Sokrat
q.yun. Σωκρ?τη?
Do?um tarixi	e.?. 469 [1]
Do?um yeri	Afina [3]
V?fat tarixi	15 fevral e.?. 399 [2]
V?fat yeri	Afina
H?yat yolda?ları	Ksantippa
Elm sah?l?ri	f?ls?f? , epistemologiya , etika
Tanınmı? yetirm?l?ri	Platon , Ksenofont , Antisfen , Aristippus , Evklides , Alkiviad
Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

Antik f?ls?f?

Yunan f?ls?f?onc?si dovru (e. ?. VII yuzilliy? q?d?r) Orfizm  • Homer  • Hesiod  • Ferekid  • Yeddi yunan mudriki  • Epixarm

Q?dim yunan f?ls?f?si (e. ?. VII?IV yuzillikl?r) Milet m?kt?bi Fales  • Anaksimandr  • Anaksimen Elea m?kt?bi Ksenofan  • Parmenid  • Eleyalı Zenon  • Melissus Must?qil filosoflar Heraklit  • Anaksaqor  • Empedokl Pifaqorcular Pifaqor  • Filolaus  • Hippas  • Arxitas  • Alkmeon Q?dim yunan atomcuları Levkipp  • Demokrit Sofistl?r "Boyuk" sofistl?r → Protaqor  • Prodikus  • Qorqias  • Hippias "Kicik" sofistl?r → Trasimaxus  • Likofron  • Kritius  • Alkidamas Klassik yunan f?ls?f?si 1. Sokrat v? sokratcılar : Kinikl?r → Antisfen  • Diogen  • Bion Boristenes  • Kerkidas  • Kratet v? Hipparxia Kirenacılar → Aristipp  • Hegesias  • Annikeris  • Teodorus  • Evhemerus Meqaracılar → Evklides  • Stilpon  • Evbulides  • Diodorus Kronus Eretriyacılar → Elidalı Fedon  • Eretriyalı Menedem 2. Platon v? erk?n platoncular : Spevsippus  • Ksenokrates  • Polemon  • Krates  • Heraklides  • Eudoksus  • Arkesilaus 3. Aristotel v? erk?n peripatetikl?r : Teofrastus  • Evdemus  • Straton  • Dikearxus  • Aristarxus  • Demetri  • Aristoksenus

Ellinizm dovrunun f?ls?f?si (e. ?. IV?I yuzillikl?r) Skeptisizm Pirron  • Enesidemus  • Aqrippa Epikurculuk Epikur  • Lukretius Peripatetizm Rodoslu Andronikus Platonizm Karneades  • Kliptomaxus  • Filon Larissalı ' Stoacılıq ' Erk?n dovr → Kitiyalı Zenon  • Xrisippus  • Kleantes Orta dovr → Panetius  • Posidonius

Q?dim Roma dovrunun f?ls?f?si I?V yuzillikl?r Skeptisizm Sekst Empirik Stoacılıq Seneka  • Epiktet  • Mark Avreli  • Siseron Peripatetizm Afrodisialı Aleksandr Orta platonizm Alkinous  • Apuleyus  • Qalen  • Plutarx  • Maksim  • Filon  • Selsus  • Teon Neoplatonizm Roma m?kt?bi → Ammonius Sakkas  • Plotin  • Porfirius  • Amelius Apameya m?kt?bi → Yamblix  • Sopater Perqama m?kt?bi → Sallustius  • Yulian Avqust Afina m?kt?bi → Afinalı Plutarx  • Proklus  • Marinus  • Simplikius  • Damaskius ?sk?nd?riyy? m?kt?bi → Hierokles  • Hipatiya  • ?oann Filoponus Antik dini t?liml?r Qnostisizm  • Hermetizm  • Mitraizm Neopifaqorculuq → Apollonius  • Nikomaxus  • Numenius  • Moderatus Erk?n Xristian f?ls?f?si Klement  • Origen  • Avqustin Avrelius  • Boesius  • Saxta Dionisius Areopagit

Sokrat , Sokrates v? ya Suqrat ^[4] ( yun. Σωκρ?τη? , e.?. 469 ^[1] , Afina ^[3] ? 15 fevral e.?. 399 ^[2] , Afina ) ? Q?rb f?ls?f?sinin yaradıcılarından biri sayılan klassik yunan filosofu , Platonun mu?llimi.

Antik yunan filosofu Sokrat e.?. 469-cu ild? Afinada dunyaya goz acıb. Atası Safroniks da?yonan, anası Fenareta mamaca imi?. Sokrat h?lim, amma oz du?unc?l?rini q?tiyy?tl? mudafi? ed?n birisi olub. G?ncliyind? orduda xidm?t edib. Olimpiya oyunlarında yumruq doyu?l?rind? i?tirak etmi?di. ?lk h?yat yolda?ı Mirton adlı qadın olmu?dur ki o, Lamproklı dunyaya g?tir?rk?n v?fat etdi ( Lamprokl Peloponnes doyu?und? h?lak olub ) Ksantippa adlı qadınla evl?ndi, ondan Sofroniks v? Meksen adlı o?ulları oldu. ^[5]

Mudrik insan kimi ?ohr?t qazanan Sokrat h?m d? mubahis? ustası idi, ona c?ki?m?l?rd? hec k?s qalib g?l? bilm?yib. Ozun?m?xsus mubahis? uslubu o cuml?d?n, h?qiq?t v? do?ruluq namin? acıq sozlu olması o dovrd?, muxt?lif kateqoriyadan olan b?zi insanlar t?r?find?n b?y?nilm?mi? v? munasib?tl?ri du?m?ncilik must?visin? da?ımı?lar.

O zaman sofistl?rin ?idd?tli t?nqidl?rin? m?ruz qalıb. Onların iddialarını r?dd ed?n ba?qa filosoflar hamı ucun bir olan obyektiv biliy? nail olmanın yollarını axtarmı?, sofistl?rin subyektivliyind?n aralanma?ın metodlarını ara?dırmı?dılar. Onlardan biri d? Sokrat olub.

Onc? o sofistl?rin t?limi il? maraqlanmı?, ancaq sonra onlardan aralanaraq bu c?r?yanı t?nqid etmi?dir. Daha sonra Sokrat oz f?ls?fi fikirl?rini acıqlamı? v? bel?likl? o, ?trafına coxlu oyr?nci yı?a bilmi?dir.

Peloponnes muharib?sind?n ( 404-cu ill?rd? ba? vermi? Afinanın Sparta dovl?ti il? muharib?sidir ) sonra afinalılar spartalılara m??lub olmalarının s?b?bl?rini ara?dırark?n daxili du?m?nl?r axtarı?ında olmu?durlar. O zaman Sokrata qar?ı olanlar onu dovl?tin dayaqlarının da?ıdılmasında v? t?hluk?li t?bli?atın aparmasında ittiham edib muhakim? etmi?dil?r. Onu h?m d? g?ncl?rin ?xlaqının pozulmasında, q?dim tanrıları inkar ed?r?k yeni tanrılar kultunun yaradılmasında gunahlandırmı?dılar. M?hk?m?nin q?rarı il? Sokrat z?h?r ic?r?k edam edilmi?dir. ^[6]

?sas m?qal?: Sokratın mudafi?si

Sokrat oz fikirl?rini mubahis? v? sohb?tl?rind? acıqlayırdı. Onun f?ls?fi fikirl?rinin m?zmununu t?l?b?si Platon oz "Dialoqlarında" acıqlayıb. Bundan ba?qa, Aristotel v? Ksenofonda Sokrat haqqında x?b?rl?r veribl?r.

Sokrat f?ls?f?nin istiqam?tini dunya v? t?bi?tin d?rk olunmasından insan probleml?rinin ara?dırılmasına do?ru d?yi?? bilmi?dir. O oz mubahis? aparmaq istedadı, m?ntiqi, h?msohb?tl?rinin s?hvl?rinin uz? cıxarması, muzakir? movzusu olan m?s?l?ni hiss?l?r? bolub h?ll etm? qabiliyy?ti il? tanınıb.

Onun f?ls?f?sind? h?r ?eyin t?k bir h?qiq?ti var. Onu hamılıqla ara?dırıb tapmaq lazımdır. Bu m?qs?d ucun d? Sokrat dialektika metodunu t?klif edib. Dialektika (yun. διαλεκτικ? ) is? mubahis?d? r?qibin sozl?rind? ziddiyy?t taparaq onun ortadan qaldırılması yolu il? h?qiq?tin uz? cıxarılmasıdır. Bu metodda ironiya , maevtika v? induksiyadan istifad? edilir.

?roniya (yun. ε?ρωνε?α ) h?rfi m?nasına ?ks olan v? mahiyy?ti gulunc olan sozdur. ?roniya ondan ibar?tdir ki, h?r bir a?ıllı adam ilk novb?d? ozu oz lov?alı?ını, geri z?kalılı?ını etiraf etm?li, ozu-ozun? istehza il? baxmalı v? gulm?lidir. Sokrat h?msohb?tl?rini oz "M?n"ini qıra?a qoyma?a, m?s?l?l?rin obyektiv h?llin? yon?lm?y? ca?ırırdı. O demi?dir; "M?n bilir?m ki, m?n hec n? bilmir?m" . ^[7]

Platon bu deyimin yaranma tarixc?sini a?a?ıdakı kimi verib ^[8] . Bir d?f? Sokrat bir varlı v? yuks?k v?zif?li afinalının yanına g?lir. Hamı deyirdi ki, o a?ıllı v? mudrikdir. Ancaq onunla bir q?d?r sohb?t etdikd?n sonra bilinmi?dir ki, onda hec bir a?ıl v? mudriklik yoxdur, h?min afınalı yalnız bunun goruntusunu yaradır. Sokratda bunu bildir?nd?, o adam ona du?m?n k?silir. Ondan ayrılan Sokrat du?unc?l?r? qapanıb ozu-ozun? bel? dedi:

Biz ikimiz d? n? a?ıllıyıq, n? d? mudrik. N? m?n, n? s?n hec n? bilmirik. Ancaq m?n bilir?m ki, hec n? bilmir?m. Ona gor? d? ozumd?n razı deyil?m. O adam is? bunu bilmir, ancaq oyunur, ozund?n cox razıdır. ?slind? m?nim mudrikliyim v? biliyim ondan d?f?l?rl? coxdur. Cunki o hec n?yi bilm?diyini bilmir, m?n is? bunu bilir?m.

Bundan sonra Sokrat daha bir nec? varlı v? v?zif?lil?rin yanında olub onlarla sohb?tl?r aparır. H?r d?f? buna b?nz?r hallarla rastla?ır. Onların hamısı Sokratla du?m?n k?silir. ?ronik uslubuna gor? bir cox varlı afinalılar Sokratla du?m?ncilik, sonda onlar m?hk?m?d? ona qar?ı cıxı? etmi?dirl?r. Sokratın afinalı Anitusa qar?ı yon?lmi? ironik uslubunun parlaq numun?l?ri Platonun "Menon" dialoqunda verilir ^[9] .

Bundan sonra evristik metodda mayevtika ya (yun. μαιευτικ? ) kecid olur. Bu da h?rfi m?nada "mamalıq" dem?kdir. Maevtikanın vasit?sil? Sokrat, muzakir? edil?n movzu ?trafında dolayı sualların verilm?si il? h?qiqi biliyi uz? cıxarırdı. Mamalıq terminind?n bilinir ki, bu prosesi o qadının bala do?masına b?nz?r ??kild? gorurdu. Sad?c? mamalı?ın n?tic?sind? balanın deyil, h?qiq?tin v? biliyin do?ulması ba? verir ^[10] . Bu prosesd? Sokrat hec n? iddia etm?y?r?k h?msohb?tl?rin? yalnız kom?kci sualları ver?r?k h?qiq?tin acıqlanmasını onların ozl?rind?n gozl?yirdi. Bel?likl?, h?qiq?ti insanların ozl?ri "do?malıdır". Dem?li, maevtika h?m d? sualların duzgun verilm?sind?n asılı idi.

Bu zaman t?rifl?rin verilm?si d? muhum m?s?l?dir ki, ona induksiya (lat. inducsio ) deyilir ^[11] . Cunki, t?rif verm?d?n hec bir ?ey haqqında hansısa fikir yurutm?k olmaz. G?lin?n obyektiv n?tic?l?r? d? t?rif verm?k lazımdır. Ona gor? d?, Sokrat hansısa bir ?eyin mahiyy?tin? varmaq ucun h?msohb?tl?rind?n onun t?rifinin verilm?sini t?l?b edirdi.

Bu m?rh?l?l?rd?n kecdikd?n sonra h?msohb?tl?r hamı ucun bir olan h?qiq?ti uz? cıxardırdılar. Ancaq, sonra o h?qiq?t ?ubh? altına qoyulardısa, yen? d? ironiya, maevtika v? induksiya yolu il? yeni h?qiq?t ortaya cıxarılırdı. Bu proses d? h?r zaman ba? verir. Bel?likl? Sokrat sofistl?rin biliyin nisbilik n?z?riyy?l?rin? qar?ı obyektiv h?qiq?tin var olması v? onun cıxarılması metodunu ortaya qoyur.

F?ls?f? Sokrat ucun t?bi?t haqqında n?z?ri fikirl?r toplusu deyil, h?m d? "H?yat nec? olmalıdır?" sualına cavab ver?n bilikdir. Ona gor? d? o, fizikl?r? qar?ı cıxı? ed?r?k onların t?kc? duy?ularla dunyanın d?rk edilm?si iddialarına ?ubh? il? yana?ırdı. Sokrat hesab edirdi ki, insan yalnız ozunun hokmund? olan ?eyl?r haqqında bilik ?ld? ed? bil?r. Kainat ya da dunya insanın hokmund? deyil. Onun hokmund? olan yalnız onun oz ruhudur. Buna gor? d? insan ozunu tanımalıdır. Sokratın m??hur k?lamı olan: "Ozunu tanı" sozl?ri sonralar Delfada Apollon m?b?dinin divarlarında h?kk olunmu?dur. H?mcinin, Sokrat deyirdi: T?kc? onu bilir?m ki, m?n hec n? bilmir?m .

F?ls?f?ni insanın ozun? do?ru yon?ld?n Sokrat, ?xlaqi probleml?r? on?m verirdi. Ona gor? f?ls?f? xeyir v? ??rin n? olmasını ara?dırır. Xeyir bilikd?, ??r c?hal?td?dir; var-dovl?t is? hec bir xeyir g?tirmir ^[12] . Bu kimi ?xlaqi rasionalizm Sokrat t?liminin ?sasını t??kil edir. ?nsan ?xlaqsız h?r?k?tin n? oldu?unu bils? hec vaxt pis h?r?k?t etm?z. Pis h?r?k?t onun fikrinc?, insanın yanılması v? s?hvidir. S?hvi is? hec k?s bil?r?kd?n etm?z.

Bu s?b?bd?n f?ls?f?nin "biliy? do?ru yon?lm?" kimi anla?ılması xeyirli v? yetkin insanın yeti?dirilm?si, el?c? d? ?dal?tli c?miyy?tin yaradılması ucun vasit?dir. Xeyir haqqında bilik ?ld? etm?k ona do?ru yon?lm?k dem?kdir. Bu is? insanı v? toplumu xo?b?xt etm?kd?dir.

Sokratın dunya f?ls?fi fikrinin inki?afına cox boyuk t?siri olub. Onun ardıcılları sonrakı dovrl?rd? yeni f?ls?fi m?kt?bl?r yaradıblar. Bunlar kirena , kinik v? meqara kimi m?kt?bl?r idil?r. Ca?da? zamanımızda da Sokratın dialektik metodu elmi motodologiyada, konsensus ?sasında q?rarların q?bul edilm?sind?, mubahis?l?rd? istifad? olunur.

Ca?da? ara?dırmacılar q?dim yunan f?ls?f?si tarixini sokrataq?d?rki v? sokratsonrası dovrl?r? bolurl?r. Bel?likl?, Sokrat q?dim yunan f?ls?f? tarixinin m?rk?zind? duran bir ??xsiyy?tdir.

• Aydın ?lizad? . Antik f?ls?f? tarixi (PDF) . 3 saylı Bakı M?tb??si ASC. 2016. s. 68-72. ISBN   5-89968-061-X . 2016 tarixind? arxivl??dirilib (PDF) . ?stifad? tarixi: 2016-08-16 .

• Adil ?s?dov . F?ls?f? tarixind?n etudl?r: ?deal v? reallıq arasında ziddiyy?t v? onun Q?rb, rus v? ??rq t?f?kkurund? h?ll imkankarı. Bakı: T?knur, 2007. ? 116s.
• Adil ?s?dov . Yunan f?ls?f?siind?n etudl?r: yunan f?ls?f?siind? idealin v? realli?in munasib?tl?rin? dair. On sozun mu?llifi ? f?ls?f? elml?ri doktioru Tahir? Allahyarova . Bakı: T?knur, 2008.
• Aydın ?lizad? . Antik f?ls?f? tarixi (PDF) . 3 saylı Bakı M?tb??si ASC. 2016. s. 68-72. ISBN   5-89968-061-X . 2016 tarixind? arxivl??dirilib (PDF) . ?stifad? tarixi: 2016-08-16 .
• ?lisa Nicat. Dunya f?ls?fi irsind?n yarpaqlar. Bakı,1991. s?h.30?31.
• M?likov, ?., Sokrat uc filosofun t?qdimatinda // AMEA Sosial Elml?r jurnalı (ISSN:2710-0820), Vol.V. 15.06.2023, №1, s?h.208-214 ( https://doi.org/10.59849/2710-0820.2023.1.208 )
• Stratern, P. (1999). Philosophy in 90 minutes (Socrates) . Bakı F?ls?f? Akademiyası, 2020. 59 s?h.
• May, Hope (2000). On Socrates. Belmont, CA: Wadsworth. ISBN 0-534-57604-4.
• Vlastos, Gregory (1991). Socrates, Ironist and Moral Philosopher. Ithaca: Cornell University Press. ISBN 0-8014-9787-6.
• Bruell, C. (1999). On the Socratic Education: An Introduction to the Shorter Platonic Dialogues, Lanham, MD: Rowman and Littlefield.
• Grube, G. M. A. (2002). "Plato, Five Dialogues". Hackett Publishing Company, Inc.
• Hanson, V. D. (2001). "Socrates Dies at Delium, 424 B. C.", What If? 2, Robert Cowley, editor, G. P. Putnam's Sons, NY.
• Irvine, Andrew David (2008). Socrates on Trial: A play based on Aristophanes' Clouds and Plato's Apology, Crito, and Phaedo, adapted for modern performance. Toronto: University of Toronto Press. ISBN 978-0-8020-9783-5 (cloth); ISBN 978-0-8020-9538-1 (paper); ISBN 978-1-4426-9254-1 (e-pub)
• Kamtekar, Rachana (2004). Plato's Euthyphro, Apology, and Crito: Critical Essays. Lanham, MD: Rowman and Littlefield. ISBN 0-7425-3325-5.
• Kierkegaard, Søren (1968). The Concept of Irony: with Constant Reference to Socrates. Bloomington: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-20111-9.
• Maritain, J. (1930, 1991). Introduction to Philosophy, Christian Classics, Inc., Westminster, MD.
• Robinson, R (1953). Plato's Earlier Dialectic. Oxford: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-824777-7. Ch. 2: "Elenchus", Ch. 3: "Elenchus: Direct and Indirect"
• Taylor, C. C. W., Hare, R. M. & Barnes, J. (1998). Greek Philosophers ? Socrates, Plato, and Aristotle, Oxford University Press, NY.
• Taylor, C. C. W. (2001). Socrates: A very short introduction. Oxford: Oxford University Press.
• Ксенофонт. Сократические сочинения: [перевод с древнегреческого] / Ксенофонт; [вступ. ст. и примеч. С. Соболевского]. ? М.: Мир книги : Литература, 2007. ? 367 с. ? (Великие мыслители). ISBN 978-5-486-00994-5
• Жебелев С. А. Сократ. ? Берлин, 1923.
• Жебелев С. А. Сократ: биографический очерк / С. А. Жебелев. ? Изд. 2-е. ? Москва : URSS : ЛИБРОКОМ, 2009. ? 192 с. ? (Из наследия мировой философской мысли: великие философы). ISBN 978-5-397-00767-2
• Кессиди Ф. Х. Сократ / Ф. Х. Кессиди. ? 4. изд., испр. и доп. ? СПб.: Алетейя, 2001. ? 345 с. ? (Серия Античная библиотека. Исследования). ISBN 5-89329-445-9
• Фанкин Ю. Осуждение Сократа. ? М., 1986. ? 205 с.
• Эберт Теодор. Сократ как пифагореец и анамнезис в диалоге Платона "Федон" / Теодор Эберт; [пер. с нем. А. А. Россиуса]. ? СПб.: Изд-во С.-Петерб. ун-та, 2005. ? 158, [1] с. ISBN 5-288-03667-5
• Фомичев Н. Во имя истины и добродетели : Сократ. Повесть-легенда. [Для детей] / Николай Фомичев; [Худож. Н. Белякова]. ? М.: Мол. гвардия, 1984. ? 191 с.
• Томан, Й., Томанова М. Сократ / Йозеф Томан, Мирослава Томанова; ? М.: Радуга, 1983.

• AzTV Adil ?s?dov Dahil?r seriyasından Sokratla ba?lı cıxı? etmi?dir 1 . 2. 3. 4. 5.
• Socrates Arxivl??dirilib 2016-09-18 at the Wayback Machine  at  DMOZ
• Socrates Arxivl??dirilib 2015-03-14 at the Wayback Machine  at the  Indiana Philosophy Ontology Project
• Socrates  on  In Our Time  at the  BBC . ( listen now Arxivl??dirilib 2010-11-25 at the Wayback Machine )
• Greek Philosophy: Socrates Arxivl??dirilib 2007-07-13 at the Wayback Machine
• Original Fresque of Socrates in Archaeological Museum of Ephesus
• Socrates Narrates Plato's The Republic Arxivl??dirilib 2007-11-17 at the Wayback Machine
• Project Gutenberg  e-texts on Socrates, amongst others:
  • The Dialogues of Plato  (see also Wikipedia articles on  Dialogues by Plato )
  • The writings of Xenophon , such as the  Memorablia  and  Hellenica .
  • The satirical plays by Aristophanes
  • Aristotle's writings
  • Voltaire's  Socrates
• A free audiobook of the Socratic dialogue  Euthyphro  at  LibriVox

• Sokrat metodu
• Sokratik dialoq
• Sokratik ironiya
• Antik f?ls?f?
• Mubahis?
• Platon
• Aristotel