social Democracy: Norway and Sweden in the Twentieth Century . Princeton University Press.
  3. ↑ Foundations of social democracy , 2004. Friedrich-Ebert-Stiftung, p. 8, November 2009.
  4. ↑ social democracy. Encyclopædia Britannica. Retrieved: 25 November 2012.
  5. ↑ Michael Newman. Socialism: A Very Short Introduction. Cornwall, England, UK: Oxford University Press, 2005
  6. ↑ 1 2 Thomas Meyer. The Theory of Social Democracy . Cambridge, England, UK: Polity Press, 2007. p. 91.
  7. ↑ Front Cover Ira C. Colby, Catherine N. Dulmus, Karen M. Sowers. Connecting Social Welfare Policy to Fields of Practice. John Wiley & Sons, 2012. p. 29.
  8. ↑ Martin Upchurch, Graham John Taylor, Andy Mathers. The crisis of social democratic trade unionism in Western Europe: the search for alternatives . Surrey, England, UK; Burlington, Vermont, USA: Ashgate Publishing, 2009. p. 51.
M?nb? ? " https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Sosial-demokratiya&oldid=7525668 "