29 nikel ← mis → sink - ↑ Cu ↓ Ag dovri c?dv?l
Umumi
Ad , ??ar? , Nomr?	mis, Cu, 29
Qrup , Dovr , Blok	11, 4, d
Xarici gorunu?u
Atom kutl?si	63.546 q/mol
Elektron formulu	[Ar] 3d<sup10 4s 1
Fiziki xass?l?r
Halı
Sıxlı?ı	(0 °C, 101.325 kPa) 8.92 q·sm?3 8920 q/L
?rim? temperaturu	1084.62 ° C (1357.77 K , 1984.32 ° F )
Qaynama temperaturu	2562 ° C (2835 K , 4643 ° F )
Elektrom?nfiliyi
Oksidl??m? d?r?c?si
Spektr =
?onla?ma enerjisi	kCmol -1

Mis ( Cu ) ? D. ?. Mendeleyevin elementl?rin dovri sistemind? 29-cu element. ^[1]

Misin ?n ?h?miyy?tli istifad? sah?si, elektrik - elektronik s?nayesidir . Elektrik keciriciliyi cox yuks?kdir. Metal pul v? silah istehsalında istifad? edil?n metal t?rkibinin boyuk ?ks?riyy?ti misd?n ibar?tdir. Dig?r ?rintil?ri d?, z?rg?rlikd? v? burunc heyk?ltara?lı?ında istifad? edilir. Burunc d? mis t?rkiblidir. K?nd t?s?rrufatında su yosunu oldurucu (alqasit) olaraq istifad? edilir. ??k?rl?rl? edil?n analitik kimya testl?rind? istifad? edil?n Fehlinq m?hlulu kimi muxt?lif kombinasiyalar d? mis t?rkiblidir. Bitkil?rd? misin miqdarı 0,001-d?n 0,05%-? (kutl? il?) q?d?r d?yi?ir v? bitkinin novund?n v? misin miqdarından asılı olur. B?zi t?r?v?zl?rd? v? meyv?l?rd? mis 30?230 mq-a q?d?r olur. Xlorofilin ?m?l? g?lm?si ucun mis ist?nil?n bitkiy? lazımdır v? onu ba?qa element il? ?v?z etm?k olmaz. Bitkil?rd? misin fizioloji rolu fermentativ prosesl?rd? aktivator kimi v? ya mis? malik fermentl?rd? i?tirakı il? ?laq?dardır. O, n?f?salmanın intensivliyini gucl?ndirir, askarbin tur?usunun oksidl??m?sini katalizl??dirir, nitrat azotunun asimiliyasiyası v? atmosfer azotunun fiksasiyasını t?min edir.

Mis bitkil?rin hormonal balansının t?nziml?nm?sind? i?tirak edir: fenol t?bi?tli inki?af inhibitorlarının miqdarına t?nziml?yici t?sir ed?r?k mis bitkil?rin polimerizasiyaya davamlılı?ını artırır. O, h?mcinin quraqlı?a, ?axtaya v? istiy? davamlı?ı da artırır. Mis catı?madıqda bitkil?rd? boyum? v? cic?kl?nm? l?ngiyir, xloroz, turqozun itm?si, solma mu?ahid? olunur. K?skin mis catı?mazlı?ı olduqda d?nli bitkil?rd? yarpaqların k?narları a?arır, sunbul inki?af etmir, mey?vlil?rd? qurubudaqlılıq ?m?l? g?lir v? bitki m?shulsuz ola bilir. Mis kuporosu m?hlulunu qızılgul, cavan alma a?aclarının qanadlarına cil?dikd? ?axtaya davamlılıq artır.

Torpaqda mis artıq miqdarda olduqda kaliforniya lal?sinin boyum?si 2 d?f? azalır, r?ngi is? goyumtul-tund goy olur, qızılgulun qanadlarında qeyri-normal qurulu?lu yarpaqlar ?m?l? g?lir, gulun l?c?kl?ri is? mavi v? h?tta qara olur. Heyvanlar arasında mis il? daha cox z?ngin olanlar b?zi onur?asızlardırlar. Mis onlarda hemosianinl?rin-hemolimfaların n?f?salma piqmentl?rinin t?rkibin? daxildir. Hemosianinl?r orqanimzd? oksigen n?qlini h?yata kecirirl?r (molyuskalarda v? x?rc?ng?b?nz?rl?rd?, 0,5?026 % mis olur). Oksidl??mi? hemosianinl?r goy r?ngli, reduksiya olmu?lar is? r?ngsiz olurlar. ?nsan orqanizmind? 80?150mq mis olur, h?m d? onun miqdarı qara ciy?rd? 5mq %-d?n, sumukl?rd? 0,7 mq %-? q?d?r, qanda 100 mkq %-d?n, onur?a beyni mayesind? 10mkq%-? q?d?r d?yi?ir. H?r gun biz qida il? 3,5 mq mis q?bul edirik ki, onun da yalnız 30%-i orqanizm t?r?find?n m?nims?nilir. Qida il? orqanizm? daxil olaraq mis ba?ırsa?a sovrulur, qan z?rdabının zulalı il? ?laq?l?nir (albumin il?), sonra qara ciy?r t?r?find?n udulur, oradan seruloplazmin (qanın qlobulyar zulalı) t?rkibind? qana qayıdır v? orqanlara v? toxumalara da?ınır. Seluloplazmin qanyaratmada, misin misli zulalların (m?s?l?n, sitoxromoksidara) sintezi yerin? catdırılmasında i?tirak edir.

D?mir kimi mis d? qanın normal t?rkibinin saxnılmasında ?h?miyy?tli rol oynayır. Qanda misin miqdarının artması d?mirin mineral birl??m?l?rinin uzvi birl??m?l?r? cevrilm?sin? s?b?b olur, qara ciy?rd? toplanmı? d?mirin hemoqlobin sintezind? istifad?sini stimulla?dırır. Mis h?mcinin ur?kd?, beyind?, boyr?kl?rd? , ?z?l? v? sumuk toxumalarında toplanır, sumuk beyninin qan ?m?l?g?tirm? funksiyasını stimulla?dırır, xolisterinin miqdarına n?zar?t edir. Misin kicik dozaları karbohidratlar (qanda ??k?rin azalmasına), mineral madd?l?r (qanda fosforun miqdarı azalır) mubadil?sin? t?sir edir. ?lav? olaraq o, sumukl?ri mohk?ml?ndirir, qanın qırmızı v? a? huceyr?l?rinin ?m?l? g?lm?sini gucl?ndirir, immun funksiyasını t?min edir, kicik u?aqların boyum?sin? kom?k edir v? revmatoit artritinin mualic?si ucun ba?lıca vasit?dir.

Mis catı?mazlı?ı qanda?ıyıcı damarların destruksiyasının, sumuk sisteminin x?st?l?nm?sin?, ?i? x?st?likl?rinin yaranmasına g?tirib cıxarır, heyvanlarda d?mirin sovrulması v? istifad?si azalır ki, bu da ishal v? halsızlıq il? mu?ay?t olur ki, bu da anemiyaya s?b?b olur.

Mis il? z?h?rl?nm? anemiyaya, qaraciy?rin x?st?l?nm?sin?, vilson x?st?liyin? s?b?b olur. Misin sorulması v? cıxarılmasının inc? mexanizmi say?sind? insanda z?h?rl?nm? nadir hallarda ba? verir, lakin artıq miqdarlarda mis qusmaya s?b?b olur, umumi z?h?rl?nm? ba? ver? bilir (ishal, n?f?s almanın v? ur?k f?aliyy?tinin z?ifl?m?si, bo?ulma, komatoz v?ziyy?ti). Misin z?h?rlilik dozası 250mq-dan coxdur.

Misin orqanizm? daxil olmasının ?sas m?nb?l?ri a?a?ıdakılardır.

Bitki m?n??li m?hsullar: qoz, fındıq, araxis, kartof, qar?ıdalı, paxlalılar, gicitkan.

Heyvan m?n??li m?hsullar: yumurta sarısı, qara ciy?r, sud, tur? sud m?hsulları (kefir, prostokva?a, yo?urt), d?niz m?hsulları.

Misin daha cox m?lum olan v? insan t?r?find?n istifad? olunan birl??m?l?ri a?a?ıdakılardır:

CuSO ₄ ?5H ₂ O ?? mis kuporosu, mis (II) sulfatın kristal hidratı.

(CuOH) ₂ CO ₃ ? mis hidrokarbonat, malaxit.

CuFeS ₂ ?? xalkopirit

Mis cox q?dimd?n m?lum olan 7 metaldan biridir (t?miz metal v? qalay il? ?rinti burunc kimi).

B???r tarixinin butov bir dovru burunc v? ya mis ?sri adlanır. Onun adı Kipr adasının co?rafi adındandır. (Latın dilind? Cuprum Kipr dem?kdir. Mis filizl?rinin cıxarıldı?ı yerdir).

?nsan orqanizmind? mis atomlarının sayı 1,0?10 ²¹ , bir insan huceyr?sind? is? 1 ? 10 ⁷ ?d?didir.

Tibbd? CuSO ₄ ?5H ₂ O mikrob ?leyhin? v? da?layıcı vasit? kimi istifad? olunur. Misli preparatlar dayaq- oynaq aparatının x?st?likl?rinin profilaktikası v? mualic?sind? istifad? olunur.

Mis kuporosu CuSO ₄ ?5H ₂ O m?hlulu k?nd t?s?rrufatında istifad? olunur. O, h?mcinin toxumlarda kif gob?l?kl?rinin sporlarını m?hv edir.

Malaxit mineralı goz?l tund ya?ıl b?z?k da?ıdır, misin ?sasi karbonatıdır (CuOH) ₂ CO ₃ ^[2]

H?mcinin bax [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

• Mis (II)oksid

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Xarici kecidl?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]