Sfalerit
Sfalerit, G?d?b?y yata?ı, G?d?b?y rayonu
Sfalerit ? ZnS
-
Kubik sinqoniya.
Rast g?lm? tezliyi ?kalası: h?r yerd? rast g?l?n.
Kleyofan ? d?mirl? kasıb olan acıq r?ngli v? ya r?ngsiz, marmatit?d?mirl? z?ngin olan (Fe > 8-10 %) qara, pr?ibramit ? kadmium (5 %-? q?d?r) v? ba?qa element qarı?ıqları il? z?ngin olan qırmızı, voltsit v? qumucionit ? m?rgumu?lu sfaleritl?r; brunkit ? a?ımtıl-boz r?ngli torpaqvari kutl?l?r.
R?ng ? acıq-q?hv?yid?n qaraya q?d?r, h?rd?nbir ? sarı, ya?ıl, qırmızı, narıncı, b?z?n r?ngsiz; Mineralın cizgisinin r?ngi ? a?, sarı, boz; Parıltı ? yarımmetal, almaz, qatran; ??ffaflıq ? qeyri-??ffaf, h?rd?nbir yarım??ffaf, b?z?n ??ffaf; Sıxlıq ? 3,9-4,1; S?rtlik ? 3,5-4; Kovr?kdir; Ayrılma ? {110} rombododekaedr uzr? altı istiqam?td? tam muk?mm?l; Sınıqlar ? pill?vari: Luminessensiya ? surtuldukd? v? ya sındırıldıqda b?z?n fosforessensiya mu?ahid? olunur; Ba?qa xass?l?r ? piroelektrik xass?si il? s?ciyy?l?nir; Morfologiya ? kristallar: tetraedrik, h?rd?nbir rombododekaedrik; ?kil??m?: {111} uzr? tez-tez qeyd olunur; Mineral aqreqatları: d?n?v?r v? sıx kutl?l?r, ara-sıra kollomorf-zonal, boyr?kvari, qlobulyar aqreqatlar, qabıqlar, stalaktitl?r.
Ad?t?n hidrotermal yataqlarda, b?z?n skarnlar ic?risind? yerl???n qur?u?un - sink yataqlarında qeyd olunur. Sfalerit fumarollar il? d? ?laq?dar olaraq yaranır. ?ri butov filiz cisiml?ri v? puruzları cokm? suxurlar ic?risind? yerl???n stratiform tipli yataqlarda qeyd olunur. B?z?n fosforit, pirit v? siderit konkresiyalarının t?rkibind? i?tirak edir. Ay suxurlarında v? b?zi meteoritl?rd? tapılmı?dır. Birlikd? rast g?ldiyi minerallar:
qalenit
,
xalkopirit
,
pirit
,
pirrotin
,
tetraedrit
, tennantit,
kvars
,
barit
,
kalsit
. Mineralın tapıldı?ı yerl?r: Broken-Xill (
Avstraliya
); Sumeb (
Namibiya
); Pr?ibram, Kolerqrund (
Cexiya
); Olku? (
Pol?a
); Madan (
Bolqarıstan
); Uralın bir sıra kolcedan-polimetal obyektl?ri, Dalneqorski yata?ı (
Rusiya
), Jayrem (
Qazaxıstan
); Sullivan (
Kanada
); ≪Missisipi vadisi tipli≫ coxsaylı ba?qa yataqlar (
AB?
) v? b.
Az?rbaycanda
filizl?rinin s?naye ?h?miyy?tli ?sas minerallarından biri sfalerit olan bir sıra kolcedan v? polimetal yataqları (Filizcay, Katex, Katsda?, Mehmana, Gumu?luk, A?d?r? v? s.) m?lumdur. Sfalerit? h?mcinin b?zi dig?r filiz obyektl?rind? d? rast g?linir.
Sink almaq ucun ?n muhum xammaldır. Sfaleritin izomorf qarı?ıqlarının ? kadmium, indium, germanium, qallium, selen v? tellurun m?nb?yidir.
- Az?rbaycan mineralları. Bakı: Nafta-Press, 2004.