Men adası
(
ing.
Isle of Man
[a?l ?v mæn]
,
men
Ellan Vannin
[??l??n ?van?n]
) ?
Britaniyanın
taxt-tac ?razisi
.
?ngilt?r?
,
?rlandiya
,
?otlandiya
v?
Uelsd?n
t?xmin?n eyni m?saf?d?
?rland d?nizind?
yerl??ir. Men adasında dunyanın ?n q?dim parlamentl?rind?n biri movcuddur (Tinvald) ? 979-cu ild?n.
1973-cu ild? Birl??mi? Krallıq (Boyuk Britaniya) C?b?li-Tariq il? birlikd?
A?
-y? uzv oldu
[2]
. Men adası,
Cersi adası
v? Gernsi
A?
-y? qo?ulmadı.
Men adasının simvolu ?
triskelion
? bir noqt?d?n qacan uc ayaq. Triskelion, adanın ?uarında ?ks olunan sabitliyi simvolla?dırır. Adanın bayra?ı v? gerbind? d? t?svir edilmi?dir.
Adanın adının d?qiq etimologiyası m?lum deyil. Manksda ada Ellan Vannin adlanırdı (ellan sozu "ada" dem?kdir). Menq adının ?n q?dim m?lum forması Manu v? ya Manadır.
[3]
Yuli Sezar
Kalik muharib?si haqqında qeydl?rind? Mona adı alda ?nsan tınadasını (Britaniya v? ?rlandiya arasında yerl???n ada) xatırladır.
[4]
Men adasının tarixini uc ?sas dovr? bolm?k olar ? Kelt dovru, Skandinaviya dovru (Vikinql?r dovru) v? Britaniya dovru.
Men adası t?xmin?n 8500 il ?vv?l (Mezolit dovru), buzlaqların ?rim?si n?tic?sind? Boyuk Britaniya il? birl??dir?n istmusun su altında qaldı?ı zaman (eyni zamanda, ?vv?ll?r Avrasiya il? ?laq? saxlayan Boyuk Britaniyanın ozud? ada olmu?dur) yaranmı?dır. Men adası il? Boyuk Britaniya arasındakı istmusun d?qiq yeri h?l? d? m?lum deyil.
[5]
Neolit dovrun? aid ??meqalit tikilil?ri adanın erk?n m?skunla?masından x?b?r verir. Bel? strukturlar, m?s?l?n, Ramsey yaxınlı?ında movcuddur.
[6]
?ngilt?r?ni f?th ed?n romalılar Men adasına maraq gost?rm?mi?l?r v? orada daimi koloniya qurmamı?dılar, bunu adada Romaya aid az sayda artefaktın tapılması t?sdiq edir.
[7]
?vv?ll?r Olster kralı Baetan mac Cairill-in VI-cı ?srd? adanı f?th etm?y? calı?dı?ı iddia olunurdu, lakin indi tarixcil?r salnam?l?rd? t?svir olunan hadis?l?rin ?slind? Firth of Klayd v? Firth of Forthda (?otlandiya) ba? verdiyini t?xmin edirl?r. Men v? Anqlesey adalarının Nortumbriya kralı ? Edvin t?r?find?n 616-cı ild? f?th edilm?si haqqında m?lumatlar vardır. Amma bu m?lumatlar do?ru olsa bel?, ingilisl?r o zaman adada mohk?ml?nm?y? v? onun tarixin? t?sir gost?rm?y? nail ola bilm?mi?dil?r.
R?vay?t? gor?, xristianlıq Men adasına muq?dd?s Patrik (?rlandiyanın himay?darı) t?r?find?n g?tirilmi?dir. H?r bir bir halda, ada erk?n xristianlı?ı q?bul etmi?dir v? ehtimallara gor?, ada VI ?srin ?vv?ll?rind? v?ftiz olunub. Missionerl?r cox guman ki, irland olmu?dur.
[8]
Men adası ?rlandiya d?nizind? Boyuk Britaniya il? ?rlandiya arasında yerl??ir; Uzunlu?u t?xmin?n 51 km, eni is? 13 il? 25 km arasındadır. Adanın sah?si 572 km²-dir.
Men adasının ?n yuks?k noqt?si Sneyfell da?ıdır (621 m).
Men adası 24 inzibati rayona (districts) bolunur.
Adanın ?n boyuk bankı
Isle of Man Bank
ıdır v? adada 11 numay?nd?liyi var.
Ada Avropanın v? dunyanın ?n boyuk
of?or
m?rk?zl?rind?n biridir.
1962-ci ild?n 1965-ci il? q?d?r ada dunyanın ?n kicik istehsal modeli olan
Peel P50
-ni istehsal edib.
[9]
Adada quyru?u olmayan unikal pi?ik cinsi yeti?dirilib.
[10]
2016-cı il ?halinin siyahıya alınmasına gor?, Men adasında 83,314 n?f?r ya?ayır, onlardan 27,938 n?f?ri adanın paytaxtı Duqlasda ya?ayır. ?halinin sıxlı?ı h?r km²-? 147,72 n?f?r t??kil edir.
??h?rl?r ?
Duqlas
, Ramsi, Kasltaun, Pil.
Men adasının r?smi dill?ri men dili v? ingilis dilidir.
Men dili (Gaelg, [?ilk], [?il?]) Goidel alt qrupuna aid olan Hind-Avropa dil ail?sinin Kelt dill?rind?n biridir v? ?otlandiya Kelt dili il? birlikd? onların ??rq qolunu t??kil edir hansı ki eranın XII-XIII-cu ?srl?rind? irland dilind?n ayrılmı?dır.
?halini 84,1 faizini xristianlar, 0.2 faizini mus?lmanlar v? 0.2 faizini hindular t??kil edir.
[11]
Men adası boyuk n?qliyyat irsin? v? Britaniya adalarında ?n boyuk dar d?mir yolu ??b?k?sin? malikdir. Bir nec? tarixi d?mir yolu v? tramvay x?tl?ri f?aliyy?td?dir. ??b?k?nin ?sas hiss?si 914 mm-dir, bel? x?tl?rin umumi uzunlu?u t?xmin?n 105 kilometrdir. Port Erin ya?ayı? m?nt?q?sind? d?mir yolu muzeyi movcuddur. Adanın c?nubundakı buxarla i?l?y?n d?mir yolu, ?imaldakı elektrikl??dirilmi? x?tt v? t?k bir da?ın zirv?sin? ged?n da? x?tti dovl?t? m?xsusdur v? Adanın Turizm v? ?stirah?t Departamentinin struktur bolm?si olan "Isle Of Man Railways" t?r?find?n idar? olunur. Groudl Glen v? Laksi-y? ged?n x?tl?r oz?ldir.
[8]
Men adasında a?a?ıdakı d?mir yolu x?tl?ri vardır:
- Men Adası D?miryolu, 1873-cu ild?n, 3'0" (914 mm)
- Duglas Atlı Tramvay, 1876-cı ild?n, 3'0" (914 mm)
- Snefell Da? D?miryolu, 1895-ci ild?n, 3'6" (1067 mm)
- Manx Elektrik D?miryolu, 1893-cu ild?n, 3'0" (914 mm)
- Tarixi Groudl Glen D?miryolu, 1896-cı ild?n, 2'0" (610 mm)
- 1877-ci ild?n Laksi Tarixi S?naye D?mir Yolu (Great Laxey Mine Railway), 19" (550 mm)
[8]
Baxmayaraq ki, Men adası Boyuk Britaniyanın asılı ?razisidir, o, Avropa ?ttifaqına r?sm?n daxil deyil.