Parlamentar rejim

Vikipediya saytından
Naviqasiyaya kec Axtarı?a kec
   Parlamentar prezident respublikası
    Parlamentli konstitusiyalı monarxiya ( monarx ??xsi s?lahiyy?tl?r? malik deyildir).
   Qarı?ıq konstitusiyalı monarxiya (monarx ??xsi s?lahiyy?tl?r? malikdir v? ?sas?n parlament ondan asılıdır).
   ?dar?cilik il? ?laq?dar olan konstitusiya qaydalarının l??v edildiyi olk?l?r. (Numun? olaraq h?rbi cevrili?d?n sonra yaradılmı? olan h?rbi diktaturalar).
   Yuxarıdakı sisteml?rin hec birin? uy?un g?lm?y?n olk?l?r

T?msili demokratiyalar ic?risind? Parlamentar rejimin t?m?l xususiyy?tl?rini bu ??kild? yekunla?dırmaq mumkundur:

  • Parlamentar rejimd? qanunuma v? icra etm? orqanları huquqi c?h?td?n bir-birind?n must?qildir, ancaq aralarında bir sıra ?m?kda?lıq v? qar?ılıqlı t?sir mexanizml?ri vardır.
  • Bu rejimd? icra etm? iki-ba?lıdır. Dovl?t ba?cısı, icra etm?nin m?suliyy?tsiz ba?ını meydana g?tir?r. ?cra etm?nin m?sul orqanının ba?ında is? ba? nazir ol/tapılar. Ba? nazirin parlamentar olması ??rti var; buna qar?ı nazirl?rin parlamentar olması ??rti axtarılmamaqdadır.
  • Dovl?t ba?cısının siyasi baxımdan m?suliyy?ti yoxdur.
  • Nazirl?r kabinetinin parlament? qar?ı m?suliyy?ti var
  • Dovl?t ba?cısı hokum?t etm?z.
  • Dovl?t ba?cısının uzla?dırıcı v? x?b?rdarlıqcı bir rolu var.
  • ?cra etm?nin dig?r ba?ını meydana g?tir?n Nazirl?r kabineti, qanunuma orqanına qar?ı m?suldur.
  • Parlamentar sisteml?rd? ?ks?riyy?t qanunu umumiyy?tl? ?sasdır. M?clisd? ?ks?riyy?ti t?min ed?n partiya hokum?t ed?r v? bu partiyanın ba?cısı ba? nazir olar.
  • Hokum?t qanunuma orqanına qar?ı m?suldur.
  • Parlamentar sistem t?k m?clisli ya da iki m?clisli ola bil?r.
  • Parlamentar sistemd? qanunuma v? icra etm? arasındakı ?laq?, ?m?kda?lıq v? qar?ılıqlı t?sir etm? mexanizmin? soyk?n/doz?r.
  • Qanunuma, icra etm?yi muxt?lif yollarla n?zar?t ed?r v? qarovul altında saxlayar. M?clis? etibarsızlıq onu ver?r?k hokum?ti sala bil?r. M?clis etibarsızlıq onu ver?r?k hokum?ti sala bil?r. Buna qar?ılıq, icra etm? d? m?clisi l??v etm? imkanına sahib var. Fesih s?lahiyy?ti, parlamentar sistemd?, sabitliyin t?min edilm?sind? ?h?miyy?tli yeri olan bir t??kilatdır.

Yuxarıda yekunla?dırdı?ımız xususiyy?tl?r? sahib parlamentar rejim h?l? d? muxt?lif olk?l?rd? t?tbiq imkanı tapmaqdadır. Parlamentar rejimin do?uldu?u v? h?l? d? t?tbiq olundu?u tipik numun? ?ngilt?r?dir. ?ngilt?r?d?ki parlamentar rejim? "westminster modeli" adı da verilm?kd?dir.

?ngilt?r?d? t?tbiq olunan bu modeld? qanunuma ?ryi xalqın numay?nd?l?rinin meydana g?tirdiyi qanunuma orqanında b?d?n tapar. Bu ?rk ba?qa hec bir t??kilat t?r?find?n payla?ılamaz. Ust?lik, s?rb?st v? haqq t?r?find?n seckil?rl? numay?nd?likl?ri qeydiyyat olunmu? olan mill?t v?kill?ri xalq adına siyasi q?rar alma s?lahiyy?tin? qanuni olaraq sahib olan t?k hey?tdir. Cunki, suveren olan irad?ni t?msil s?lahiyy?ti qanuni olaraq qeydiyyat edilmi? olanlar onlardır. Xalq (secicil?r) bu gucu onlara secildikl?ri qanuni mudd?t boyunca istifad? etm?k uzr? a?ırt v? t?slim etdiyini secki ?m?liyyatıyla qeydiyyat etmi?dir. Bu s?b?bd?n, xalqın (secicinin) numay?nd?si movqeyind? olan parlament (t?tbiqd? alt-m?clis movqesind?ki Avam Kamerası uzvl?ri) h?r cur movzuda me?ru nufuza soyk?n?n q?rar alma s?lahiyy?tin? sahibdirl?r. Onlar, ancaq secki dovrund? xalqa/halqa siyasi q?rarları s?b?bind?n hesab ver?rl?r. Xalq (secici) bunları t?sdiql?mirs?, onlara s?s verm?m?k sur?tiyl? secimini ifad? ed?r. Bu q?rarların qaldırılması v? ya yerin? yeni q?rarların alınması bir dovr sonra secil?c?k olan numay?nd?l?rin v?zif?sidir. Bu t?tbiqd? xalqın siyasi sistemin r?hb?rliyin? birba?a bir t?siri yoxdur; xalq q?rarları ancaq bilvasit? olaraq t?sirl?r/t?sir ed?r. ?ngilt?r?d?ki parlamentar rejim t?tbiqind? diqq?ti c?k?n ba?lıca xususiyy?tl?ri d? sıralamaqda fayda var:

  • Qanunuma orqanı iki m?clisli olub alt m?clis siyasi suverenliyin istifad?cisi v?ziyy?tind?dir.
  • Partiya hokum?ti ?sasdır; v? icra etm? gucunu istifad? ed?n ba? nazir v? nazirl?r kabineti, eyni zamanda yasamayla qayna?mı?dır v? onu t?siri altında m?bl??.
  • Bu rejim iki partiyalı bir partiya sistemin? soyk?n?n olaraq i?l?/calı?ar.
  • Sa?-sol ayrımı ictimai sinif ?sasına soyk?n?n t?k bir olcud?n ibar?t bir sad?lik ehtiva ed?r.
  • Secki sistemi dar bolg? v? ?ks?riyy?t ?sasına gor? t??kil edilmi?dir.
  • M?rk?zi v? unitar bir r?hb?rlik sistemi suverendir. Yazılı olmayan, h?tta b?zi mut?f?kkirl?r? gor? movcud olmayan, bir konstitusiyaya gor?, tamamil? qanunuma suverenliyin? v? munhasıran t?msili olan bir demokratiya anlayı?ına gor? r?hb?rlik Westminster sisteminin ?saslarını ehtiva ed?r.