S?sverm? ? debatlardan, muzakir?l?rd?n v? secki kompaniyalarından sonra bir m?s?l? bar?d? secicil?rin v? ya h?r hansısa qrupun fikrini v? ya q?rarını bildirm? metodu. ^[1] Mu?yy?n edilmi? yerd? ya?ayan ??xsl?r ?vv?lc?d?n qeydiyyata alınır v? mu?yy?n bir m?s?l?nin s?sverm?sind? i?tirak edir. Bu ??xsl?r "secici" adlanır. Demokratiya larda s?sverm?l?rin muxt?lif sisteml?ri movcuddur.

Demokratik dovl?tl?rd? hokum?t s?sverm?l?r vasit?sil? secilir v? qannuna gor? bird?n cox namiz?din olması mutl?qdir. ^[2] Numay?nd?li demokratiyalar da secicil?r hokum?td?ki numay?nd?l?rini s?sverm? vasitsil? mu?yy?n edirl?r. Birba?a demokratiyalarda is? s?sverm? xalqın birba?a s?sverm?l?r vasit?sil? ozunun qanunlar q?bul etm?sind? istifad? edilir.

S?sverm? f?rdin h?r hansıa bir ?eyi secm?si v? ya h?r hansısa bir ?ey? qar?ı olmasının ifad?sidir. bu ?eyl?r t?klif oluann q?tnam?, mu?yy?n namiz?d, t?klif olunan m?s?l?l?r, secilmi? namiz?dl?r v? ya siyasi partiya v? s. ola bil?r. Bir cox olk? secici m?hr?miyy?tini qorumaq v? ya siyasi seciml?rini gizli saxlamaq ucun gizli s?sverm?l?rd?n istifad? edir.

S?sverm? daha cox secki m?nt?q?l?rind? kecirilir. B?zi olk?l?rd? konullu, b?zi olk?l?rd? is? ( m?s?l?n Avstraliya ) m?cburidir.

Muxt?lif s?sverm? sisteml?rind? muxt?lif secki tipl?rind?n istifad? olunur. Majoritar secki sistemind? qalib olmaq ucun coxlu?un s?sin qazanma?a v? ya umumi s?sl?rin 50 faizind?n cox toplama?a ehtiyac yoxdur. B?zi secki sistemind? 2 namiz?d yarı?ır v? sonda qalib g?l?n umumi s?sl?rin 50 faizind?n cox toplamalı olur.

T?k s?s sisteminin yan t?siri odur ki, bu s?s bolunm?sin? s?b?b olur. N?tic?d? namiz?dl?r m?rk?zciliyi d?st?kl?mir v? iki partiyalı sistem ortaya cıxır. Bu sistem? alternativ "q?bul edilmi? s?sverm?"dir.

T?k s?s sisteminin niy? m?rk?zci namiz?dl?rin daha az sevilm?sin? s?b?b oldu?unu ba?a du?m?k ucun sad? t?crub?ni yada salmaq lazımdır. Sinif u?aqları arasında onların ?n sevimli m?rm?rini secm?k ucun namiz?d olaraq 5 m?rm?r gotur?k. Bu m?rm?rl?rin 3-nu ya?ıl, 1-ni qırmızı, 1-ni is? goy olaraq r?ngl?y?k. Keciril?n s?sverm?d? ya?ıl r?ngl? r?ngl?n?nl?rd?n 1-nin qalib g?lm?si cox nadir hallarda olur. S?b?b odur ki, 3 ya?ıl m?rm?rin olması ya?ıl m?rm?ri sev?nl?rin s?sl?rinin bolunm?sin? s?b?b olur. Bu numun?d? ya?ıl m?rm?rin qalib g?lm?si ucun ?n azı secicil?rin 60 faizi ya?ıl m?rm?r? s?s verm?lidir. F?rz ed?k ki, h?r uc r?ng? olan m?rm?r eyni s?s faizi almı?dır. Bel? olan halda h?r?sind? 33 faiz olacaq. Lakin ya?ıl m?rm?r t?r?fdarlarının s?sl?ri 3 yer? bolunduyun? gor? ( cunki ya?ıl r?ngd? olan m?rm?r 3 ?d?ddir) h?r ya?ıl m?rm?ri 11 faiz s?s toplayacaq. Bu is? onu xeyli geri movqey? du?m?sin? s?b?b olur. Bu t?crub?ni dig?r r?ngl?rd? d? t?tbiq ets?k yen? eyni n?tic? il? qar?ıla?aca?ıq. Bu tamamil? riyazi bir ?eydir. Y?ni t?k s?s sistemind? bir ?eyin (ideologiyanın, t?limin, siyasi c?r?yanın) namiz?di cox olarsa bu h?min icmaanın s?sl?rinin bolunm?sin? s?b?b olur. ^[3]

T?k s?s sisteminin inki?afı iki m?rh?l?li secki sistemin? g?tirib cıxarmı?dır. Bu sistem dunya da ?n cox yayılmı? secki sistemidir. Bir cox hallarda qalibl?r coxlu?un s?sini toplayır v? bu secicil?rin yarısından cox olmalıdır. V? ?g?r birinci m?rh?l?d? s?sl?rin 50 faizd?n coxunu hec bir namiz?d toplaya bilmirs?, onda birinci m?rh?l?d? ?n cox s?s toplayan iki namiz?d ikinci m?rh?l?d? yenid?n seckil?rd? i?tirak edir v? onlardan biri qalib g?lir.

?ki m?rh?l?li s?sverm? sisteminin alternativi t?k m?rh?l?li alternativ s?sverm? sistemidir. Bu sistemd?n Avstraliya , ?rlandiya v? AB? -da b?zi seckil?rd? istifad? olunur. Bu sistem? gor?, secicil?r namiz?dl?ri oz ist?kl?rin? gor? ilk sıradan son sıraya do?ru sıralayır. V? s?sverm?nin sonunda hec bir namiz?d 50 faizd?n cox s?s toplaya bilmirs? ?n az s?s toplayan namiz?din yı?dı?ı s?sl?r dig?rl?ri arasında bolunur. Bu proses bir namiz?din 50 faizd?n cox s?s toplamasına q?d?r davam edir. Bu sistemin d? ?sası t?k s?s sistemi kimi secil?n namiz?din 50 faizd?n cox s?s toplamasına ?saslanır.

Bir nec? s?s veril? bil?n ss?verm? sistemind? secici namiz?dl?rin bir nec?sin? s?s ver? bil?r. Y?ni, secici m?s?l?n ?hm?d, Gulnar v? Mahir?y? s?s verdiyi halda, R?c?bin v? Elnurun ?leyhin? s?s ver? bil?r.

D?r?c?li s?sverm? sistemind? secicil?r namiz?dl?ri muxt?lif d?r?c?l?r uzr? secirl?r. M?s?l?n, onlar ?hm?di birinci sırada secirl?r, sonrakı sıralara is? dig?r namiz?dl?r ist?diyi d?r?c?l?r? uy?un duz? bil?r. Bu sistem Avstraliya da xeyli m??hurdur.

Qiym?tli s?sverm? sistemind? secicil?r namiz?dl?r? 1?10 arası qiym?t verir (bu d?yi?? bil?r).

Dovl?t l?r cox zaman secicil?ri seckil?rd? i?tirak etm?k ucun ca?ırır. Lakin seckil?r referendumlar ucun d? kecirilir. XVIII ?srin sonlarından gunumuz? q?d?r dunyada 500-d?n cox referendum kecirilmi?dir. ^[4] Bunlardan 300-u ?svecr? d? kecirilmi?dir. ?svecr? referendum kecirm? sayında dunyada birici yerd?dir. ?kinci yerd? is? onlarla referendum kecir?n Avstraliya g?lir.

S?sverm?l?rin n?tic?si qarı?ılı?a, ?n pis halda ?idd?t? v? h?tta v?t?nda? muharib?sin? bel? g?tirib cıxara bil?r. Xeyli alternativl?r ola bilsin ki, insanlar t?r?find?n n? r?dd edilm?z, n? d? q?bul edilm?z.

?dal?tli s?sverm? v? s?sverm?l?rd? saxtala?dırmaların qar?ısını almaq ucun Tvitter xususi proqram hazırlamı?dır. Secicil?r Tvitter d? onları aldatmaq v? yanı? yonl?ndirm?k ist?y?n materialları bu proqam vasit?sil? ?ikay?t ed? bil?rl?r. Bu proqramın hazırlanmasının elanı Hindistanda v? dig?r b?zi olk?l?rd? seckil?rin kecirildiyi ?r?f?d? olmu?du. ^[5]

Neqativ s?sverm? bir namiz?din q?bul edilm?m?si ucun keciril?n s?sverm?dir. M?s?l?n, f?rz ed?k ki, bir s?sverm? sistemind? neqativ s?sverm? usulundan istifad? olunur. Bu sistemd? yalnız bir namiz?din ?leyhin? v? ya lehin? s?s verm?y? icaz? veril?c?kdir. Bu s?sverm?d? h?r pozitiv (musb?t) s?s namiz?d? 1 s?s qazandırark?n, bir neqativ (m?nfi) s?s is? onun topladı?ı s?sl?rd?n birini aparır. Sonda ?n cox pozitiv s?s toplayan namiz?d qalib olur. Bu cur s?sverm? sisteml?rind? h?tta 0 s?s il? bel? (r?qibl?rin neqativ (m?nfi) s?s toplaması halında) qalib g?lm?k mumkundur. ?g?r 2 namiz?d varsa neqativ s?sverm?nin bu baxımdan pozitiv s?sverm?d?n hec bir f?rqi yoxdur. 3 v? daha cox namiz?d oldu?u t?qdird? is? bir namiz?d? veril?n m?nfi s?s dig?r namiz?d ucun musb?t hesab edilir.

Bu misala n?z?r salaq: 3 namiz?d eyni yer u?runda yarı?ır. Pozitiv v? neqativ s?sverm? sisteml?ri ?sasında iki s?sverm? n?tic?si verilmi?dir. Gost?ricil?r 100 faizlik sistem uz?rind?n ?ks edilmi?dir.

Pozitiv s?sverm?nin secki n?tic?l?ri: A-nın secicil?ri 40 faizlik gos?trici il? a?kar ustun v?ziyy?td?dir. B-nin secicil?ri oz namiz?dl?rinin ?anslarından ?min deyill?r. Ona gor? d? onun secicil?rinin yarisi A-a, yarısı is? C-? s?s verir. N?tic?d? A 55 faiz, C 45 faiz, B is? 0 faiz s?s toplayır. Seckinin qalibi is? A olur.

Neqativ s?sverm?nin secki n?tic?l?ri: A secicil?ri 40 faizlik gost?rici il? yen? d? acıq a?kar ustun t?r?fdir. B secicil?ri is? ozl?ri t?r?find?n ?n az sevil?n namiz?d? neqativ s?s verirl?r, cunki bu neqativ s?sl?r dig?r iki namiz?d? pozitiv s?sl?r olaraq qeyd edilir. C secicil?ri A ?leyhin? neqativ s?s verm?k q?rarına g?lirl?r. Cunki ox?ar n?tic?l?r? sahibdirl?r. N?tic?d? B 0 gost?rici il? qalib g?lir. A namiz?dinin 40 faizlik s?si neqativ s?sl?r hesabına silin?r?k ?5 faiz olur, o, ?45 faizlik s?sl?ri B v? C secicil?ri t?r?find?n slır. C namiz?di is? seckini ?15 faiz gost?rici il? bitirir.

Bu s?sverm? sistemind? qeydiyyatda olan secici oz s?sverm? huququnu dig?r seciciy? v? ya elektorata qanuni yolla otur? bil?r.

C?nubi Afrika da kasib ?hali t?r?find?n yurudul?n uclu anti-s?sverm? kompaniyası movcuddur. Onlar bunu onunla ?saslandırırlar ki, hec bir siyasi partiya h?qiq?t?n onları t?msil etmir. Bu kompaniya olk?nin gund?min? cox t?sir etmi?dir. Bu kompaniya C?nubi Afrika da bu gun? q?d?r kecirilmi? kompaniyalar icind? ?n boyuk 3 kompaniyadan biridir. ^{[6] [7]}

Dig?r bu yond?ki sosial h?r?katlarda da ox?ar s?b?bl?r olmu?dur. Bunlara misal olaraq Zapatista Mili Azadlıq Ordusu nu v? muxt?lif anarxist h?r?katları gost?rm?k olar.

Muasir siyasi elml?r orta hallı v?t?nda?ın s?s ver? bilm?k ucun yet?rli informasiyaya sahib olub-olmamasını sor?ulayır. Miciqan Universiteti nd?n 1950 v? 1960-cı ill?rd? aparılan seriya ara?dırmalardan sonra bu q?na?t? g?lmi?dil?r ki, secicil?r s?s ver? bilm?k ucun lazım olan bilik v? informasiyaya sahib deyill?r. Onlar gund?md?ki m?s?l?l?r, ideoloji f?rql?ri v? ideoloji dilemmaları yet?ri q?d?r d?rk ed? bilmirl?r. ^[8]

Dig?r b?zi inistitutlar t?r?find?n aparılmı? ara?dırmalara gor? secicil?rin bir ??xs? s?s verm?sin? s?b?b olan ?eyl?rd?n ?n ?sası onun fiziki gorunu?udur. ^{[9] [10]}

Kristadelfian lar, Yehovanın ?ahidl?ri , Ami?l?r , Rastafari h?r?katı , Yayveh Assambleyası v? s. dini qruplar s?sverm? vasit?sil? siyas?t? qarı?ma?ı qada?an edir. ^{[11] [12]} Butun y?hudi m?zh?bl?rind?n hahamlar is? s?sverm?ni t?bli? edir, h?tta b?zil?rin? gor? s?sverm?l?rd? i?tirak dini m?cburiyy?tdir. ^[13]

?nsanlar hamının razıla?dı?ı q?rarı ver? bilm?y?nd?, q?rara g?lm?yin ?n sulhp?rv?r yolu s?sverm?dir. S?sverm? huququ b?z?n b?zi ??xsl?r? aid edilmir. buna misal olaraq c?miyy?tin b?zi uzvl?rini, b?zi klub uzvl?rini v? ya ?irk?tin s?hmdarlarını gost?rm?k olar. Lakin s?sverm? yolu il? m?murları secm?k, qanunları q?bul etm?k, d?yi?dirm?k olar. Hakiml?r komit?si s?sverm? il? son q?rar ver? bil?r, dostlar v? ya bir ail?nin uzvl?ri s?sverm? vasit?sil? hansı filmin izl?n?c?yini mu?yy?n ed? bil?r.

General Henry M. Robertin "Rules of Order" kitabına ?sas?n parlamentar prosedurda s?sverm?nin q?bul edilm?sinin 2 elementi movcuddur. I-i secicil?rin faiz gost?ricil?ridir. Bu gost?ricil?rd?n h?r hansısa bir ?eyin q?bulunda, l??vind?, bir ??xsin hansısa v?zif?y? secilm?sind? v s. m?s?l?l?rd? istifad? edilir. Y?ni, Henry Robert? gor? secilm?k ucun umumi s?sl?rin yarısından coxunu, 2/3-ni, 3/4-nu toplamaq lazımdır. II-i is? muraci?t ed?nl?rin sayı (y?ni uzvl?rin sayı v? s?s ver?nl?rin sayı). ^[14]

S?sverm?nin n?tic?si sad?c? daha cox s?s yı?anın qalib g?lm?si il? d? ola bil?r. H?mcinin, s?s birliyi il?, r?smi s?sverm? kecirilm?d?n d? hansısa n?tic?y? g?lm?k olar.

Q?rar q?bul etm?k ucun ozl?rinin daxili qaydaları olan deliberativ assambleyalarda h?r hansısa ?ey bar?d? q?rar q?bul etm?k ucun s?sverm?d?n istifad? edilir. Y?ni, mu?yy?n t?klif bir qrup v? ya ??xs t?r?find?n t?klif edilir v? dig?rl?ri t?r?find?n mu?yy?n qaydalara v? usula ?saslanaraq s?sverm?y? qoyuralaraq ya q?bul edilir, ya da r?dd edilir. Muxt?lif strukturlarda muxt?lif s?sverm? sisteml?ri movcuddur. S?sl?r is? bulletenl?, sozl?, ?l qaldırmaqla v? s. yollarla verilir. Assambleya qanunvericilik t???bbusu il? cıxı? ed?r?k s?sverm? sistemini d?yi?dir? bil?r. Qanunverici orqanların muxt?lif s?sverm? metodları vardır.

?n geni? yayılmı? s?sverm? metodu s?n?d v? ya ka?ız uz?rind? secicinin oz fikrini ?ks etdirm?sidir. Bu zaman secici d?st?kl?diyi namiz?din v? ya partiyanın adını h?min s?n?d? v? ya ka?ıza qeyd etm?li ya da h?min namiz?din (partiyanın) yanından i?ar? qoymalıdır. ?g?r adlar yoxdursa onda d?st?kl?diyi namiz?din adını ora yazmalıdır. Alternativ s?n?d ?saslı s?sverm? sistemi vardır. Bu sistemd?n ?sraild? v? Latviyada istifad? edilir.

Ma?ın s?sverm?sind? s?sverm? ma?ınlarından istifad? olunur. Bu ma?ınlar ?ll? idar? olunan v? ya elektronik ola bil?r. Bel? s?sverm? metodundan Braziliya da istifad? olunur. Bel?ki secici s?s ver?rk?n ekrana g?l?n namiz?dinin ??klinin ustun? klikl?yir v? ona s?s verir. ^[15]

B?zi olk?l?rd? onlayn formada s?s verm?y? icaz? verilir. Bunu ilk t?tbiq ed?n olk?l?rd?n biri Estoniyadır. Bu usuldan ilk d?f? 2005-ci ild? m?h?lli seckil?rd? istifad? olunmu?dur. ^[16]

B?zi olk?l?rd? muxt?lif nov s?sverm?l?rd? poct vasit?sil? s?sverm?l?rd? i?tirak edilm?sin? icaz? verilir. Bu usulda s?sverm? v?r?q?l?ri poct vasit?sil? gond?rilir v? q?bul edilir.

Gizli s?sverm? nin ?ksin? olaraq aıq bulleten s?sverm?sind? s?sverm? acıq ?kild? kecirilir v? kim? v? ya n?y? s?s verildiyi ?l qaldırılması yolu il? bildirilir. Bu usuldan ?svecr? d? istifad? edilir v? Landsgemeinde sistemi adlandırılır. Bu usuldan h?l? d? ?svecr?nin Appenzell ?nnerhoden , Qlarus , Qrisons v? ?vis kantonlarında istifad? edilir.

Qambiya da s?sverm?l?rd? m?rm?r lovh?l?rd?n istifad? olunur. Bu usuldan ilk d?f? 1965-ci ild? istifad? edilmi?dir v? insanların oxuma-yazma bacarı?ının cox a?a?ı olmasına gor? istifad?y? verilmi?dir. ^[17] S?sverm? m?nt?q?l?rind? secicil?r? uz?rind? namiz?dl?rin ??kli v? partiyanın simvolu olan lovh? verilir. Secici ist?diyi namiz?din lovh?sini s?sverm? qutusuna saldı?ı zaman s?s cıxır. Bu o dem?kdir ki, s?sverm? qeyd? alındı. Bu s?sverm?l?rd? qarı?ıqlı?a mane olmaq ucun secki m?nt?q?l?ri yaxınlı?ında velosiped surm?k qada?an edilir. ?g?r lovh?l?r s?sverm? qutusuna salınmaq ?v?zin? ustun? qoyularsa h?min s?s kec?rsiz hesab edilir. ^[18]

Ox?ar sistemd?n sosial klublarda da istifad? edilir. Orada n?s? s?sverm?y? qoyulanda razı olanlar a? top, ?leyhin? olanlar is? qara top qaldırır. Bu "blackballing" termininin yaranmasına s?b?b olmu?dur.

• Secki huququ
• Umumi secki huququ
• Votum

• A history of voting in the United States from the Smithsonian Institution .
• A New Nation Votes: American Elections Returns 1787?1825 Arxivl??dirilib 2008-07-25 at the Wayback Machine
• Can I Vote? ?a nonpartisan US resource for registering to vote and finding your polling place from the National Association of Secretaries of State .
• Kanada Sivilizasiya Muzeyi ? Kanadada s?sverm? tarixi.
•   Kisholm, Hyu, redaktor Vote // Britannika Ensiklopediyası . 28 (XI). Cambridge University Press. 1911. 216?217. Q?dim Yunanıstanın s?sverm? tarixi bar?d?.]