Ozon t?b?q?si ? Yer kur?sini gun??in m?hvedici radiasiyasından qoruyur. Yer kur?sind? olan butun canlıları ultrab?nov??yi ?ualanmadan qoruyan ozon qatının qorunması dunya olk?l?ri ucun birinci d?r?c?li probleml?rd?n sayılır. Beyn?lxalq ozon qatının muhafiz?sinin devizi bel?dir: "S?manı qoru, ozunu qoru, ozon t?b?q?sini qoru!".

1994-cu ild? BMT -nin Ba? Assambleyası 16 sentyabr tarixini " Beyn?lxalq Ozon Qatının Muhafiz?si Gunu " elan edib. Bu gun ozon t?b?q?sini da?ıdan madd?l?r? dair imzalanan Monreal protokolunun tarix? salınması m?qs?dil? t?yin olunmu? v? dovl?tl?r? bu tarixi Monreal protokoluna uy?un f?aliyy?tl?rin t?bli?atına h?sr etm?k t?klif edilib. "Ozon t?b?q?sinin qorunması haqqında" Vyana Konvensiyasında ?ks olunan v? sonradan da?ıdıcı xususiyy?t da?ıyan madd?l?r? dair Monreal protokolunda h?yata keciril?n ozon t?b?q?sinin qorunması beyn?lxalq t???bbusdur. Protokolda i?tirakcılar t?r?find?n ohd?liy? goturulmu? mu?yy?n h?dl?r, ozonda?ıdıcı madd?l?rin istehsalı v? istehlakının tamamil? dayandırılması mu?yy?n olunmu?dur. Bu gun Vyana Konvensiyasına 173 dovl?t qo?ulub. Ozon qatı Gun??d?n g?l?n ultrab?nov??yi ?uaları udur, onların yer s?thin? catmasının qar?ısını alır. Ozon qatının da?ılmasında "antropogen faktorun" rolu elmi dair?l?rd? daha cox t?hluk? m?nb?yi kimi muzakir? olunur. Havanın qutbl?r? do?ru aktiv axını il? ?laq?dar ozonun t?rkibinin ?n boyuk qiym?ti Kanada, ?imali Avropa v? Rusiyanın Arktikaya yaxın hiss?sind? qeyd olunur. Yay f?slin? q?d?r orta en dair?l?r uz?rind? ozonun konsentrasiyası yuks?k s?viyy?d? qalır.

?h?miyy?ti [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Ozon qatının da?ılması ekvator zonasında planktonların m?hvi n?tic?sind? okeanın biogenezinin da?ılmasına, flora v? faunanın m?hvin?, insanlarda goz v? x?rc?ng x?st?likl?rinin artmasına, el?c? d? insan v? heyvanların immun sisteminin z?ifl?m?si n?tic?sind? muxt?lif x?st?likl?rin yaranmasına g?tirib cıxarır. T?xmin?n 1970-ci ild?n ba?layaraq stratosfer ozonunun miqdarının qlobal azalması mu?ahid? olunur. Ozonun umumi miqdarının azalması buzlaqların ?rim?sin? s?b?b olur, dig?r t?r?fd?n, son yuz ild? Yer kur?sind? orta illik temperaturun 0,6 d?r?c?y? q?d?r artması qlobal istil??m? problemi yaradır. Yer kur?sin? du??n UB ?ualanmanın artması n?tic?sind? buzlaqların ?rim? sur?ti artır. N?tic?d? son yuz ild? okean sularının s?viyy?si 10?15 sm artıb. 1982-ci ilin yanvar ayında BMT-nin ?traf Muhit Proqramı Ozon Qatının Qorunması Haqqında Qlobal Konvensiyanın layih?sinin hazırlanması ucun xususi huquqi v? texniki ekspertl?r qrupunun ilk mu?avir?sini ca?ırdı. 3 illik aktiv danı?ıqlardan sonra Konvensiya 1985-ci il mart ayında Vyana ??h?rind? q?bul edildi. Konvensiyanın 21-ci madd?sin? gor?, olk?l?r insan sa?lamlı?ını ?traf muhitin ozon qatının da?ılması il? ?laq?dar t?sirl?rd?n qoruma?a dair ohd?likl?r goturub.

Ozon t?hluk?si [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Son ill?r bir cox olk?l?r t?r?find?n ozon t?hluk?si olmayan soyuducu agentl?rin hazırlanmasına diqq?t yetirilir. 1987-ci ild? Monreal protokoluna ?sas?n ozon t?b?q?sini parcalayan madd?l?rin hazırlanmasına v? istifad?sin? qada?alar qoyulmu?dur. 1988-ci ilin martında ’’Du Pont’’ firması hallogenl??mi? freonların (CFC) hazırlanmasının tam dayandırılması haqqında elan vermi?dir. Protokol 1 yanvar 1989-cu ild?n quvv?y? minmi?dir. H?min protokolu 127 olk? q?ul etmi?dir. 1990-cı ilin iyun ayında London konfransında inki?af etmi? olk?l?r t?r?find?n butun nov freonların istifad?sinin 2000-ci il? q?d?r dayandırılması haqqında q?rar q?bul edilmi?dir. Kopenhagend? 1992-ci ilin noyabr ayında is? Beyn?lxalq Mu?avir?d? Monreal protokolu i?tirakcıları t?r?find?n ozon t?hluk?si olan R11, R12 v? R502 soyuducu agentl?rin istehsalının dayandırılması bar?d? q?rar q?bul edilmi?dir. Ozon t?b?q?sini parcalayan madd?l?r? soyuduculuq texnikasında geni? yayılan soyuducu agentl?r daxildir. Onların ozon t?b?q?sini parcalama aktivliyi molekullarda xlor atomunun olması il? t?yin edilir v? CO2-y? nisb?t?n ozon parcalama potensialı (ODP ? Ozon Depletion Potential) v? ’’parnik effekti’’ potensialı (GWP ? Global Warming Potensial) il? qiym?tl?ndirilir. Soyuducu agentl?r ozon parcalama aktivliyin? gor? iki qrupa bolunur:

• ozon parcalayan yuks?k aktivlikli soyuducu agentl?r (ODP≥1,0) ? xlorftorkarbonlardır (CFC): R11, R12, R13, R113, R114, R115, R502, R503, R12B1, R13B1. Kaliforniya Universitetinin alimi Mario Molin 1974-cu ild? qeyd etmi?dir ki, xlor oksidinin molekulu v? xlor atomu ozon t?b?q?sinin parcalanmasına g?tirib cıxaran guclu katalizatorlardır. Xlor molekulunun stratosfer? catması 1?2 il c?kir. Bura yalnız kimy?vi c?h?td?n stabil molekullar catır. CFC molekulları da stabil molekullara daxildir. Stratosfer? catan bir xlor molekulu on mind?n yuz min? kimi ozon molekullarını parcalama?a malikdir;
• ozon parcalayan a?a?ı aktivlikli soyuducu agentl?r (ODP≤0,1)?hidroxlorftorkarbonlardır (HCFC): R21, R22, R141b, R123, R124. T?rkibind? xlor atomu olmayan (ftorkarbonlar FC, butun soyuducu agentl?r hidroftorkarbonlar HFC, karbohidrogenl?r HC) ozon t?hluk?li deyil (ODP=0). Bunlara R134, R134a, R152a, R143a, R125, R32, R23, R218, R116, RC318, R290, R600, R600a, R717 aiddir. Qeyd: HGWP-CO2 nisb?t?n 100 il vaxt mudd?tind? q?bul edilmi?dir. (Halocarlon Global Warminq Potensial).

M?nb? [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

• Q. B. M?mm?dov Soyuduculuq texnikası, Bakı:Elm, 2007, 284 s.
• Q. B. M?mm?dov, Q. M. Allahverdiyeva ?stilik v? soyutma texnikası.-Bakı: Elm, 2011, 492 s.

Vikianbarda Ozon t?b?q?si il? ?laq?li mediafayllar var.