Radiodal?alar ? t?bi?t etibaril? elektromaqnit dal?aları olub ^[1] , f?zada i?ıq sur?ti il? yayılır: c?3·10 ⁸ . Radiodal?alar dal?a uzunlu?u (λ) v? ya tezlikl? (f) xarakteriz? olunur: λ=c/f v? ya f=c/λ.

Radiodal?alar cox geni? tezlik intervalını ?hat? edir ^{[2] [3]} . C?dv?ld? radiodal?aların diapazonları v? adları gost?rilmi?dir.

Qeyd etm?k lazımdırki, h?r bir diapazonun praktiki t?tbiqi bir sıra faktorlarla: rabit? kanalının uzunlu?u v? onun "tutumu", dal?anın yayılma yolunun relyefi, kuyl?rin s?viyy?si, verici qur?uların gucu, ilin f?sill?ri, havanın meteoroloji xususiyy?tl?ri v? s. il? ?laq?dardır.

Miriametrlik v? kilometrlik dal?a diapazonlarından ?vv?ll?r radioteleqrafda geni? istifad? olunurdu. Bu diapazonlardakı dal?aların ?sas yayılma kanalı Yer-ionosfera kanalıdır. Bu dal?alar Yer s?thil? cox yax?ı yayılır. Lakin bu diapazondakı dal?aları yayımlamaq ucun cox guclu v? olcul?ri boyuk olan antenalar t?l?b olunur. Miriametrlik v? kilometrlik dal?alar h?m yerin s?thind?n, h?m d? ionosferin a?a?ı t?b?q?l?rind?n (yer s?thind?n 80?100 km hundurlukl?rd? yerl???n) kifay?t q?d?r yax?ı ?ks olunur. Bu dal?aların radiorabit? c?h?td?n ?sas catı?mazlı?ı rabit? kanalının ensiz olmasıdır ki, bu da oz novb?sind? mur?kk?b radiosiqnalların oturulm?sin? imkan vermir. Bundan ba?qa, gost?ril?n dal?alar yayılark?n enerji itkisi cox olur. Son vaxtlar miriametrlik dal?alardan yeraltı radiorabit? m?qs?di il? istifad? etm?k sah?sind? intensiv t?dqiqat i?l?ri aparılır; bu dal?alar d?niz suyunda az uduldu?undan sualtı radiorabit?d? d? geni? t?tbiq olunur.

Hektometrlik dal?alar, ?sas?n, s?th dal?aları kimi yayılır, intensivliyi yerin s?thin d? maksimal olub, hundurluk artdıqca eksponensial olaraq azalır. Bu dal?alar s?th dal?aları il? yana?ı, f?za dal?aları kimi d? yayılır. F?za dal?aları atmosfer t?b?q?l?rind?n ?ks olunaraq s?th dal?aları il? goru?ub mu?yy?n noqt?l?rd? interferensiya hadis?si n?tic?sind? bir ? birini z?ifl?d?r?k "sonm? effekti" ni yarada bil?r. Bu dal?alar diapazonu ucun gunduz vaxtı uzaq m?saf?l?r? yayılmasının m?hdudla?dırılması v? gec? vaxtı yayılma m?saf?sinin artması tipikdir. Gunduz vaxtı f?za dal?aları praktiki olaraq yayılmır. ?onosferin D qatında bu dal?alar az sayda udulmaya v? sınmaya m?ruz qalır. Amma E qatına daxil olark?n, onlar guclu udulmaya m?ruz olduqları ucun, qeri qayıtmırlar. Bu s?b?bd?n gunduz vaxtı orta dal?alarda ?laq? yalnız s?thi dal?alar il? h?yata kecirilir. Praktiki olaraq s?thi dal?aların t?sir m?saf?si 1000?1500 km m?saf?sil? m?hdudla?dırılır ^[4] . Ax?am v? gec? vaxtları ionosferd? dal?aların udulması azalır. F?za dal?ası E qatından ?ks olunur v? ionosferin bu qatında udulma az olur. Orta dal?aların gec? vaxtı ionosferd? yayılmasının oz xususiyy?tl?ri var. Bu xususiyy?tl?rind?n biri q?bul noqt?sind? siqnalın amplitudasının donub qalmasıdır (azaldılması) v? bununla mubariz? aparmaq kifay?t q?d?r c?tindir. Bu hadis?nin qar?ısını almaq ucun ?n effektiv vasit? bir q?buledici antena ?v?zin? bir-birind?n mu?yy?n m?saf?d? (200?300 m) yerl??dirilmi? iki-uc antenadan istifad? etm?kdir. Bu dal?a diapazonunun dig?r catı?mazlı?ı atmosfer v? s?naye kuyl?rinin boyuk s?viyy?d? olmasıdır.

Dal?aların yayılmasına rabit? x?ttinin kecdiyi yolun relyefinin t?siri boyukdur. Ona gor? d? hektometrlik dal?a diapazonu, bir cox olk?l?rd?, ?sas?n, yerli radio verili?l?rinin t??kili ucun ?sas diapazon kimi goturulur ^[5] .

?onosferd?n v? yerin s?thind?n coxqat ?ks olunaraq yayıldı?ından, rabit? kanalının uzunlu?unu praktiki olaraq ist?nil?n q?d?r artırma?a imkan verir. Bu dal?aları ?ualandırmaq ucun ad?t?n istiqam?tl?ndirm? xass?sin? malik antenalardan istifad? edilir. Yerin s?thind? is? bu dal?alar kifay?t q?d?r uduldu?undan qısa dal?alar diapazonunda s?th dal?aları il? radiorabit?, dem?k olar ki, mumkun deyil. Qısa dal?alar diapazonundan radiorabit?d?, radioverili?l?rind?, radionaviqasiyada geni? istifad? olunur. Bu halda radiosiqnalın spektral eni kicik oldu?undan ?sas?n r?qsl?rin amplitud modulla?masından istifad? edilir.

Boyuk tezlik "tutumlarına" malik oldu?undan yuxarıda qeyd olunan m?qs?dl?r ucun daha boyuk imkanlara malikdir. Bu is? tezlik, impuls v? dig?r modulla?ma novl?ri il? i?l?y?n v? el?c? d? kuyl?r? qar?ı daha dayanıqlı olan radioelektron qur?uları yaratma?a imkan verir. Bu diapazonlardakı dal?aları asan istiqam?tl?ndirm?k mumkun oldu?undan, radioastronomiyada, radiolokasiyada, radioteleidar?etm?d?, televiziya verli?l?rind? v? s. sah?l?rd? genı? t?tbiq olunur ^[6] . Gost?ril?n diapazonlardakı dal?aların t?tbiqini m?hdudla?dıran c?h?tl?td?n biri onların verici v? q?buledici antenalar arasında yalnız gorun?n zonada yayılmasıdır ^[7] .

Son vaxtlarda intensiv t?dqiq edilir v? praktiki olaraq m?nims?nilm?y? ba?lanmı?dır. Bu diapazonlara olan boyuk maraq onların cox boyuk tezlik "tutumuna" v? kicik bucaq altında ?ualandırma qabiliyy?tin? malik olmaları il? ?laq?dardır.

Bu m?qal?d?ki istinadlar muvafiq istinad ?ablonları il? gost?rilm?lidir.

• What is Radio Propagation: RF propagation
• Данные о распространении радиоволн для проектирования наземных линий связи пункта с пунктом

• Davudov B., Da?d?mirov K. Radiofizika. D?rs v?saiti. Bakı: ≪Bakı Universiteti≫. 2008.-392 s?h.
• А.М. Пашаев , А.Р. Гасанов . Антенны и распространение радиоволн. Баку: НАА. 2007.-135 с.
• Д.Ю. Муромцев, Ю.Т. Зырянов, П.А. Федюнин и др. Электродинамика и распространение радиоволн: учебное пособие. Тамбов: ФГБОУ ВПО ≪ТГТУ≫. 2012.-200 с.
• Дружин Г.И. Антенны и распространение радиоволн. Часть II. Учебное пособие . Петропавловск-Камчатский: КамчатГТУ. 2003.-56с. ISBN   5-328-00047-1 .