MS-DOS

MS-DOS
MS-DOS
?stehsalcı	Microsoft
Yazılma dili	Assembler
Buraxılı? tarixi	12 avqust 1981
Son versiya	8.01 ;
D?st?kl?n?n platformalar	IBM-compatible computer [d]
?nterfeys	?mr s?tiri
Veb-saytı	microsoft.com/resources/…
	Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

MS-DOS (Microsoft Disk Operating System ? Microsoftdan diskl?r ucun yaradılmı? bir ?m?liyyat sistemi) ? MS_DOS ? DOS ail?sin? aid olan ?n m??hur ?m?liyyat sistemidir, ?vv?ll?r ?BM PC ? kompyuterl?rind? istifad? edilirdi. Zamanla d?yi?diril?r?k Windows 9x v? Windows NT -y? uy?unla?dırılıb.

MS-DOS <em-es-dos> ? (Microsoft Disk Operating System) Microsoft ?irk?tinin yaratmı? oldu?u disk ?m?liyyat sistemidir. Ba?qa ?m?liyyat sisteml?ri kimi, MS-DOS disk? giri? v? cıxı? ?m?liyyatlarını, videoveril?nl?rin i?l?nm?sini, klaviaturanın idar? olunmasını v? proqramların calı?ması v? faylların mu?ay?ti il? ba?lı coxlu sayda daxili funksiyaları yerin? yetirir. MS-DOS komanda s?tirli interfeys? (COMMAND LINE INTERFACE) malik birtap?ırıqlı, biristifad?cili ?m?liyyat sistemidir. 1990-cı ill?rd? MS-DOS sistemi Windows ?m?liyyat sistemi t?r?find?n sıxı?dırılıb cıxarıldı.

MS-DOS 1981-ci ild? yaradılmı?dır. Oz inki?afı m?rh?l?sind? onun 8 ?sas versiyası buraxılmı?dır (1.0, 2.0 v? s.)v? 20 ?d?d ba?qa versiyası (3.1, 3.2 v? s.). MS-DOS sisteminin catı?mayan c?h?tl?rind?n biri istifad?ci interfeysinin h?dd?n artıq primitiv olmasıdır. Y?’ni h?r hansı proqramı yukl?m?k v? ya dig?r ?m?liyyatları aparmaq ucun istifad?ci klaviaturada uy?un ?mrl?ri yı?malıdır. 2000-ci ild? kompaniya onun istehsalını dayandırdi.

Xususiyy?tl?ri [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

DOS ail?sinin ?m?liyyat sisteml?ri birm?s?l?lidir v? a?a?ıdakı xarakterik xususiyy?tl?r? malikdir:

istifad?c t?r?find?n daxil edil?n ?mrl?rin kom?yil? interfeys h?yata kecirilir;
sistemin IBM tipli muxt?lif komputerl?rd? i?l?m?sini t?'min etm?k ucun struktur modullu?u ;
sistemin i?l?m?si ucun nisb?t?n kicik olculu ?m?li yadda? (640 kbayt).

DOS ail?sind?n olan ?m?liyyat sisteml?rinin muhum catı?mazlı?ı f?rdi komputer resurslarına v? ?S-n? icaz?siz muraci?td?n muhafiz? vasit?l?rinin olmamasıdır.

MS-DOS ?m?liyyat sistemi diskd?ki veril?nl?rin idar? edilm?sind? yeni usullardan istifad? etm?kl?, servis proqramlar ucunolduqca geni? ?mrl?rd?n istifad? edir. PC-DOS 1.0 v? MS-DOS 1 .0 ?m?liyyat sisteml?ri 64 Kbayt yadda?dan istifad? etm?kl?, yalnız 8Kbayt yer tutur. ?lk vaxtlar IBM PC modell?ri 160Kbayt disketl?r ucun disk aparıcısından ibar?t oldu?undan PC-DOS 1.0-sistemi yalnız bu qur?ular ucun n?z?rd? tutulmu?dur.1983-cu ilin martında IBM PC XT modeli ucun MS-DOS 2.0 yaradıldı. Bu yeni ?m?liyyat sistemi 360Kbayt disket v? 10Mbayt s?rt disk ucun n?z?rd? tutulmaqla, kataloqlar uzr? faylların ce?idl?nm?si imkanına malik idi. MS-DOS-un ?sas inki?af tarixi versiyalarının ucuncu n?slinin yaradılması il? ba?landı. 1984-cu ilin noyabrında MS-DOS 3.1,1985-ci ilin dekabrında MS-DOS 3.2 v? 1987-ci ilin aprelind? is? MS-DOS 3.3 ?m?liyyat sisteml?ri meydana g?ldi. Bu versiyalardan cox geni? yayılanı MS-DOS 3.3 oldu. MS-DOS 3.0 ?m?liyyat sistemi Intel 80286 mikroprosessoru, 5,25-duym disk aparıcısı (1,2 Mbayt disketl?r ucun) v? 20-Mbayt s?rt diski olan yeni model IBM PC AT komputerl?ri ucun n?z?rd? tutulmu?dur. MS-DOS 3.2 is? 720Kbayt 3-duym disketl?r v? m?ntiqi bolm?l?ri olmaqla tutumu 32Mbayt olan s?rt diskl?r ucun n?z?rd? tutulmu?dur. Bu sistem? milli valyutanın t?sviri, vaxtı, simvollar c?dv?li v? klaviaturanın duzulu?unu n?z?r? alan ?lav?l?r edilmi?dir. MS-DOS 3.3 is? ?vv?lkil?r? nisb?t?n yenil??diril?r?k, 3,5 duym 1,44Mbayt disketl?r ucun i?l?yirdi. Bu dovrd? IBM Microsoft firmaları 80286 v? 80386 mikroprosessorları olan komputerl?r il? uyu?an IBM PC komputeri ucun yeni ?m?liyyat sistemi olan OS/ 2 uz?rind? i?l?yirdil?r. MS-DOS-dan f?rqli olaraq OS/2 cox m?s?l?li rejimd? i?i t?'min edirdi. OS/2 sistemi 1987-ci ilin noyabrında yarandı, amma coxda populyar olmadı. 1988-ci ild? yaradılan MS-DOS 4.0 v? 4.1 ? d? dem?k olar ki, istifad?cil?ri c?lb etm?di. ?stifad?cil?r ?sas?n MS-DOS 3.3-? ustunluk verirdil?r ki, bu ?m?liyyat sistemi MS-DOS 4-? nisb?t?n ?m?li yadda?da 10 Kbayt az yer tuturdu. MS-DOS sisteminin catı?mayan c?h?tl?rind?n biri istifad?ci interfeysinin h?dd?n artıq primitiv olmasıdır. Y?ni h?r hansı proqramı yukl?m?k v? ya dig?r ?m?liyyatları aparmaq ucun istifad?ci klaviaturada uy?un ?mrl?ri yı?malıdır. Buna baxmayaraq IBM RS komputerl?rinin milyonlarla istifad?cil?ri MS-DOS-dan razılıqla istifad? edirdil?r. Bununla yana?ı Microsoft firması MS-DOS-un catı?mazlıqlarını aradan qaldırmaq ucun ciddi t?dqiqatlar aparırdı. ?lk novb?d? istifad?cil?ri qrafiki interfeysl? t?min edilm?si problemi h?ll olundu v? Windows adlı qrafiki interfeysli sistem yaradıldı, lakin yaradılan bu sistemin ilkin variantları MS-DOS t?r?find?n yukl?nir v? xususi statusla idar? olunurdu. Komputerin butun yadda? h?cmin? muraci?t MS-DOS-un drayveri Himem. sys v? MS-DOS-un geni?l?nm?si adlanan xususi sistem t?r?find?n aparılırdı. Bununla da coxm?s?l?li i? rejiminin tam qrafiki p?nc?r? interfeysi il? birlikd? h?yata kecirilm?sin? imkan yarandı. 1993?1994-cu ill?rd? MS-DOS-un bir nec? versiyaları satı?a buraxıldı. Bunlardan ?n ?h?miyy?tlisi MS-DOS 6.0, coxlu orijinal v? lisenziyalı proqramların, o cuml?d?n, venil?rin dinamiki sıxılması il? diskin fayl tutumunu artıran Microsoft Double Space proqramının olması il? f?rql?nirdi. MS-DOS 6.2 v? MS-DOS 6.22 versiyalarında h?min proqram daha da t?kmill??dirildi. Metodik gost?ri? MS-DOS 6.22 ?m?liyyat sistemin? ?saslanaraq t?rtib olunmu?dur.

MS-DOS ?m?liyyat sisteminin strukturu v? funksiyaları [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

MS-DOS iyerarxik kataloq strukturuna ?saslanan, cevik fayl sistemin? v? ?lveri?li ?mrl?r? malik olan ?m?liyyat sistemidir.

MS-DOS un ?sas komponentl?ri a?a?ıdakılardır:

giri?-cıxı? baza sistemi -BIOS (Basic Input/Output System);
ba?lan?ıc yukl?m? blokunda (Boot Record) yerl???n sistem yukl?yici SB (System Bootstrap);
gizli IO. SYS faylında yerl???n BIOS-un geni?l?nm? modulu;
k?silm?l?rin emalı modulundan t??kil edilmi? MSDOS. SYS gizli faylı;
?mrl?r prosessorundan t??kil edilmi? command.com faylı;
MS-DOS-un xarici ?mrl?rini (geni?l?nm?si .com olan fayllar) yerin? yetir?n utilitl?r;
diskd? fayl ??klind? yerl???n qur?uların drayverl?ri;
MS-DOS-un qura?dırılması parametrl?ri haqqında informasiyadan t??kil olunmu? config.sys konfiqurasiya faylı;
MS-DOS-un konfiqurasiyasını v? qura?dırılması parametrl?rinin yerin? yetirilm?si ucun autoexec.bat ?mrl?r faylı.

?ndi is? bu komponentl?rd?n b?zil?rinin ?sas funksiyalarina baxaq.

giri?-cıxı? baza sistemi(BIOS) komputerin daimi yadda? qur?usunda (DYQ) yerl??ir v? ?sas v?zif?si giri?-cıxı?la ba?lı olan ?S-nin sad? v? universal funksiyalarının yerin? yetirilm?sind?n ibar?tdir. BIOS h?mcinin komputer qo?ulark?n yadda? v? qur?uların i?ini yoxlayan test proqramlarını DYQ-da saxlayır. Bunlardan ba?qa BIOS-da ?S-nin yukl?yicisini ca?ıran proqram movcuddur. sistem yukl?yici kicik bir proqram olmaqla BIOS ? un geni?l?nm? modulunu v? k?silm?l?rin emalı modulunu ?m?li yadda?a yukl?m?k ucun n?z?rd? tutulub. BIOS-un geni?l?nm? modulu (io.sys faylı) ?S-n? ceviklik verm?kl? f?rdi komputerin aparat vasit?l?rinin idar? olunmasına imkan verir. Bu modul ?lav? drayverl?rin qo?ulmasına imkan verir. K?silm?l?rin emalı modulunun (msdos.sys faylı) komponentl?ri fayl sisteminin, giri?-cıxı? qur?ularının (klaviatura, displey, printer v? portlar) i?ini t?'min ed?n, proqramların sona catması il? ?laq?dar m?cburi k?silm?l?rin v? s?hvl?rin emalına xidm?t ed?n proqramdır.?mrl?r prosessoru (command.com ? faylı) sistem diskd? ixtiyari yer tutan icra olunan adi proqramdır. ?mrl?r prosessoru a?a?ıdakı funksiyaları yerin? yetirir:

klaviatura v? ya ?mrl?r faylından goturul?n ?mrl?ri q?bul edir v? ara?dırır;
command.com faylının daxilind? yerl???n MS-DOS un ?mrl?rini yerin? yetirilir;
com, exe tipli fayllarda saxlanılan MS-DOS un xarici ?mrl?ri v? t?tbiqi proqramlar yukl?nir v? yerin? yetirilir.

?mrl?r prosessoru ?YQ-y? yukl?n?nd? iki hiss?y? parcalanır:

?m?li yadda?da daimi yerl???n rezident hiss?;
?YQ v? disk arasında veril?nl?rin oturulm?si il? dovri olaraq d?yi??n rezidentsiz hiss?.

Rezident hiss? 22h . . . 24h nomr?li k?silm?l?ri standart emal ed?n altproqramları ozund? saxlayır. Burada h?mcinin ?YQ-nin rezidentsiz hiss?sini bo?aldan proqram v? komputerin qo?ulmasında avtomatik yukl?n?n autoexec.bat faylını emal ed?naltproqram yerl??ir. Utilitl?r v? ya MS-DOSЦun xarici ?mrl?ri ?m?liyyat sistemi il? birlikd? yaradılmı? proqramlardır. Bu proqramlar muxt?lif xidm?ti ?m?liyyatları (disketi formatla?dırmaq, disketi yoxlamaq v? s.) yerin? yetirirl?r. Qur?uların drayverl?ri MS-DOS ?m?liyyat sisteminin giri?-cıxı? sistemini tamamlayan v? yeni qur?ulara xidm?ti t?min ed?n bir proqramdır. Drayverl?r ?m?liyyat sisteminin yukl?nm?si zamanı komputerin yadda?ına yukl?nir, adları is? config.sys konfiqurasiya faylınd? gost?rilir.

Tarixi [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

1980-ci ild? Seattle Computer Productsd? i?l?y?n Timon Paterson QDOSu (Quick and Dirty Operating System)yaratdı. Bu mehsul SCP-y? 86-DOS adı il? satılırdı cunki ?ntel8086 prosessoru ucun yaradılmı?dı. ?slind? QDOS oz bazasını o zamanlar m??hur ?m?liyyat sisteml?rind?n olan ? Digital Research firması t?r?finf?n yaradılmı? CP/M ? d?n gotururdu, amma ba?qa fayl sistemind?n istifad? edirdi. Microsoft firması QDOS-un lisenziyasını ?ld? etdi v? 1980-ci ilin dekabrında 50000$-a ?BM-? satdı. 1981-ci ild? is? onun istifad?sini butun huquqları il? bir yerd? aldı.

MS_DOS ?m?liyyat sistemi x86 prosessorunda i?l?yir v? 1 anda 1 ?m?liyyatı yerin? yetir? bil?c?k gucd?dir. MS_DOS ?m?liiyat sistemi istifad?cil?r? yalnızca ?mr x?ttinin interfeysind?n istifad? etm?y? icaz? verdiyi ucun ?lav? ortuk proqramlar yaradılıb. Bunlar Norton Commander, Volkov Commander, DOS Navigator v? MS-DOS Shell (DOSSHELL)-dir.

?sas hiss?l?ri [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

IO. SYS ? Geni?l?nm?si BIOS
MSDOS. SYS ? Arak?sm?l?rin i?l?nm?si
COMMAND. COM ? komanda prosessoru

Qura?dırma faylları:

CONFIG. SYS ? MSDOS. SYS-in inisializasiyası zamanı sistemin qura?dırılması v? aparatlara surucul?rin (Driver) yukl?nm?si.
AUTOEXEC. BAT ? Ba?lan?ıc paket faylı. MS_DOS yukl?n?n zaman COMMAND. COM i?? du??rk?n ba?layır.

B?zi ?mrl?ri [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?ki tip ?mrl?r muvcuddur:

daxili ?mrl?r

xarici ?mrl?r

Daxili ?mrl?r . Bu ?n sad? v? ?n cox i?l?n?n ?mrl?rdir. MS-DOS sistemind? yadda saxlanılan fayllara baxark?n biz bu ?mrl?ri gormuruk. Onlar COMMAND. COM faylının ?sas v? boyuk hiss?sini t??kil edir. Daxili ?mrl?ri istifad? ed?rk?n onlar d?rhal aktivl??ir. MS-DOS ?m?liyyat sisteminin daxili ?mrl?ri bunlardır:

Break Del Mkdir Set If Rmdir Vol

Chdir Dir Path Shift Goto Ren Verify

Cls Echo Pause Time Rem Ver Dat

Copy Exit Prompt Type Ctty For v? s.

Xarici ?mrl?r . Xarici ?mrl?r diskd? proqram faylları kimi yerl??ir. Onları h?yata kecirm?zd?n ?vv?l onlar diskd?n oxunmalıdırlar. . COM, . EXE v? . BAT il? geni?l?ndirilmi? ist?nil?n faylın adı xarici ?mr kimi gost?rilir. M?s?l?n: FORMAT. COM v? D?SKCOPY. COM. Butun xarici ?mrl?r ozl?rind?n fayl t??kil edirl?r ki, bu s?b?bd?n siz d? oz ?mrl?rinizi yaradıb Ms-DOS-a daxil ed? bil?rsiz. Siz t?r?find?n yaradılan butun proqramlar (proqramla?dırılmanın dilind?n asılı olmayaraq) . EXE geni?l?ndirilm?si il? olacaq. Xarici ?mrl?rin daxil edilm?si zamanı faylın geni?l?ndirilm?sini yazma?a ehtiyac yoxdur.

Xarici ?mrl?r bunlardır:

Assign Chkdsk Attrib More Backup Print Link Format

Recover Command Restore Join Share Sort Find Diskcopy v? s.

?mrl?rin acıqlaması:

Attrib -atributları yukl?m?k, baxmaq v? goturm?k ucun xarici ?mr

Dir -kataloqa baxmaq.

Dir/p -s?hif?li baxı? Dir/a -butun tip, h?mcinin sistem v? gizli fayllara baxı? Dir disk:\fayl /s /a -gost?ril?n faylı gost?ril?n diskd? axtarmaq cd -novb?ti kataloqa kecid(M?s?l?n:C:\mydocs\book\pc) cd\ -kataloqun kokun? kecid a :-"A" diskin? kecid d :-"D" diskin? kecid copy -sur?tini cıxarmaq del -pozmaq move -yerini d?yi?m?k rename -adını d?yi?dirm?k md -yeni qovluq yaratmaq RD -bo? kataloqu silm?k DelTree -butun gost?ril?ni silm?k(bo? olmayan kataloqu silm?k) Type -kicik m?tnl?r? baxmaq more -ist?nil?n faylın s?hif?li baxı?ı. Ctrl+C basmaqla dayandırılır Help -kom?k

DOS ?m?liyyat sisteml?rind? faylın i?ar?si iki hiss?d?n ibar?tdir: ad v? geni?l?nm? . B?'z?n ad v? geni?l?nm?y? birlikd? faylın adı da deyilir. Ad v? geni?l?nm? bir-birind?n noqt? il? ayrılır. Faylın adı 1-d?n 8-? kimi simvolardan, geni?l?nm?si is? 0-dan 3-? kimi simvollardan ibar?t ola bil?r. Faylın ad v? geni?l?nm?sind? boyuk v? kicik latın h?rfl?rind?n istifad? oluna bil?r, amma disk d? faylın adı yalnız kicik latın h?rfl?ri il? yazılır. Faylın ad v? geni?l?nm?sind? a?a?ıdakılardan istifad? etm?k olar:

latın ?lifbasının boyuk v? kicik h?rfl?ri;
r?q?ml?r : 0-dan 9-a kimi
simvollar : -, _, $, #, &, @, !, %, (,), {, }, ', ~, ^.