M?mun

Vikipediya saytından
Naviqasiyaya kec Axtarı?a kec
?l-M?mun
?r?b. ??????? ??????? ‎
Əl-Məmun dönəminə aid qızıl dinarlar
?l-M?mun don?min? aid qızıl dinarlar
?vv?lki ?l-Amin
Sonrakı ?l-Mot?sim
??xsi m?lumatlar
Do?um tarixi 13 sentyabr 786
Do?um yeri
V?fat tarixi 9 avqust 833 (46 ya?ında)
V?fat yeri
F?aliyy?ti X?lif?
Atası ?r-R??id
Anası M?r?cil
Ail?si Abbasil?r
Dini islam
Vikianbarın loqosu  Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

?bu ?l-Abbas Abdullah ibn Harun ?r-R??id ( ?r?b. ??? ?????? ??? ???? ?? ????? ?????? ‎) ( 13 sentyabr 786 , Ba?dad ? 9 avqust 833 , Tarsus ) ? 7. Abbasi x?lif?si.

H?yatı

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Harun ?r-R??idin o?lu M?mun (813?833) atasının siyas?tl?rini davam etdirdi.

M?munun turkl?rd?n ibar?t ordu qurmasının ?n boyuk s?b?bl?rind?n biri dovl?td?ki Fars (?ran) t?sirini qırmaqdı. [1]

M?rvd? ik?n ba? ver?n olaylar M?munun farslara v? ?r?bl?r? olan guv?nini sarsdı. M?mun sad?c? ?ran unsurun? dayanmanın yanlı?lı?ını anlamı?dı. Atası Harun don?mind?ki B?rm?kil?r [2] olayında ?ran ?hlin? olan guv?ni azalmı?dı. ?r?bl?rin ?mini d?st?kl?m?siyl? d? onlara guv?ni qalmamı?dı. O qarda?ı ?min il? xilaf?t mubariz?sind? ? x?zin?nin v? ordunun ?minin t?r?find? qalmasından c?kin?r?k- dayıları olan Turk xaqanlarına sı?ınmaq ist?mi?di. F?q?t v?zir F?zl bin S?hl buna ?ng?l olaraq dayılarına sı?ınmamasını, amma onlardan yardım alaraq ?min? qar?ı mubariz? etm?sini tovsiy? etmi?di. Buna gor? M?mun ??rq s?rh?d-sınırları qon?usu olan xaqanla yaxın munasib?t qurmu?du. [3] M?munun yeni bir quvv?y? v? t?crub?li s?rk?rd?l?r? ehtiyacı vardı. Ordudakı ?r?b v? fars unsurunu turkl?r ?v?z ed? bil?rdil?r. Xorasandayk?n yaxından tanıdı?ı v? qabiliy?tl?rini gorduyu turkl?ri orduya alıb, ozun? etibarlı bir d?st?k-dayaq etm?yi du?undu. Bundan dolayı xilaf?t ordusuna bu yeni quvv?ni qatdı. [4] Xususil? son ill?rd? turkl?ri orduya alma?ı bir dovl?t siyas?ti halına g?tirdi. Bel?c? M?mun don?mind? az da olsa, turkl?rd?n bir quvv? t??kil oldu. [5] Bunların icind? Kavus Af?in [6] , ??nas, Bu?a ?l-K?bir, Urtuc kimi s?rk?rd?l?r vardı. [7] M?mun turkl?r? qar?ı cox yumu?aq davranırdı. Turkl?rd?n vergisini verm?y?n Kavusu yaxaladınca, c?za ?v?zin? ona ikram etdi. Onu Orta Asiyadakı Turk ell?rin? vali olaraq gond?rdi. U?ru?analı [8] olan bu ??xsin o?ulları Heyd?r, F?zl v? R??id xilaf?tin boyuk s?rk?rd?l?ri arasına girdil?r. [9]

M?mun don?mind?ki turkl?ri toplama v? ordu t??kilatı i?ini qarda?ı Mot?sim h?yata kecirdi. Mot?sim M?mun zamanında S?m?rq?nd? Nuh bin ?s?din yanına C?f?r ?l- Hu???kini gond?rdi. Bu ??xs oradan h?r il bir miqdar turku Ba?dada g?tirdi. Bel?c? M?mun don?mind? orduda b?lli bir sayda Turk doyu?cusu vardı. Bu turkl?r icind? daha sonra Misird? Tolonil?r dovl?tini quracaq olan ?hm?d bin Tolunun atası Tolun da vardı. [10] M?munun bu birlikl?ri F?rqan?, U?ru?ana, ?a?, v? So?diana [11] kimi bolg?l?rd?n g?tirildi. ?lk nizami ??kild? turkl?rd?n t??kil olan ordu bu ??kild? qurulmu? oldu. Mot?sim Avasım bolg?sind? vali ik?n bel? Bizansla vuru?maq ucun, topladı?ı turkl?rd?n yax?ı bir suvari v? oxcu bir birlik t??kil etmi?di. [12]

M?mun Xorasanda ba?ladı?ı turkl?ri orduya toplama i?ini inki?af etdirm?yi du?unur, dovl?t? qar?ı qalxan usyanlarda bunlardan cox faydalanmak ist?yirdi. Artıq Bizans hucumlarına da qar?ı qarda?ı Mot?simin ?mrind?ki Af?in, ??nas, Bu?a ?l-K?bir kimi turk s?rk?rd?l?r gond?rilirdi. [13] Bu Turk s?rk?rd?l?rd?n ??nas h.215-ci (M.830-cu) ild? Anadoluya u?urlu basqınlar etmi?di. [14] Eyni s?rk?rd? il? birlikd? yen? bir turk olan S?rcun Xaricil?r (X?variciyyun) usyanını yatırmı?dı. [15] Dig?r bir s?rk?rd? Af?in is? Misird?ki usyanı yatırıb, dovl?t i?l?rini qaydasına qoymu?du. [16] Artıq turkl?r orduda on?mli v? t?qdir? layiq bir guvv? sayılırdı.

X?lif? M?mun Pozantıda v?fat ed?c?yi sırada, konlund? o?lu Abbas olsa da, orduda v? idar?d? o anda t?sirli olan turkl?rin israrlı ist?m?l?ri n?tic?sind? Mot?sim x?lif? elan edilmi?dir. [17]

H?mcinin bax

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?stinadlar

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]
  1. ↑ Yıldız, Hakkı Dursun, ?slamiy?t v? Turkl?r, ?stanbul, 2000, s?h.94.
  2. ↑ M?qdisi, Kitabul-B?d v?t-Tarix, Beyrut,1899, VI, s?h.104.
  3. ↑ ?bn ?sir, ?l-Kamil, Beyrut 1979, IV, 229?230.
  4. ↑ Yıldız, ?slamiy?t v? Turkl?r, s?h.82.
  5. ↑ Z?k?riyy? Kitapcı, s?h. 184.
  6. ↑ V. Bartold, Af?in, ?. A , I, s?h. 147;Yıldız, Hakkı Dursun, Af?in, D. ?. A, I, s?h. 442.
  7. ↑ ?bn ?sir, ?l-Kamil, Beyrut 1979, IV, s?h. 480.
  8. ↑ ?bn Ta?riberdi, ?n-Nucumuz-Zahir?, Beyrut,1992, II, s?h. 301.
  9. ↑ ?bn ?sir, VI, s?h. 477.
  10. ↑ Yaqut ?l-H?m?vi, Muc?mul-Buldan, Beyrut, III, s?h. 174.
  11. ↑ V. Barthold, Soqdiana, ?. A.. X, s?h.736.
  12. ↑ Zettersten, Mot?sim, ?. A, VIII, s?h. 749.
  13. ↑ ?bn ?sir, VI, 477.
  14. ↑ T?b?ri, V,181.
  15. ↑ T?b?ri, V,140.
  16. ↑ T?b?ri, V,182; ?bn Ta?rib?rdi, II,296.
  17. ↑ Din?v?ri, ?xbar ut-Tival, Beyrut, Trz, 367.

M?nb?

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Xarici kecidl?r

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]
M?nb? ? " https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=M?mun&oldid=7472489 "