Raciv Ratna Qandi
(
hind
.
????? ?????
,
20 avqust
1944
[2]
[3]
[…]
,
Bombey
,
Britaniya Hindistanı
[1]
?
21 may
1991
[2]
[3]
[…]
) ? hind siyasi xadimi, 1984?1989-cu ill?rd? Hindistanın ba? naziri.
Raciv (solda) anası
?ndira Qandi
, babası
C?vahirl?l Nehru
v? kicik qarda?ı Sancay il?. 1940-cı ill?rin sonu
20 avqust 1944-cu ild?
?ndira Qandi
v? Feroz Qandi ail?sind? anadan olmu?dur. Raciv babası
C?vahirl?l Nehrunun
evind? boyuyub. Hindistanda secilmi? bir m?kt?bd?, daha sonra
London Universiteti
v?
Kembric Universitetinin
Triniti Kollecind? t?hsil almı?dır. 1965-ci ilin yayında Raciv
?taliyadan
Sonya Qandi
il? goru?du. Sonya il? ingilis dilini oyr?ndi v? Raciv muh?ndis-mexanik ixtisasında t?hsil aldı. 1968-ci ilin yanvarında Raciv v? Sonya Dehlid? evl?ndil?r. 1970-ci ilin iyun ayında onların o?lu Rahul, 1972-ci ilin yanvarında qızları Priyanka anadan oldu
[4]
.
1968-1980-ci ill?rd? Hindistana qayıtdıqdan sonra Hindistan Havayollarında pilot, sonra is? ekipaj komandiri olaraq calı?dı.
Bu dovrd? hec vaxt siyasi karyera haqqında du?unm?y?n Racivi yalnız qarda?ının olumund?n sonra parlament? uzv olma?a razı sala bilirl?r.
[5]
.
Olk?nin tarixind? ?n g?nc ba? nazir xarici siyas?t? Hindistanın qon?u olk?l?rl? dostlu?unu prioritet secm?kl? ba?ladı. Raciv
1985
-ci ild?
Moskva
v?
Va?inqtona
ilk s?f?rl?ri zamanı bildirdi ki, Hindistan bolg?d? umumi sulh muhiti v? ?m?kda?lı?ı yax?ıla?dırmaq ucun qon?ularla danı?ıqlara ba?layıb. H?mcinin
AB? Konqresid?ki
cıxı?ında yaradılmı?
C?nubi Asiya
olk?l?rinin regional ?m?kda?lıq Assosiasiyasının umumi konturlarını t?svir etdi v? bildirdi ki, CAR??A (o zaman C?nubi Asiya regional iqtisadi ?m?kda?lıq Assosiasiyası) 1985-ci ild? yaradılacaq.
Raciv dunya miqyasında nuv? t?rk-silahının ?n qız?ın t?r?fdarı kimi cıxı? edirdi. O,
1988
-ci ilin iyununda m??hur nuv? t?rk-silahı uzr? F?aliyy?t Planını
Birl??mi? Mill?tl?r T??kilatına
t?qdim etdi. Bundan qabaq (nuv? silahından azad v? qeyri-zorakı dunyanın prinsipl?ri haqqında) sovet lideri
Mixail Qorbacovla
Dehli b?yannam?sini imzalmaqla v?
“altı olk?, altı qit?”
t???bbusu il? cıxı? edib bu ideyaları f?al ??kild? ir?li sururdu.
Hakimiyy?tinin ilk ilind? ba? c?kdiyi ?n on?mli dunya paytaxtları Moskva v? Va?inqton oldu, lakin
Pakistana
v? v?zif?d? oldu?u son ild?
Cin?
s?f?ri dunya ictimayy?tinin diqq?tini daha cox c?kdi.
Ba? nazir Raciv Qandi Ram Ki?or ?ukla il? 1988-ci ild?
C?vahirl?l Nehrudan
sonra Raciv otuzillik fasil?d?n sonra Pakistan v? Cin? s?f?r ed?n ilk ba? nazir idi. V?zif? mudd?tinin sonuna do?ru 60-dan cox xarici s?f?r? cıxdı. O,
BMT T?hluk?sizlik ?urasının
be? daimi uzvu daxil olmaqla butun ba?lıca dovl?tl?rd?n ?lav?,
Maldiv
,
Mavriki
v?
Myanma
daxil olmaqla butun qon?u olk?l?r? s?f?r etdi. Qandinin bioqraflarından biri Nikolas Nugenti deyir:
|
Raciv bolg? polisi rolunu oz uz?rin? goturm?k v? ?n on?mlisi, ba?qalarına bu rola iddialı olmaq imkanı verm?m?k ucun Hindistanı yet?rinc? guclu gorm?k ist?y?n ilk ba? nazir deyildi. Bununla bel?, onun uc balaca qon?uya qar?ı siyasi kursu xaric siyasi m?qs?dl?r? yetm?k ucun Hindistanın h?rbi gucund?n istifad? etm?y? daha cox meylli olmasından x?b?r verirdi. O, bir t?r?fd?n regional ?m?kda?lı?ın eksponenti idi ki, bu da CAR??A-da oz ?ksini tapırdı. Dig?r t?r?fd?n, Hindistanın ozunu bolg?nin sahibi v? idar?cisi saymasında qon?u olk?l?rd?n hec birinin ?ubh?si olmasın dey?, ?lind?n g?l?ni edirdi. Hindistanda “Raciv Qandi doktrinası” haqda sohb?t dola?ır. O, eyni zamanda xarici s?f?rl?rd? sulh v? t?rk-silah ideyalarını r?hb?r tutur, olk?sind? is? Hindistanın silahlı quvv?l?rinin tarixd?ki ?n irimiqyaslı silahlanmasına ba?cılıq edirdi.
|
|
Hindistanda silahlanmanın inki?afı, ?slind?,
1963
-cu ild?n ba?lasa da, Raciv hakimiyy?t sukanını ?l? alan kimi, bu proses? yeni t?kan verdi. Mudafi? x?rcl?ri be? il ?rzind? ikiqat artdı v? onun ba? nazirliyinin son iki ilind? artıq butun dovl?t m?sr?fl?rinin, dem?k olar, 20%-ini t??kil etdi. Silahlı quvv?l?rin modernl??dirilim?si
?svecd?n
haubitsaların
(bunlar Karqild? ?m?liyyatın gedi?ind? ozunu yax?ı gost?rdi),
Boyuk Britaniyadan
t?yyar?da?ıyan “Virat”g?misi, Avropanın “B?bir” v? Rusiyanın “
MiQ-27
”-l?rind?n savayı, Fransadan “?l?ım-2000” qırıcılarının alınmasını ehtiva edirdi. Rusiyadan lizinq? goturulmu? “cakra” sualtı qayı?ı atom sualtı qayı?ı olan Hindistanı ilk qeyri-nuv? dovl?tin? cevirdi. Bel?likl?, Hindistanın HDQ olk? sahill?rind?n yuz mill?rl? uzaqda dunya okeanının d?rinlikl?rind? h?r?k?t etm?k imkanı ?ld? etdi.
Raciv Qandinin ba? nazirliyi dovrund? Hindistanın umumi sayı 99 vahid olan HDQ iki t?yyar?da?ıyan, 12 sualtı qayıq, 21 ke?ikci g?mi v? 5 esminesd?n ibar?t idi. Bu, d?nizd?n ist?nil?n hucumu d?f etm?y? kifay?t idi. Raciv Qandi deyirdi: “Hindistanın mudafi?sini t?min etm?k ucun Hindistana g?l?n d?niz yollarına tam ??kild? n?zar?t etm?k lazımdır”.
Hindistan ?n boyuk silah idxalatcısı olaraq qalsa da, Qandi hokum?ti mudafi? istehsalı proqramları v? istehsalatın lokalla?masına guclu t?kan verdi.
1988
-
1989
-cu ill?rd? yer-hava sinifli “Tri?ul” v? yer-yer sinifli “Prithvi” raketl?ri u?urla sınaqdan kecirildi v? silahlanmaya q?bul edildi. Bir nec? aydan sonra 1500 mil m?nzillik ballistik “Aqni” raketi u?urla sınaqdan kecirildi v?
Hindistan
Rusiya, AB?, Fransa, Cin v?
?sraill?
b?rab?r “raket istehsalcısı olk?l?rin klubu”na daxil oldu.
Racivin dovl?tcilik yana?masının t?m?lind?, ?slind?, gork?mli anası v? s?l?fi, ?zmkar irad?si v? siyasi liderliyi
1971
-ci ild? Hindistan silahının olk?y? ?n boyuk q?l?b?sini t?min etmi? ?ndira Qandinin sarsılmaz c?hdi dururdu.
Racivin olk?nin mudafi? qabiliyy?tin? verdiyi t?kanı h?m Vacpainin, h?m d? Manhon Sinqhin hokum?ti davam etdirdi. B?dxahların ?dal?tsizc?sin? z?if mudafi? naziri kimi qiym?tl?ndirdiyi Entoni d? son onillik ?rzind? Qandinin ba?ladı?ı h?rbi qudr?tin artırılması v? silahların modernl??dirilm?si prosesinin f?al ??kild? inki?af etm?si ucun ?lind?n g?l?ni etdi.
“Aqni-5” raketi, ?sas doyu? tankı “
Arjun
”,
“Herkules” C-130J
h?rbi n?qliyyat t?yyar?si
, qayı?a qar?ı P-81 t?yyar?si, “Vikramaditya” v? “Arihant” t?yyar?da?ıyanları ? bunlar Hindistanın “Raciv doktrinası”na nec? ?m?l etdiyinin yalnız cuzi numun?l?ridir.
Z?hmli anasına baxanda Raciv daha sabitq?d?m v? barı? ruhlu siyas?tci olub. Ba? nazir secil?nd?n sonra burokratik aparatı ixtisar edir v? hind biznesini canlandırmaqdan otru yeni iqtisadi islahatlar kecirir. Maraqlıdır ki, anası Sovet ?ttifaqı il? sıx dostlu?a ustunluk verirdi, Raciv is?, ?ksin?, Birl??mi? ?tatlarla munasib?tl?ri mohk?ml?ndirm?y? calı?ır.
Hindistanı
Hind okeanının
superdovl?tin? cevirm?k ucun onun iddialı planları var idi.
O, olk?nin silahlı quvv?l?rini gucl?ndirm?y? ba?layır.
Bununla bel?, Raciv d? anası kimi q?fl?t?n Hindistanın butovluyunu t?hdid ed?n probleml? uzl??ir. Lakin bu d?f? problemin koku olk? hududlarından k?nardadır.
1983
-cu ild? Hindistanın c?nub sahilind?n 150 km m?saf?d?ki ?ri Lanka adasında i?ti?a? alovlanır. ?vv?ll?r etnik azlı?ın sıxı?dırdı?ı tamill?r must?qillik u?runda co?qun mubariz?y? ba?layırlar. Adanın ?imalında v? q?rbind? ya?ayan 3 milyon induist tamil ?ri Lanka ?halisinin 20%-ni t??kil edir, qalanı is? buddacı sinqallardır.
?ri-Lanka
Britaniyanın ?sar?tind?n
1948
-ci ild? azad oldu v? sinqal coxluq tamil azlı?ı sur?tl? qısnama?a ba?ladı.
1983
-cu ild? Velopilay Braphakaranın komandanlı?ı il?
“tamil p?l?ngl?ri”nin
ba?cılıq etdiyi q?z?bd?n yo?rulmu? silahlı usyan qızı?ır. Sinqal coxluqlu ?ri Lanka hokum?tinin v? ordusunun reaksiyası son d?r?c? amansız olur. Tezlikl? tammiqyaslı
v?t?nda? muharib?si
ba?lanır.
?ri-Lanka v?t?nda? muharib?sinin
Hindistan ucun problemi bundan ibar?t idi ki, 50 milyondan cox tamil olk?nin ?ri-Lankaya yaxın olan sahilyanı
Tamilnad
?tatında ya?ayır. Orada da ayrıca tamil dovl?ti haqda t?l?b ir?li surulur. Hindistan hokum?ti n?inki qiyamcıları ba?ı?layır, h?tta onların hazırlı?ı v? mut???kkilliyin? yardım edir. Raciv eyni zamanda qiyamcılara muxtariyy?t verm?y? ca?ırmaqla sulh razıla?masının ?ld? edilm?sind? ?ri-Lanka hokum?tin? kom?yini t?klif edir.
Hindistanın boyuk v? regional dovl?t oldu?unu n?z?r? alan ?ri-Lankanın prezidenti Cay Vardin konulsuz olsa da, danı?ıqlara gedir. Lakin novb?ti iki ild? getdikc? aydın olur ki, hokum?t problemin h?rbi h?llin? ustunluk verir. O, tamill?rin daya?ı olan
Cafna yarımadasının
d?nizd?n muhasir?sini t??kil edir ki, bu da k?skin ??kild? ?rzaq catı?mazlı?ına s?b?b olur. Sonra is? h?rbi ?m?liyyat ba?lanır.
N?hay?t,
1987
-ci il
iyununda
Racivin s?bri tuk?nir. Hindistanın HHQ-nin AN-24 n?qliyyat t?yyar?l?ri sahilyanı bazadan havaya qalxır. Qırıcıların mu?ayi?t etdiyi t?yyar?l?r Cafna yarımadasına azuq? atır. coxları bunu qanunauy?un humanitar aksiya kimi alqı?layır. ?ri-Lankanın uz?rind?n s?rb?st ??kild? ucan hind t?yyar?l?ri sanki vur?ulayır ki, Hindistan ist?diyi yerd? oz irad?sini diqt? etm?y? qabildir.
Cay Vardin hokum?ti d?rhal ciddi danı?ıqlara ba?layır v?
1987
-ci il
29 iyulda
muqavil? imzalanır. Muqavil?y? gor?, Hindistan sulhm?ramlı quvv?l?r gond?rm?kl? tamil p?l?ngl?ri il? ?ri Lanka hokum?ti arasında vasit?ci olacaq.
Sinqallar
1987
-ci il
30 iyulda
Kolomboda
muqavil?y? k?skin ??kild? etiraz edirl?r. Raciv ?ri-Lankanın paytaxtında f?xri goz?tcil?rin qar?ısından kec?rk?n d?nizcil?rd?n biri ona hucum edir.
Yeni sulh muqavil?si muharib?nin qar?ısını ala bilmir v? Hindistanın sulhm?ramlı quvvv?l?ri tezlikl? tamil p?l?ngl?ri il? munaqi??y? c?lb edilmi? duruma du?ur. Tamilnaded? narazılıq yeti?m?y? ba?layır ki, Hindistan acıq ??kild? sinqalların t?r?find? durub v? n?tic?d? Racivin xeyirxahlıq imicin? boyuk z?rb? d?yir.
1989
-cu ilin
dekabrında
kecmi? maliyy? naziri, hazırda Canata Partiyasına ba?cılıq ed?n Vipi Sinq umumi seckil?rd? Racivin Konqres partiyasını m??lub edir.
Hindistanın ?ri-Lankadakı sulhm?ramlı quvv?l?ri 1500-d?n cox ?sg?r itirib v? yeni hokum?t onları adadan cıxartma?a ba?layır. 4 aydan sonra h?r ?ey ba?a catır, lakin muharib? davam edir. ?ri Lanka ordusunun tamill?r? hucumu t?z?l?nir.
Tamill?rin b?zi qrupları sulhun ?ld? edilm?si xatirin? m?hdud muxtariyy?t? razıdır, lakin “p?l?ngl?r” tam must?qillik ?ld? etm?k niyy?tind?dirl?r. Onlar yeni qorxunc silahdan ? “canlı bomba”lardan istifad? etm?y? ba?layırlar.
1987
-ci ild? ilk terakt ba? verir: ?ri Lanka ordusunun bazasına gir?n yuk ma?ını partlayır v? 50 n?f?r h?lak olur. Raciv muxalif?tin lideri kimi bildirir ki, ?vv?vlki kimi vahid ?ri-Lankanın lehin?dir v? hesab edir ki, Hindistanın quvv?l?ri durumu sabitl??dim?y? kom?k etm?lidir.
1991
-ci ilin
mayında
Canatanın koalisiyası da?ılır v? umumi seckil?r kecirilir.
Braphakaran narahat olur ki, Raciv hakimiyy?t? qayıtsa, cox guman ki, ?ri-Lanka hokum?tind?n gizlic? m?hdud muxtariyy?ti q?bul etm?y? hazır olan tamil qruplarına yenid?n yardım etm?y? ba?layacaq. “P?l?ngl?r”? t?zyiq son d?r?c? artır v? o, “tamil p?l?ngl?ri”ni Racivi oldurm?y? ca?ırır. ?m?liyyat “p?l?ngl?r”in k??fiyyat r?isi
Svirasan
a tap?ırılır.
Svirasan
1991
-ci il
mayın
?vv?lind? C?nubi Hindistanda Suxa v? Danu adlı iki tamahgir qızı tamill?r? husn-r??b?t gost?r?n Nalini adlı hind qadını il? tanı? edir. Suxa v? Danu mohk?m ?qid?li “tamil p?l?ngi”dirl?r. Onlardan biri Raciv Qandini m?hv ed?si bomba olacaq.
Raciv mayın II yarısında Cinaya g?lm?lidir ki,
21 mayda
ax?am ?riprumbudurda mitinqd? cıxı? etsin.
Svirasanın planı bel?dir: paltarının altında partladıcı olan qızlardan biri Raciv? yaxınla?acaq ki, onun boynuna girlyand kecirtsin. H?r ?eyin lap inandırıcı gorunm?si ucun qızın yanında yerli fotoqraf da olacaq.
Raciv Qandi gunduz saat 3-d? secki kampaniyasının son m?rh?l?sin? g?lir. O, C?nubi Hindistana turney? cıxmaq niyy?tind?dir.
Bu arada Cinayda Svirasan Raciv Qandi ?m?liyyatına hazırlı?ı ba?a catdırır. ?nsan-bomba qismind? Danu secilib. Onun ?ynind? ya?ıl-narıncı r?ngd? ?alvar v? on kiloqrama yaxın partladıcı olacaq.
Svirasan v? onun insan-bombası 3.30-da yerli fotoqrafla goru?url?r. Onlar birlikd? ?riprumbudura ged?n avtobusa ?yl??irl?r.
21 may, 1991-ci il, C?nubi Hindistan, Vi?akapatam
[
redakt?
|
m?nb?ni redakt? et
]
Ax?am saat 6.30. Raciv oz t?yyar?sind? Cinaya ucur. Yerli fotoqraf mitinqd? Danu il? ?ll?rind? girlyandlar olan bir qrup qadının foto??klini c?kir. Svirasan sanki jurnalist kimi ?lind? bloknot yaxınlıqda durub.
Ax?am saat 10-da h?y?canlanmı? kutl? meydana gir?n Raciv Qandini salamlayır. Raciv camaatın arasından kec?rk?n h?diyy?l?ri q?bul etm?k ucun bir nec? d?f? dayanır.
Girlyandlı qadınlar ona yaxınla?ır, biri sanki onun aya?ını opm?k ucun a?a?ı ?yilir... Q?fl?t?n partlayı? ba? verir. Raciv v? daha 14 n?f?r h?lak olur…
?vv?lc? hesab edilirdi ki, bomba m?saf?d?n idar? olunub. Amma sonra qadının govd?sind? naqill?r v? qur?a?ın qalıqları tapılır. Bir qadının ba?ı tapılır. Bu d?h??tli foto??kill?r m?tbuatda cıxır v? televiziyada gost?rilir. Sonra kameranı tapırlar. H?lak olanlardan biri fotoqraf idi. Onda uc qadının v? sanki, onlara d?xli olmayan bir ki?inin foto??kli var.
Foto??kil d?rc edil?nd? qacqın tamill?r ki?inin Svirasan, qadının is? Cinayda Nalini il? birlikd? ya?amı? qız oldu?unu bildirirl?r.
Svirasana gor?, 1 milyon rupi mukafat elan edilir. N?hay?t, m?lum olur ki, o, Banqalordakı evl?rd?n birind? gizl?nir.
Avqustun 18-d? s?h?r polis binanı hucumla goturur. Aydın olur ki, Svirasan ozunu gull?l?yib, dig?r altı tamil is? sianid icib. Cinay?tkarlar tanınandan sonra Hindistan Braphakaranın t?hvil verilm?sini t?l?b edir. Lakin o, 2007-ci ild?n ?ri Lankaın ?imal-q?rbind? azadlıqdadır.
24 may 1991-ci ild? Nyu-Dehlid? Timmurdimada Nehrunun evind?ki mat?m m?rasimind?n sonra Raciv Qandinin meyidini Cuna cayının sahilind? yandırırlar.
- ↑
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Rajiv Gandhi
. //
CulturalIndia.net
- ↑
1
2
Bibliotheque nationale de France
BnF identifikatoru
(fr.)
: acıq m?lumat platforması.
2011.
- ↑
1
2
Rajiv Gandhi //
Encyclopædia Britannica
(ing.)
.
- ↑
"Раджив и его младший брат Санджай | Институт социально-политических исследований"
.
2014-02-26 tarixind?
orijinalından
arxivl??dirilib
.
?stifad? tarixi:
2018-11-02
.
- ↑
"ГАНДИ Раджив"
.
2022-02-12 tarixind?
arxivl??dirilib
.
?stifad? tarixi:
2018-11-02
.