Ovsun, ?fsun
? muxt?lif xalqların ?ifahi yaradıcılı?ında guya insanlardan b?db?xtliyi k?nar etm?k, onları x?st?likd?n qorumaq, xo?b?xtliy? catdırmaq, varlanmaq, u?urlu ov, bol m?hsul goturm?k v? s. gucun? malik olan mu?yy?n sehirli quvv?nin ifad? formulu.
H?l? q?dimd?n insanlar oz arzu v? ist?kl?rin? catmaq ucun muxt?lif ovsunlara muraci?t edirdil?r. Ovsunculuq ?n q?dim magik t?s?vvurl?rl? ba?lı olmu?dur.
Magik s?ciyy?li folklor aktı olan ovsunlar uzun bir t?kmill??m? yolu kecmi? v? bu yolda ozun? yaxın m?rasim unsurl?ri v? folklor m?tnl?ri il? qar?ılıqlı ?laq?d? olmu?, b?z?n onlarla cul?ala?mı?dır. Buna gor? d? ovsunlar b?z?n fal, tilsim v? sehrl? eynil??dirilir. Halbuki ovsunlar h?m ??kil, h?m d? lu??ti m?na v? mahiyy?tc? onlardan f?rql?nir. B?hlul Abdullanın yazdı?ına gor?, na?ıl v? dastan sujetl?rind? sıx-sıx t?saduf edil?n tilsiml?r virdl?, lovhl? ba?lıdır, onu bil?n, icra ed?n d?, ?sas?n, qara, neqativ quvv?l?rin t?msilcisi olan cadug?rl?rdir. Ovsunlar is? bilavasit? gerc?k ya?ayı?, xusus?n d? ail?-m?i??t hadis?l?ri cevr?sind? t?zahur edir. Ovsunlarda insanların normal ya?ayı?ına mane olan, guzaran ucun qorxu, t?hluk? tor?d?n quvv?l?r? qar?ı mubariz? var v? bu da ?sas?n ayin, m?rasim, magik sozun sehrli t?sir gucu il? h?yata kecirilir. Ovsun ucun sozun magik gucu t?siredici vasit? sayıldı?ı halda, falın icrasında bu c?h?t? o q?d?r d? ?h?miyy?t verilmir.
Az?rbaycan folklor?unaslı?ında
ovsunların ibtidai insanın mahiyy?tini d?rk etm?diyi, qar?ısında aciz qaldı?ı hadis?l?r? t?sir gost?rm?k, onları d?yi?dirm?k, n?hay?t, onlara qalib g?lm?k ist?yind?n yarandı?ı qeyd olunur.
Na?ıl
,
l?tif?
,
bayatı
,
tapmaca
v? dig?r janrlarla muqayis?d? ovsunlar o q?d?r d? geni? yayılmayıb, yalnız mu?yy?n stuasiya il? ?laq?dar onlardan istifad? olunur. Bu s?b?bd?n ovsun m?tnl?ri az yayılıb, onlara m?hdud cevr?d? v? qapalı repertuarda t?saduf edilir.
Q?dimd? insanlar t?bii u?ursuzluqlara muqavim?t gost?rm?k, a?ır ?m?kl?rini yundull??dirm?k ist?yi il? xususi ayinl?r icra etmi? v? bu ayinl?r m?s?l?nin mahiyy?tin? uy?un ?eirl?r, n??m? il? mu?ayi?t olunmu?dur. Misal ucun, goz s?yriy?nd? adamlar n?s? bir hadis? ba? ver?c?yin? inanmı?lar. Sa? gozun s?yrim?si xeyir, sol gozun s?yrim?si is? qorxulu, t?hluk?li bir hadis?nin ba? ver?c?yini x?b?r ver?n pis ?lam?t sayılmı?dır. Odur ki, sol goz s?yirdikd? f?lak?td?n yaxa qurtarmaq ucun u?ur simvolu, gun?? r?mzi sayılan qırmızı r?ngli sap, parca k?siyi v? s. goz qapa?ının ustun? qoyulmu? v? s?yriy?n goz? sa? ?ll? uc k?r? sı?al c?k?-c?k?:
|
Xeyr? atırsan at!,
??r? atırsan, yat!
|
|
ovsunu soyl?nilmi?dir.
Q?dim zamanlardan m?hsulun tez yeti?m?si, bol olması, mal-qaranın salamatlı?ı ucun ovsunlardan tez-tez istifad? olunmu?dur. Misal ucun, xalq arasında “Fatma n?n?nin hanası” kimi tanınan goy qur?a?ıdakı ya?ıl r?ngin bolluq, bar-b?r?k?t, sarı r?ngin is? quraqlıq, qıtlıqla ba?lı oldu?una inanan ?kinci bunu t?kc? mu?ahid? etm?kl? kifay?tl?nm?mi?, quraqlı?ı qovmaq, qıtlıqdan yaxa qurtarmaq ucun xususi ayin icra etmi?dir. O, goy qur?a?ını gorunc? torpaq uz?rind? iki z?mi t?sviri cızır, bunlardan birini ozununku sayaraq a?a?ıdakı ovsunu oxumu?lar:
|
|
Fatma n?n?, Fatma n?n?,
Sarısı sizin z?miy?,
Ya?ılı bizim z?miy?!
|
|
Az?rbaycan
folklor?unaslı?ında ovsunlar 3 qrupa bolunur
[1]
:
- T?s?rrufat ovsunları;
- Mualic?vi ovsunlar;
- Sosial-m?i??t ovsunları.