O olmasın, bu olsun
az?rb-kiril. О олмасын, бу олсун az-?bc?d . ?? ???????? ?? ?????? ‎
Operettanın Az?rbaycan Dovl?t Akademik Opera v? Balet Teatrında muasir s?hn?l??dirm?sinin r?smi afi?ası
B?st?kar	Uzeyir Hacıb?yov
Librettocu	Uzeyir Hacıb?yov ( Fuzulinin q?z?ll?ri)
Dili	Az?rbaycan dili
Janr	komediya
Yaradılma tarixi	1910
?lk s?hn?l??dirm?	25 aprel 1911
Personajlar	Rust?m b?y Gulnaz S?rv?r S?n?m M???di ?bad H?s?nqulu b?y Rza b?y H?s?n b?y ?sg?r Hambal M???di Q?z?nf?r Usta M?h?rr?m K?rb?layi N?sir hamamcılar qocular alvercil?r
Premyera	8 may (25 aprel) 1911 Mayılov qarda?ları teatrı , Bakı
Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

"O olmasın, bu olsun" ( az?rb-kiril. О олмасын, бу олсун , az-?bc?d . ?? ???????? ?? ?????? ‎), h?mcinin " M???di ?bad " ( az?rb-kiril. М?ш?ди Ибад , az-?bc?d . ?????? ????? ‎; ?s?rin ba? q?hr?manının adından) ? Az?rbaycan b?st?karı Uzeyir b?y Hacıb?yov t?r?find?n 1910-cu ild? yazılmı? dord p?rd?li (m?clis) musiqili komediya ( operetta ). ^[1] Bu, Hacıb?yovun operetta janrında yazdı?ı ikinci ?s?ridir.

?s?rd? muflisl???n v? m?n?viyyatca du?kunl???n zad?ganlı?ın x?sisliyi, pulu gucun? fanatik inamı il? secil?n varlı tacir zumr?si il? ittifaqa girm?k c?hdi t?svir olunmu?dur. ?nsanın m?n?vi azadlı?ı v? l?yaq?ti u?runda mubariz? aparan, pulun hokmranlı?ı v? sosial-m?i??t qayda-qanunları il? barı?mayan yeni n?slin numay?nd?l?ri kohn? c?miyy?t? qar?ı qoyulmu?dur. Buradakı m?nfi q?hr?manlar arasında puluna gor? yuks?k t?b?q?l?rin horm?t b?sl?diyi M???di ?bad ?sas obrazdır. ^[2]

?s?rd? musiqi muhum dramaturji rol oynayıb, hadis?l?rin gedi?atına f?al yardım gost?rir, q?hr?manların xarakteristikasını d?rinl??dirir. M???di ?bad obrazının musiqi partiyası ?n?n?vi xalq mahnı-r?qs havalarına ?saslanan orijinal parodiya uz?rind? qurulmu?dur. " Uzund?r? " lirik xalq r?qsinin bir q?d?r d?yi?diril?n melodiyasından istifad? olunmu? v? M???di ?badın ilkin xarakteristikasını ver?n " M?n n? q?d?r qoca olsam da " mahnısı bu yond?msiz, cirkin tacirin ifasında ifrat mubali??li s?sl?nir. ?s?rin sonuncu s?hn?sind? t?krarlanan bu mahnı M???di ?badın m?n?vi m??lubiyy?tini gost?rir. Qalan m?nfi obrazlar kutl?vi musiqi sur?ti ? s?hn?d? c?r?yan ed?n hadis?l?r? t?bii sur?td? qo?ulan xor parcaları il? s?ciyy?l?ndirilir. Uzeyir Hacıb?yov bu ?s?rd? ilk d?f? olaraq, lirik obrazların f?rdi al?mini ?ks etdir?n mahnı-ariya xarakterli melodiyalar yaratmı?dır. Musb?t obrazlar, h?m d? Fuzulinin q?z?ll?rind?n istifad? olunan duetl?rd? s?cciy?l?ndirilir. ^[2]

"O olmasın, bu olsun" musiqili komediyası z?ngin s?hn? h?yatına malik bir ?s?rdir. Operetta bir nec? d?f? redakt? olunaraq s?hn?l??dirilmi?dir. Musiqili komediya ilk d?f? 25 aprel 1911-ci il tarixind? Mayılov qarda?ları teatrında (indiki Az?rbaycan Dovl?t Akademik Opera v? Balet teatrında ) s?hn?y? qoyulmu?dur. ?s?r, h?mcinin, bir cox dill?r? t?rcum? olunaraq, muxt?lif teatrların s?hn?sind? C?nubi Qafqaz ??h?rl?rind?, Turkiy?d? , Bolqarıstanda , Y?m?nd? v? ba?qa yerl?rd? tama?aya qoyulmu?dur. Musiqili komediya ?sasında 1956-cı ild? " Az?rbaycanfilm " kinostudiyası t?r?find?n eyniadlı film c?kilmi?dir. ^{[2] [3]}

?s?rin ba? q?hr?manlarından olan S?rv?r v? Gulnazın d?rin, s?mimi hissl?rini acıqlayan z?rif, x?yalp?r?st musiqi partiyaları " Ar?ın mal alan " operettasının v? " Koro?lu " operasının ariya uslubuna yol acmı?dır. Hacıb?yov bu musiqili komediyasında ilk d?f? olaraq, q?hr?manlarının ?hvali-ruhiyy?sini deyil, xarakterini t?c?ssum etdirm?k yolu il? ged?r?k, musiqi obrazlarının f?rdil??dirilm?sin? nail olmu?dur. Komediyanın ayrı-ayrı parcaları geni? ?ohr?t qazanmı? v? muxt?qil ?s?rl?r kimi ifa olunur. ^[2] "O olmasın, bu olsun" v? Hacıb?yovun yazdı?ı ucuncu operettası olan "Ar?ın mal alan" Az?rbaycan Respublikasının milli klassikl?ri hesab edilir. ^[4]

"O olmasın, bu olsun" 1910-cu ild? Uzeyir b?y Hacıb?yov t?r?find?n yazılmı?dır. Bu, b?st?karın musiqili komediya janrında yazdı?ı ikinci ?s?ridir. ?lkin olaraq, ?s?r uc p?rd?li idi. Hamam s?hn?si 1915-ci il? yazılmı? v? ?s?r? ?lav? edilmi?dir. Bel?likl?, ?s?r dord p?rd?li olmu?dur. Hacıb?yov ?s?rin musiqisini b?st?l?y?rk?n Az?rbaycan xalq musiqisind?n ? mu?amdan , sozl?rini yazark?n is? orta ?sr Az?rbaycan ?airi Fuzulinin q?z?ll?rind?n istifad? etmi?dir. ?s?rin adı ilk d?f? " Kaspi " q?zetinin 7 aprel 1911-ci il tarixli buraxılı?ında sadalanmı?dır. Q?zetd? yazılmı?dır ki, ?s?rin "musiqisi xalq mahnılarından, el?c? d? bir nec? orijinal nomr?d?n ibar?tdir". ^[5]

"O olmasın, bu olsun" musiqili komediyasının premyerası 25 aprel 1911-ci il tarixind?, Bakı ??h?rind? yerl???n Mayılov qarda?ları teatrında (indiki Mirz? F?t?li Axundov adına Az?rbaycan Dovl?t Akademik Opera v? Balet Teatrı ) gerc?kl??mi?dir. Teatr tama?asının aktyor hey?ti bunlardan ibar?t idi: M???di ?bad ? Mirz?a?a ?li o?lu ?liyev , S?rv?r ? Huseynqulu M?lik o?lu Sarabski , Rust?m b?yin qızı Gulnaz ? ?hm?d B??ir o?lu A?damski , H?s?n b?y ? M?mm?d H?n?fi H?s?n o?lu Terequlov . Teatr tama?asının dirijoru musiqili komediyanın mu?llifi Uzeyir Hacıb?yovun ozu idi. Komediyanın librettosu ilk d?f? 1912-ci ild? Bakı ??h?rind?, Orucov Qarda?ları M?tb?? N??riyyatında cap olunmu?dur.

"O olmasın, bu olsun" musiqili komediyası 1912-ci ild? ?u?a ??h?rind? h?kim v? pedaqoq olan Azad b?y Abbas o?lu ?mirovun t??kilatcılı?ıyla s?hn?l??dirilmi?dir. ?mirov h?mcinin, ?s?rin ba? q?hr?manı olan M???di ?bad rolunu canlandırmı?dır. Hacıb?yov oz memuarında qeyd edir ki, ?mirov rolunu muk?mm?lc?sin? canlandırırdı. ^[6]

Novb?ti ill?rd?, tama?ada coxlu aktyorlar v? mu??nnil?r rol almı?dır. Onlar arasında ?lihuseyn ?bdulr?him o?lu Qafarlı (M???di ?bad), Luft?li ?mir o?lu Abdullayev (hambal), N?sib? Cahangir qızı Zeynalova (S?n?m), Lutfiyar Muslum o?lu ?manov (S?rv?r, Rza b?y), Hacıbaba A?arza o?lu Ba?ırov (M???di ?bad) v? ba?qaları var. Musiqili komediyanın bir nec? s?hn?l??dirilmi? versiyaları var. ?s?r muxt?lif dill?r? t?rcum? edilmi?dir. Operetta Rusiyanın , Turkiy?nin , Y?m?nin , ?ranın ^[7] v? ba?qa olk?l?rin muxt?lif ??h?rl?rind? s?hn?l??dirilmi?ir. Numun? olaraq, musiqili komediya 1966-cı ild? Bolqarıstanda turk olk?l?ri teatr festivalı zamanı s?hn?l??dirilmi?dir. ^{[8] [9]}

"O olmasın, bu olsun" musiqili komediyası 2010-сu ild? ?ran ?slam Respublikasının paytaxtı Tehran ??h?rind? keciril?n LVIII F?cr Beyn?lxalq Festivalında Az?rbaycan Dovl?t Akademik Musiqili Komediya Teatrının aktyorlarının aktyor i?i v? Az?rbaycan Respublikasının xalq artisti C?nn?t ?lib?yovna S?limovanın dirijorlu?u il? iki gun s?hn?l??dirilmi?dir. ^{[10] [11]}

Musiqili komediya iki d?f? ekranla?dırılmı?dır. ^[2]

• ?s?rin ba? rollarının ilk ifacıları
• 
  Azad ?mirov ? M???di ?bad
• 
  Huseynqulu Sarabski ? S?rv?r
• 
  ?hm?d A?damski ? Gulnaz

• Rust?m b?y ? 45 ya?ında, borclu du?mu? bir b?y ? bariton.
• Gulnaz ? 15 ya?ında, Rust?m b?yin qızı ki, S?rv?r? a?iqdir ? soprano.
• S?rv?r ? 25 ya?ında bir studentdir ki, Gulnaza a?iqdir ? tenor.
• S?n?m ? 30 ya?ında, qulluqcu, dul arvad ? metso-soprano.
• M???di ?bad ? 50 ya?ında dovl?tli bir tacirdir ki, Gulnazı almaq ist?yir.
• H?s?nqulu b?y ? 40 ya?lı milliy?tci .
• Rust?m b?yin a?naları .
  • H?s?nqulu b?y ? 40 ya?ında, mill?tp?r?st ? bariton..
  • Rza b?y ? 40 ya?ında, q?zetci ? tenor.
  • H?s?n b?y ? 40 ya?ında, intelligent ? tenor.
• ?sg?r b?y ? 30 ya?ında, qocu ? bas.
• Hambal ? qulluqcu.
• M???di Q?z?nf?r ? hamamcı.
• Usta M?h?rr?m ? d?ll?k .
• K?rb?lai N?sir ? bazar ?hli.
• Hamam xidm?tcil?ri
• Qocular
• v? s.

Birinci p?rd? Rust?m b?yin evind? vaqe olur. Yax?ı do??nmi? bir otaqdır. ?cind? stol, kursu v? kreslolar d?xi vardır. P?rd? qalxdıqda butun i?tirak ed?nl?r c?rk? il? durub " N? sozdur kim, deyir m?xluq " xorunu oxuyurlar. P?rd? enir. Hamı da?ılır. S?rv?r il? Gulnaz qalırlar. Tarda " Segah " calınır, p?rd? qalxır. S?rv?r Gulnaza Fuzulinin q?z?lini oxuyur. O, daha sonra Gulnaza bildirir ki, onun atası onu qoca tacir M???di ?badla evl?ndirm?k ist?yir. Daha sonra ev? g?l?n Rust?m b?y qızına bu x?b?ri catdırır. Oz atasının sozund?n cıxmama?a vadar edil?n Gulnaz, bunu q?bul edir.

M???di ?bad g?lir, " M?n n? q?d?r, n? q?d?r qoca olsam da " mahnısını oxuyur. Daha sonra Rust?m b?y M???di ?badla " G?l, xanım, g?l yanıma " duetini oxuma?a ba?layır. Musiqi calınır, ikisi d? oynayır. Axırda, o, qızı Gulnazın qiym?tini deyir v? M???di ?bad ona pulu od?yir. Daha sonra Gulnaz il? S?n?m daxil olur. Onlar v? M???di ?bad arasındakı sohb?t hazırcavab frazalar v? yumoristik situasiyalarla mu?ayi?t olunur. Onların ucu d? " Husn ba?ında g?z?s?n " mahnısını oxuyur. Qızlar ota?ı t?rk edir. Rust?m b?y daxil olur v? M???di ?baddan xahi? edir ki, qalsın, cunki tezlikl? qonaqlar g?l?c?k v? evd? ?adyanalıq t??kil olunacaq. Qapı acılır. H?s?nqulu b?y, Rza, ?sg?r, H?s?n v? xor daxil olurlar. Sonra s?hn?nin ortasında uc-uc, durub, guya sohb?t edir kimi " Deyirl?r ki, toy olacaq " mahnısını oxuyurlar, M???di ?badı t?brik edirl?r. Bu ?snada nok?rl?r daxil olub, stol qururlar v? uz?rin? butulka, stakan v? "zakuska" duzurl?r. Sonra M???di ?baddan ba?qa hamı masada oturur v? yem?k yem?y? ba?layır. ?ckili Qocu ?sg?r M???di ?badın sa?lı?ına bad? qaldırır v? tost edir. Bu ?snada Qocu ?sg?r v? H?s?n b?y M???di ?badı ?l? salır. H?s?n b?y M???di ?bada meymun deyir. M???di ?bad q?z?bl?nir v? hamı dala?ır. Bu ?snada onlar " A ged?, ayıbdır siz? bu r?ftar, r?ftar " mahnısını oxuyurlar. Birinci p?rd? sona catır.

?kinci p?rd? Rust?m b?yin h?y?ti il? kuc?d? vaqe olur. Rust?m b?yin h?y?ti hasar il? m?hsurdur. P?rd? qalxdıqda h?y?td? S?rv?r il? Gulnaz gorunur. P?rd?d?n qabaq musiqi calınır. Sonra tarda "?ahnaz" calınır. P?rd? qalxır. Gulnaz il? S?rv?r " Cun bahar oldu acıldı, gul acıldı h?r yanda " mahnısını oxuyurlar. Bu ?snada M???di ?bad, ?lind? bir yaylıq alma v? armud kuc?d?n g?lib, hasarın yanında dayanır. O, hasardan tullanıb Gulnazın yanına adaxbazlı?a getm?k ist?yir, amma bunu ed? bilmir. O, bir hambal ca?ırır, onun belin? minir v? Gulnazı S?rv?rl? birlikd? gorur. Gulnaz ev? qacır. S?rv?r M???di ?bada deyir ki, o da adaxbazlı?a g?lib. M???di ?bad q?z?bl?nir v? k?d?rl? " Rast " mu?amını oxuyur. Q?z?bli M???di ?bad gedir ki, qocuları ca?ırsın. Gulnaz il? S?rv?r cıxıb oxuyurlar " Cox ?ukur s?n?, ey xuda! Olmadıq biz ??yar? f?da " t?snifini oxuyurlar. Bu ?snada Qocu ?sg?r v? ba?qa adamlar g?lib, M???di ?badla birlikd? hasarın dalında dayanıb hasarın de?ikl?rind?n baxırlar. baxırlar. M???di ?bad ?sg?r? 2.000 rubl v?d edir ki, S?rv?ri oldursun. M???di ?bad, ?sg?r, onun adamları, S?rv?r v? Gulnaz " Ey, kims?n orda, ac qapını! " mahnısını oxuyur. S?rv?r qapını acır v? qıra?a cıxır. Qocu ?sg?r v? adamları tapancalarını cıxarır. S?rv?r fit calır, qorodovoy ca?ırır. Qocular o vaxt qorxub qacırlar. Hambal il? M???di ?bad d?xi qacırlar. S?rv?r gulur. Bu ?snada qızının b?db?xt talehini du?un?n Rust?m b?y kuc?d? vaqe olur, h?y?t? girm?k ist?yir. Bu zaman S?rv?r d?xi h?y?td?n cıxır. Bunlar bir-birini gorub, bir q?d?r t??ccub il? baxı?ırlar. O, oyr?nir ki, S?rv?r il? Gulnaz bir-birl?rin? a?iqdirl?r. S?rv?r Rust?m b?yl? danı?ır ki, qızını M???di ?bada verm?sin v? ona oz planını pıcıldayır. Musiqi calınır, oynayırlar v? sonra gedirl?r. M???di ?bad p?ri?an v? p?jmurd? bir hal il? kuc?d? vaqe olur, hambal da dalınca. O, k?d?rli bir ??kild? mahnı oxuyur. Kuc? adamları hamısı buraya yı?ılırlar. Mill?tp?r?st H?s?nqulu b?y g?lir. H?s?nqulu b?y "qızın iki adaxlısının olması" x?b?rini e?idib v? M???di ?baddan 500 rubl alır ki, bu m?s?l?ni h?ll etsin. Rza b?y d? h?r ?eyd?n x?b?rdar olur. Rza vaqe olub H?s?nqulu b?y? ba? ?yir v? M???di ?badın yanına gedir. O da M???di ?baddan pul goturur v? v?d edir ki, Rust?m b?yi q?zetd? b?dnam ed?c?k. Bu ?snada H?s?n b?y g?lir v? M???di ?bada deyir ki, onu m?hk?m?y? ver?c?k, cunki M???di ?bad onu t?hqir edib, lakin M???di ?bad H?s?n b?y? pul verir, H?s?n b?y is? ?riz?sini geri c?kir. Bundan sonra hamı Rust?m b?yin evin? gedir v? onu ciddi sohb?t? ca?ırır. Onlar " Boyl? olmaz ki " mahnısını oxuyub deyirl?r ki, Rust?m b?yin Gulnazı M???di ?bada verm?sin? baxmayaraq, o, niy? ozg?siyl? adaxlıdır. M???di ?bad Rust?m b?y? bildirir ki, o, Gulnazı ba?qa bir o?lanla gorub. Rust?m b?y cavab olaraq deyir ki, h?min o?lan Gulnazın dayısıdır v? o, sad?c? M???di ?badla lotuluq edib. Onların hamısı gulur v? Rust?m b?y?n ?fv dil?yirl?r. M???di ?bad Rust?m b?y? t?r?f yaxınla?ır v? ondan xahi? edir ki, toy bu gunl?rd? olsun. M???di ?bad v? dig?rl?ri hamama gedirl?r. ?kinci p?rd? sona catır.

Ucuncu p?rd? ta?lı bir hamamın soyunub-geyin?n yerind? vaqe olur. Hamamcı M???di Q?z?nf?r sarı kurk? burunub, bayır qapının solunda oz yerind? ?yl??ibdir. Ondan bir az sa? t?r?fd? d?ll?k usta M?h?rr?m K?rb?layı N?sirin ba?ını qırxır. Bir az o yanda zurnacılar oturubdurlar. Bir k?narda bir nec? n?f?r camadar ?ll?rind? qırmızı fit?, balaqları cırmala dayanıbdırlar. Hamamcı M???di Q?z?nf?r oz hamamını t?rifl?yir. Hamı birlikd? " Hamamın icind?, icind? d? colund? " mahnısını oxuyur. B?y olan M???di ?bad t?nt?n?li ??kild? hamama daxil olur. Hamı cimir. Cimdikd?n sonra H?s?n b?y v? H?s?nqulu b?y bo? ?eyl?r? gor? ?ikay?t edirl?r, ancaq ?slind? hamamın pulunu od?m?kd?n qacınırlar. Rza b?y d? mubahis?y? qo?ulur v? hamam suyunu bozba?la muqayis? edir. M???di ?bad puldan danı?ma?a ba?ladı?ı an Qocu ?sg?r d? aradan cıxır. Hamamda sad?c? M???di ?bad v? hambal qalır. M???di ?bad hambala deyir ki, hamam pulunu ozunun od?y?c?yini hamıya desin. Bunu oyr?ndikd?n sonra hamı qayıdır. Bu zaman hamı birlikd? hamamı t?rk edir. M???di Q?z?nf?r disput i?tirakcılarından ?ikay?t edir v? oz hamamını t?rifl?yir. Hamı yenid?n " Hamamın icind?, icind? d? colund? " mahnısını ifa edir. Ucuncu p?rd? sona catır.

Dorduncu p?rd? M???di ?badın evind? vaqe olur. Boyuk zalda toy m?clisidir. Qocu ?sg?r "Pad?ah" olub, yuxarı ba?da ?yl??ibdir. S?hn?d? olanlar ? H?s?nqulu b?y, Rza b?y, ?sg?r v? qonaqlar. P?rd? qalxır. Oyuncu qız l?zginka oynayır. B??d cıxıb gedir. Tarda " Roza " havası calınır, H?s?nqulu b?y r?qs edir. O biri otaqdan M???di ?badı g?tirirl?r." Mirz?yi " havası calınır. Qocu ?sg?r M???di ?bada deyir ki, r?qs etsin. Daha sonra o, t?k qalır. O, bir monoloqda deyir ki, Gulnazı evd? qapalı saxlayacaq v? ?g?r ca?sa, onu doy?c?k. M???di ?bad qacır o biri ota?a. G?lini g?tirirl?r. S?n?m d?xi g?lin il? ic?ri girir. Hamı cıxır, t?k g?lin qalır. M???di ?bad " M?n n? q?d?r qoca olsam da, d?y?r?m min cavana " mahnısını oxuyur. M???di ?bad g?linin car?abını cıxardır, lakin car?abın icind?n g?lin ?v?zin? S?rv?r cıxıb, ?lind?ki saxta siqareti tapanca kimi M???di ?bada t?r?f uzadır. S?rv?r M???di ?badı m?cbur edir ki, bir v?r?q? Gulnazla evl?nm?kd?n imtina etdiyini v? onun yerin? S?n?ml? evl?nm?k ist?diyini yazsın. S?rv?r v?r?qi goturub c?ld aradan qacır. M???di ?bad yardım ca?ırır. Camaat hamısı dolur ic?ri, s?s-kuy du?ur. M???di ?bad qonaqlara ba? ver?nl?ri danı?ır. H?s?nqulu b?y, Rza b?y v? Qocu ?sg?r M???di ?bada deyirl?r ki, pul qar?ılında i? gor?c?kl?r, lakin M???di ?bad bunu r?dd edir. O, S?n?ml? evl?nm?k ist?diyini bildirir. Buna cavab olaraq, hamı deyir: " Ha!.. Bu ba?qa m?s?l?dir. N? el?m?k: o olmasın, bu olsun, hec pis deyildir ". S?n?m v? M???di ?bad birlikd? " Gedin, gedin, qazıya deyin, qoy k?bini k?ssin " xorunu oxuyurlar. Bu ?snada s?hn?nin dal p?rd?si qalxır, S?rv?r il? Gulnaz hundurd? dayanıb gorunurl?r. Tar calınır. S?rv?r il? Gulnaz evl?nir. Onlar " Yetdim vusalına yarın, c?kdim ?zabını, A?iqs? v?sl yolunda ver?r, ?lb?tt?, canını " mahnısını oxuyur. Dorduncu p?rd? sona catır.

"O olmasın, bu olsun" musiqili komediyası bol?evik inqilabından ?vv?lki Az?rbaycan teatr inc?s?n?tinin ?n ur?kli v? prinsipial ?s?rl?rind?n biridir. ?s?r if?aedici t?sir gucun? gor? Mirz? F?t?li Axundov v? C?lil M?mm?dquluzad?nin satirik komediyaları il? bir sıraya qoyulur. Uzeyir Hacıb?yov yazdı?ı operettasında XIX ?srin sonları v? XX ?srin ?vv?ll?rind?ki Az?rbaycan reallıqlarının sosial-m?i??t ziddiyy?tl?ri uz? cıxarır. Musiqi?unas Elmira Abbasovanın qeyd etdiyi kimi, o, dovrun tipik numay?nd?l?rind?n obrazlar yarada bilmi?dir. ^[12]

Uzeyir Hacıb?yov bu musiqili komediyada dovrun ail?-m?i??t movhumatlarını la?a qoyur. Burada bir qız atasının t?l?bl?rin? razı g?l?r?k ya?lı bir ki?iyl? evl?nm?li olur, ?rinin ist?yi il? qapalı qalma?a vadar edilir v? ?g?r narazılıq ets? doyulur. ?s?r m?hz qadın huquqlarını mudafi? edir. Q?rbd?n olan t?nqidci Meytu O'Braynın fikirl?rin? gor?, bu, Hacıb?yovun yazdı?ı operettasının ?sas movzusudur. ^[13] Buna gor? d? ?s?rin ba? q?hr?manları Gulnaz v? S?rv?rdir. Onlar bu cur movhumatlara inanmayan v? var-dovl?t? ehtirası olmayan yeni n?slin insanları hesab olunur. Hacıb?yovun operalarındakı ba? q?hr?manlardan f?rqli olaraq, onlar f?al v? k?s?rli insanlar kimi s?ciyy?l?ndirilir, cunki onlar talehl?rin? qar?ı olan laqeyd munasib?td?n razı qalmırlar. Onlar ba?a du?url?r ki, onları z?ncirl?y?n t?zyiq yolu artıq z?ifl?yib. Bunu qulluqcu S?n?m ba?a du?ur, cunki o, Rust?m b?yl? olan mubahis?y? qo?ulur v? g?nc Gulnazı mudafi? edir. ^[3]

Operettadakı n?cib tacir t?b?q?si t?sviri ?lahidd? parlaq numayi? edilib. ?s?rd? gost?rilir ki, zad?ganlar ( b?yl?r ) son gunl?rini ya?ayır, c?miyy?td?ki nufuzlarını itirir, muxt?lif usullarla tacirl?rl? v? dukancılarla il? qohumluq ?laq?si qurma?a calı?ırdılar. T?k qızını qoca must?bid M???di ?bada "satmaq" q?rarına g?l?n Rust?m b?y ?d?bsizliyi, veylliyi v? qacınılmaz olum? qar?ı olan qorxunu s?ciyy?l?ndirir. Bunlar Rust?m b?yin ?n yaxın a?nalarına da aid edil? bil?r. Onlar:

Rza b?y ? q?zetci. O, q?zetl?rd? m?tbuatın s?hif?l?rind? bohtanlardan ibar?t yazılar yazır v? bunun qar?ılı?ında pul alır. Rza b?y danı?ark?n Az?rbaycan dilini v? Osmanlı turkc?sini qarı?dırdı?ından onu anlamaq c?tin olur.

H?s?nqulu b?y ? mill?tp?r?st. Bakı Musiqi Akademiyasının professoru C?mil? H?s?novaya gor?, o, ??xsi m?nf??t namin? ?trafındakı insanların maraqlarına laqeydlik gost?rir. ^[3]

H?s?n b?y ? intelligent. O, b?z?n icki du?kunu , bo?bo?az v? davakar kimi s?ciyy?l?ndirilir. O, q?rbyonumlu bir az?rbaycanlıdır ki, danı?ark?n Az?rbaycan , rus v? fransız dill?rini qarı?dırır. H?s?n b?y h?mi?? mubahis?l?r? mudaxil? edir ki, ozunun a?ıllı oldu?unu gost?rsin.

Bura ?sg?r b?yi d? ?lav? etm?k olar. Qocu ?sg?r ? yerli qocuların ba?cısı. O, ozunu student S?rv?rin onund? lotu kimi gost?rs? d?, qorodovoylardan qorxub qacır.

Musiqili komediyanın ?d?bi m?tni ah?ngdar v? apa?kar uslubuyla f?rql?nir. ?s?r mahir v? hikm?tli ifad?l?rl? z?ngindir. Musiqi?unas Elmira Abbasova qeyd edir ki, Hacıb?yov dovrun c?miyy?tinin muxt?lif sah?l?rinin tipik numay?nd?l?rini ucun s?ciyy?vi olan s?rrast v? b?dii umumilikl? nitq s?sl?ndirdi. Operettada istifad? edil?n ?d?bi anlatma uslubu parodik v? satirik obrazları t?svir ed?n ?h?miyy?tli amill?rind?n biridir. ^[12]

Musiqili komediyada ?ks etdiril?n v? bol?evik inqilabından ?vv?lki Az?rbaycana aid olan sosial-m?i??t movzu, la?a qoyulan muft?xor h?yat t?rzi sur?n z?nginl?r v? c?miyy?tin muxt?lif t?b?q?l?rind?n olan ??xsl?r dig?r ??rq olk?l?rinin, o cuml?d?n Tacikistan v? Ozb?kistandan olan tama?acılara d? tanı? idi. Buna gor? d? operetta onlar arasında yuks?k canlılıqla qar?ılamı?dı. ^[14]

?s?rd? musiqi muhum dramaturji rol oynayıb, hadis?l?rin gedi?atına f?al yardım gost?rir, q?hr?manların xarakteristikasını d?rinl??dirir. Musiqi?unas Elmira Abbasovanın qeyd etdiyin? gor?, butun musiqi nomr?l?ri s?hn?d? ba? ver?n hadis?l?rin t?bii unsuru kimi personajların s?ciyy?l?ndirilm?sind? boyuk ?h?miyy?t k?sb edir. Burada bir-birind?n f?rqli iki obraz-intonasiya dair?si ozunu gost?rir ki, bu da ?s?rin ziddiyy?tli m?zmununu qabarıq uz? cıxarır. "O olmasın, bu olsun" musiqili komediyasında obrazların musiqi vasit?sil? s?ciyy?l?ndirilm?si, onların musiqi sur?tl?rinin yaradılması, bir sıra dialoqların musiqiy? salınması, xorlardan, r?qsl?rd?n istifad? olunması, dramatik v? lirik s?hn?l?rd? musiqinin geni? yer tutması muhum xususiyy?tl?rdir. ^[3]

Obrazlar arasında, ilk novb?d?, M???di ?badın musiqi sur?tini qeyd etm?k lazımdır. Ozund?n razı tacirin m??hur " M?n n? q?d?r qoca olsam da " misrası il? ba?lanan mahnısında cirkin v? qoca M???di ?bad lov?alanaraq yuz cavana b?rab?r oldu?unu b?yan edir. Hacıb?yov burada " Uzund?r? " xalq r?qsinin melodiyasından istifad? etmi?dir. ^[3] Musiqi?unas Elmira Abbasovanın qeyd etdiyi kimi, r?qsin t?sirli melodiyasının M???di ?badın dilind? s?sl?nm?si karikaturanı xatırladır. H?yasızcasına d?rin insani hissl?rd?n, m?h?bb?td?n danı?an M???di ?badın h?r?k?tl?ri, mahnısı evl?n?c?yi cavan qızın q?lbind? yalnız nifr?t oyandırır. ^[12] ?nanılır ki, Hacıb?yov xalq mahnısına hec bir xususi d?yi?iklik etm?yib. D?yi?ikl?rin ?ks?riyy?ti quvv?tli, z?rif v? ritmik "??kill?r" idi. O, z?rif, cazib?dar bir melodiya il? M???di ?badın xarici gorunu?unun uy?unsuzlu?unun parodiyasını ?ld? etmi?dir. B?st?kar s?hn?d?ki hadis?l?rin kulminasiya noqt?sin? bu misranı ?lav? ed?r?k v? onun m?nasını d?rinl??dirir. M???di ?badın bu mahnısı g?linin car?abını acanda partiyada s?sl?nir.

Bu b?db?xt adaxlı o?lan parodiyalı sur?ti v? ardınca g?l?n parcalar onun numayi? edil?n xarakteri vasit?sil? q?bul edilirl?r. M???di ?bad il? Rust?m b?yin duetind? " Darcını " lirik r?qsinin melodiyası m?zh?k?li dialoq mahnısı ??klin? salınır. Bu melodiya muasir ?n?n?vi folklorda " M???di ?bad " olaraq tanınır. ^[15] M???di ?bad il? Rust?m b?yin ba?qa bir duetinin melodiyası t???xxuslu v? mar? xarakterlidir. Bu, ozund?nrazı taciri t?svir edir.

M???di ?badın partiyası Gulnaz v? S?n?m il? birlikd? olan triosunda f?rqli bir r?ng? malikdir. Musiqi?unas Elmira Abbasova qeyd edir ki, buradakı musiqi k?d?rli bir lirik xarakter alır, cunki b?y adaxlısı uz?rind? m?n?vi ustunluy? sahib oldu?una inanır. M???di ?badın " Boyl? olmaz ki " xorundakı solosunda, S?rv?r il? Gulnazın e?qind?n x?b?rdar oldu?undan, onun s?sind? q?z?b v? acıq hissi e?idilir. Abbasovanın fikirl?rin? gor?, Hacıb?yovun yazdı?ı ?vv?lki ?s?ri olan " ?r v? arvad " operettasından f?rqli olaraq, bu musili komediyanın musiqisi q?hr?manın h?rt?r?fli sur?tini t?svir edir. ^[12]

Musiqili komediyanın gerid? qalan m?nfi obrazları kutl?vi musiqi sur?ti ? xor fraqmentl?ri il? s?ciyy?l?ndirilir. Elmira Abbasova ehtimal edir ki, Hacıb?yov onların h?r birini ayırma?a calı?mır v? onun m?qs?di bir t?r?fd?n M???di ?badın satirik imicini vur?ulayan, dig?r t?r?fd?n is? h?r?k?t? ceviklik v? m?qs?dyonluluk ver?n janr-r?ng z?min yaratmaqdır. Bu xor parcaları s?hn?d?ki hadis?l?r? t?bii ??kild? qo?ulurlar. ^[12]

Elmira Abbasovanın secdiyi v? hadis?l?rin inki?afında "a?ırlı?ın m?rk?zi" adlandırı?ı xorlar arasında, onun qeyd etdiyi kimi, M???di ?badın a?nalarının Rust?m b?yin evin?, S?rv?r il? Gulnaza basqın s?hn?l?ri var. Bu s?batlı, bayramsaya?ı v? t?mt?raqlı mar?-xorun musiqisinin b?dii m?zmunu umumi s?hn?nin nec? h?qiqi v? qrotesk oldu?unu vur?ulayır, lakin bu iki aktyor qrupunu toqqu?ması s?hn?nin intonasiyalı m?zmununa t?sir gost?rmir. Qocu ?sg?r, onun hirsli, doyu?k?n kom?kcil?ri il? S?rv?r v? Gulnazın partiyası bir-birl?rinin daha lirik olan xor parcaları il? mu?ayi?t olunan t?bii davamı, el?c? d? obrazların bir-birl?rin? cavabıdır. Uzeyir Hacıb?yov bu s?hn?nin musiqisind?n musiqili komediyanın giri? hiss?sind? d? istifad? etmi?dir. O, dinl?yicini, Elmira Abbasovanın qeyd etdiyi kimi, co?qun v? acı gulu? il? dolu bir dunyaya aparır. ^[12]

Elmira Abbasova qeyd edir ki, " Deyirl?r ki, toy olacaq " v? " Hamamın icind?, icind? d? colund? " xor parcalarında tez-tez ba?ısoyuq n??? e?idilir. Bu is? o dovrun zad?ganlarının m?nasız movcudiyy?tini vur?ulayır. Rust?m b?yin qonaqlı?ındakı dava-dala? s?hn?sinn diqq?t?layiq b?dii yenilikci musiqisi t?sviri xarakteri v? m?nz?r?li s?s-kuyu, qı?qırı?ı, qarı?ıqlı?ı v? umumi sur?tli tempin? gor? qeyd edilir. ^[12]

"O olmasın, bu olsun" musiqili komediyasında must?qil lirik obrazlar al?mi ? mahnı-ariozo formasına yaxınla?an melodik kantilena meydana g?lir. S?rv?r v? Gulnaz sozl?rind? Fuzulinin q?z?ll?rind?n istifad? olunan duet parcalarında s?ciyy?l?ndirilir. Onların duetl?rind?ki yum?aq v? melodik musiqi ozg? duy?u v? ?hvali-ruhiyy? dair?sini ifad? edir. ^[3]

"O olmasın, bu olsun" musiqili komediyasının must?qil musiqisi s?hn?d?ki hadis?l?r il? yaxından qar?ılıqlı ?laq?y? girir, inki?afında m?ntiqi ardıcıllıq var. Onun movzulu ?laq?l?ri ona butovluk v? bitkinlik verir. Uzeyir Hacıb?yov bu musiqili komediyada ilk d?f? olaraq, lirik obrazların f?rdi al?mini aydın ??kild? ?ks etdir? bilmi?, onların ?hval-ruhhiy?l?rini yox, xarakteristikalarını t?c?ssum etmi?dir. Hacıb?yovun ilk musiqili komediyası olan " ?r v? arvad " operettasında olmayan yaradıcı v?zif?l?rin ?h?miyy?ti tutu?durulan iki intonasiyalı-b?dii sfera il? vur?ulanır. Elmira Abbasovaya gor?, b?st?karın melodik bacarı?ı burada geni? sur?td? a?kar edilir. "O olmasın, bu olsun" musiqili komediyasının parcaları geni? populyarlıq ?ld? etmi?dir. Onlar must?qil pyesl?r kimi ifa olunur v? kutl?vi musiqi m?i??tind? olduqca mohk?ml?ndirilmi?dir. ^[12]

Uzeyir Hacıb?yovun " O olmasın, bu olsun " musiqili komediyası ilk d?f? 1919-cu il tarixind? ^[16] Aleksandr Alekseyevic Xanjonkov t?r?find?n 1917-ci ild? t?sis edilmi? " Yalta " kinostudiyasında ekranla?dırılmı?dır. Filmin rejissorlu?unu Vaqram Papazyan v? Sezar Lakka etmi?dir. ^[17] Filmin c?kili?l?rin? 1918-ci ild? start verilmi?dir. Buna baxmayaraq, film muv?ff?qiyy?t ?ld? ed? bilm?mi? v? unudulmu?dur. ^[18]

?kinci " O olmasın, bu olsun " filmi 1953-cu ild? ekranla?dırılmı?dır. Ba? q?hr?manın adını alan " M???di ?bad " filmi Az?rbaycan ?silli ?ran rejissoru olan S?m?d Sabahi t?r?find?n c?kilmi?dir. ^[19]

Ucuncu " O olmasın, bu olsun " filmi 1956-cı ild? "Bakı" kinostudiyası t?r?find?n c?kilmi?dir. Filmin rejissorlu?unu Huseyn Seyidzad? , ssenaristliyini is? Sabit R?hman etmi?dir. Filmd? ?lia?a A?ayev ( M???di ?bad ), Arif Mirz?quliyev (S?rv?r), Tamara Goz?lova (Gulnaz), A?asadıq G?rayb?yli (Rust?m b?y), Barat ??kinskaya (S?n?m), ?smayıl ?f?ndiyev (H?s?nqulu b?y), Mustafa M?rdanov (H?s?n b?y), ?smayıl Osmanlı (Rza b?y), Mohsun S?nani (Qocu ?sg?r), Lutf?li Abdullayev (Balao?lan) v? ?hm?d ?hm?dov (Hambal) kimi aktyorlar rol almı?dır. ^[17]

Filmd? hadis?l?r Bakı ??h?rind?, XX ?srin ?vv?ll?rind? c?r?yan edir. Dem?k olar ki, butun var-dovl?tini qumara uduzan v? muflisl???n b?y qızını 50 ya?ında olan tacir M???di ?bada ?r? verm?k ist?yir, lakin b?yin qızı g?nc, kasıb bir student? a?iqdir. Buna baxmayaraq, dovrun mentalitetin? uy?un olaraq, o, atasının q?rarına qar?ı cıxmır. Bu problem student v? onun dostları t?r?find?n h?ll olunur. Bel?likl?, n?tic?d?, M???di ?bad b?yin qulluqcusu il? evl?nir.

Teatr v? kino aktyotlarına ?lav? olaraq, Az?rbaycanın gork?mli musiqicil?ri d? filmd? rol alıblar. Rust?m b?yin evind? keciril?n ?adyanalıqda xan?nd? triosu endash Xan ?u?inski ( d?f ), T?l?t Bakıxanov ( kamanca ) v? B?hram Mansurov ( tar ) " Segah " mu?amını ifa edirl?r. Gulnazın toyuna hazırlıq s?hn?sind? Az?rbaycan SSR-in xalq artisti (1959-cu ild?n) ?min? Dilbazi " Qıtqılıda " mahnısına r?qs edir.

Filmin premyerası 27 yanvar 1958-ci il tarixind? SSR? -nin respublikalarından olan RSFSR -nin paytaxtı Moskva ??h?rind? kecirilmi?dir. Bu, Uzeyir Hacıb?yovun operettaları ?sasında c?kilmi? ucuncu sovet filmi olmu?dur. Bundan ?vv?l " Ar?ın mal alan " operettasının iki versiyası SSR?-d? ekranla?dırılmı?dır. ?lav? olaraq, 1937-ci ild? AB? -d? erm?nil?r t?r?find?n " Ar?ın mal alan " filminin erm?ni dilind? adaptasiya c?kilmi?dir. "O olmasın, bu olsun" filmi boyuk muv?ff?qiyy?t v? auditoriya ?ld? etmi?dir. ^[12] Film 1958-ci ild? Da?k?nd ??h?rind? keciril?n Asiya v? Afrika olk?l?ri beyn?lxalq kinofestivalında cox t?qdir edilmi?dir. Film SSR?-d?n xaricd? d? u?ur qazanmı?dır. Xaricl? m?d?ni ?laq?l?r uzr? umumittifaq c?miyy?tin s?dri Aleksandr Davıdov Az?rbaycan Kinematoqrafcılar ?ttifaqının s?dri v? filmin rejissoru Huseyn Seyidzad?y? gond?rdiyi m?ktubda yazmı?dır: "O olmasın, bu olsun filmi ?ran , ?raq , Yuqoslaviya , Yaponiya , Avstriya , AB? , ?svecr? v? Macarıstan daxil olmaqla 40 olk?d? satı?a cıxarılmı?dır". Film sonralar daha 10 olk?d? satı?a cıxarılmı?dır. ^[18]

2005-ci ild? " Planet Parni iz Baku " kinostudiyası " M???di ?bad 94 " kinokomediyasını c?kmi?dir. Kinofilm operettanın m?zmunu ?sasında c?kilmi?dir, eyni movzudan b?hs edir, ancaq hadis?l?r 1994-cu ild? c?r?yan edir.

Mut?x?ssisl?rin fikrin? gor?, Uzeyir Hacıb?yov bu musiqili komediya ?s?rind? XX ?vv?ll?rind?, Az?rbaycan c?miyy?tind? geni? yayılmı? kohn? ?qid? v? baxı?ları, ?xlaq normalarını, c?hal?ti t?nqid v? if?a etm?k, xalqı ayıltmaq v? mubariz?y? s?sl?m?k ucun q?hq?h? v? satiradan istifad? edir. Hacıb?yov bel? bir orijinal yolu m?hz dovrunun qabaqcıl ideyalarını xalqa daha rahat catdırmaq ucun secmi?dir. ^[3]

?nanılır ki, musiqili komediyanın obrazları dovrun Az?rbaycan c?miyy?tind?ki movhumatları ?ks etdirir. Qeyd olundu?u kimi, muxt?lif nov insanların psixologiyası ?s?rd? muk?mm?l sur?td? t?svir edilib. Operetta Az?rbaycan, el?c? d? ba?qa olk?l?rd? h?l? d? aktualdır. ^[3] Numun? olaraq, movzu sad?c? Az?rbaycan auditoriyasına yox, Tacikistan v? Ozb?kistan kimi dig?r ??rq olk?l?rinin auditoriyalarına da numayi? etdirilmi?dir. ^[14]

"O olmasın, bu olsun" musiqili komediyası indiki dovrd? Az?rbaycan auditoriyası t?r?find?n ?n sevimli komediyalardan biri hesab olunur. Bakı Musiqi Akademiyasının professoru C?mil? H?s?nova qeyd edir ki, az?rbaycanlıların boyuk bir ?ks?riyy?ti bu ?s?ri teatrda v? ya ekranda izl?yib. ?s?rd?ki ifad?l?rin, el?c? d? mahnıların coxu az?rbaycanlıların ?ks?riyy?tin? tanı?dır v? aforizml?r kimi istifad? olunur. Operettanın ba? q?hr?manı M???di ?badın adı il? ?laq?dar v? Az?rbaycan xalqı t?r?find?n istifad? edil?n ifad?l?r? aiddir ? " M???di ?bad kimi qocalı?ında yor?alıq edir ", " Hec h?nanın yeridirmi? ", " N? M???di ?bad kimi ozund?n cıxırsan? ", " M???di ?badlıq el?m? " v? ba?qaları. ^[3]

• Uzeyir Hacıb?yov Ensiklopediyası (az.) . Bakı: ≪??rq-Q?rb≫. 2007. 264. 2019-07-11 tarixind? orijinalından arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2019-07-20 .
• "Мусульманская оперетта: произведение У.Гаджибекова. О постановке оперетты ≪О олмасын, бу олсун≫ труппой общества ≪Ниджат≫". ≪ Каспий ≫ (rus) . 1913.
• Petrova, K. "О гастрольных спектаклях Азербайджанского театра музыкальной комедии в Москве, в том числе и о комедии ≪Не та, так эта≫". ≪Музыкальная жизнь≫ (rus) (14). 1965: 7?8.
• "≪Мешади Ибад≫ в Болгарии. О предстоящем фестивале турецких театров Болгарии и показе муз. комедии У. Гаджибекова". ≪Вышка≫ (rus) . 1966.
• "≪Мешади Ибад≫ в Болгарии. О показе муз.комедии Гаджибекова в Болгарии во время фестиваля турецких театров страны" (rus) . 1966.
• ?bdulh?mid qızı Abbasova, Elmira . Узеир Гаджибеков: путь жизни и творчества (rus) . Bakı: Азербайджанское государственное издательство. 1975. s?h. 142.
• ≪Мешади Ибад≫ в Бомбее. Две недели гастролей Бакинского театра (rus) . ≪Баку≫. 1980.
• "≪Встреча с Мешади Ибадом≫". ≪Бакинский рабочий≫ (rus) . 1985.
• "Памяти гениального композитора". ≪Бакинский рабочий≫ (rus) . 1998.
• Театр музыкальной комедии в новом здании первый спектакль-произведение У.Гаджибекова ≪Не та , так эта≫ (rus) . 1998.
• Mirzoyeva, S. "И снова на сцене ≪Мешади Ибад≫". ≪Бакинский рабочий≫ (rus) . 1998.
• X?lilova, R. "Дань памяти". ≪Вышка≫ (rus) . 1998.
• ?ssari, M?h?mm?d ?li. Cinema in Iran, 1900?1979 (ingilis) . Scarecrow Press. 1989. 446 . ISBN   0-8108-2142-7 .
• O'Brayn, Metyu. Uzeir Hajibeyov and his role in the developement of musical life in Azerbaijan. // Soviet music and society under Lenin and Stalin: the baton and sickle (ingilis) . Routledge. Edited by Neil Edmunds. 2004. s?h. 214.

• S?nan o?lu A?ab?yov, Seyran. O olmasın, bu olsun (az.) . Bakı: Kitab Klubu. 2005. 202.
• Abdulla o?lu Qasımov, Qubad . Узеир Гаджибеков ≪Избранные произведения≫ (rus) . ≪Elm≫ n??riyyatı. 1985. s?h. 293.
• "≪Не та, так эта≫" (rus) . Электронная энциклопедия Узеира Гаджибекова. August 15, 2011 tarixind? arxivl??dirilib .
• ?smayıl qızı H?s?nova, C?mil? . "Музыкальная комедия ≪Не та, так эта≫ Узеира Гаджибекова" . meshadi.musigi-dunya.az (rus) . ≪Musiqi Dunyası≫. August 15, 2011 tarixind? arxivl??dirilib .

Opera portalı    Az?rbaycan portalı