M?h?mm?d ?z?m ?ah

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya kec Axtarı?a kec
M?h?mm?d ?z?m ?ah
Pad?ah-i-Mumalik Abu'l Faaiz Qutb-ud-Din M?h?mm?d ?z?m ?ah-i-Ali Cah Qazi
bayraq
Mo?olların VII pad?ahı
14 mart 1707 ? 20 iyun 1707
?vv?lki Sultan Ovr?ngzib
Sonrakı I Bahadur ?ah
??xsi m?lumatlar
Do?um tarixi
Do?um yeri Burhanpur , Boyuk Mo?ol imperiyası
V?fat tarixi (53 ya?ında)
V?fat yeri Cacau, Aqra yaxınlı?ı, muasir Hindistan
D?fn yeri
Atası Sultan Ovr?ngzib
Anası Dilras Banu B?yim S?f?vi
U?aqları Bidar B?xt
Cavan B?xt
?sg?nd?r ?an
Vala Cah
Zih Cah
Vala ?an
?li T?p?r
Gitti Ara B?yim
?ff?t Ara B?yim
N?cib-un Nis? B?yim
Ail?si Teymuril?r dovl?ti
Dini ?slam
Vikianbarın loqosu  Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

M?h?mm?d ?z?m ?ah ' [a] (d. 28 iyun 1653 ? o. 20 iyun 1707) ? daha qısa formada ?z?m ?ah olaraq da bilinm?kd?dir. O, bu adla qısamudd?tli d? olsa (14 mart 1707 ? 20 iyun 1707), Boyuk Mo?ol imperiyasının hokmdarı olmu?dur. O, VI mo?ol hokmdarı Ovr?ngzibl? onun S?f?vi sulal?sind?n olan ?sas arvadı Dilras Banu B?yimin evliliyind?n dunyaya g?lmi?dir.

M?h?mm?d ?z?m 12 avqust 1681-ci ild? atası t?r?find?n v?li?hd ?ahzad? elan edilmi? v? bu v?zif?d? atasının olumun? q?d?r qalmı?dır. [2] Ozunun h?rbi kareyerası zamanı ?z?m Berar Subahın, Malvanın, Qucaratın v? D?kk?nin cani?ini kimi xidm?t etmi?dir. Atasının olumund?n sonra 14 mart 1707-ci ild? ?hm?dneqarda mo?ol taxtına oturmu?dur. Lakin qısa mudd?t sonra o, 20 iyun 1707-ci ild? Cacau doyu?und? ogey qarda?ı ?ah Al?m? m??lub olaraq taxtdann endirilmi? v? 3 o?lu il? birlikd? oldurulmu?dur. ?ah Al?m is? Bahadur ?ah adı il? taxta cıxmı?dır.

H?yatının erk?n dovru [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Do?ulması [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Qutb?ddin M?h?mm?d ?z?m 28 iyun 1653-cu ild? mo?ol ?ahzad?si Mudi-unj-din (taxta cıxdıqdan sonra Ovr?ngzib adını goturmu?dur) il? onun birinci v? ?sas arvadı Dilras Banu B?yimin ail?sind? Burhanpurda dunyaya g?lmi?dir. [3] [4] [5] [6] Anası Dilras Banu B?yim S?f?vi sulal?sin? m?nsub idi. O, I ?smayılın o?lu olan B?hram Mirz?nin soyundan g?l?n B?diuzzaman mirz? S?f?vinin qızı idi. Atası mo?ol sarayında guclu ??xsl?rd?n biri olmaqla b?rab?r, orada ?ahn?vaz xan adı il? tanınmaqda idi. Dilras Banu B?yim ?z?mi dunyaya g?tirdikd?n 4 il sonra qız ovlad dunyaya g?tir?rk?n yoluxdu?u infeksiyadan v?fat etmi?dir. Ata t?r?fd?n Teymuri qanı kimi boyuk soyun qanını sahib olmaqla qalmayan, ?z?m ana t?r?fd?n d? o dovrun dunyanın ?n soylu sulal?l?rind?n hesab edil?n S?f?vi sulal?sin? m?nsub idi v? bununla f?xr edirdi. [7] Ozunun kicik qarda?ı olan ?ahzad? M?h?mm?d ?kb?rin v?fatından sonra o, atasının bel? bir ?silzad? qanı da?ıyan yegan? o?lu idi. [8]

?zim dig?r ogey qarda?ları olan ?ah Al?m ( I Bahadur ?ah ) vı M?h?mm?d Kam Bax? Ovr?ngzibin ?h?miyy?tsiz hesab edil?n hindu arvadlarından olan ovladları idi. [9] Nikkolao Manucciy? gor?, mo?ol sarayı ?z?min S?f?vi ?ahlıq qanına v? ?cdadlarına sahib olmasından cox t?sirl?nibl?rmi?. Bunda onun ana babası ?ahn?vaz xan S?f?vinin d? yadda?lardakı yerinin xususi ?h?miyy?ti vardır. [10]

Xarakteri [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?z?m boyudukc? mudrikliyi, muk?mm?lliyi v? c?ngav?rliyi il? secilirdi. [11] [12] Ovr?ngzib o?lunun n?cib xasiyy?tind?n v? goz?l ?xlaqından h?dsiz d?r?c?d? sevinir v? onu o?lundan cox oz yolda?ı hesab edirdi. O, b?z?n deyirmi? ki, "bu cur b?rab?rsiz cutlukl?r arasında ayrılıq qacınılmazdır". ?z?min do?ma bacı v? qarda?ları sırasına ?ahzad? Zeb-un Nis? , Zinat-un Nis? , Zubdat-un Nis? v? kicik qarda?ı M?h?mm?d ?kb?r daxil idi. [13]

??xsi h?yatı [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?z?m ilk evliliyini 13 may 1668-ci ild? Ahom ?ahzad?si Ramani Qabharu il? etmi?dir. Arvadının sonradan adı R?hm?t Banu B?yim? d?yi?diril?c?kdir. O, Ahom kralı Svargadeo Cayadhvayın qızı idi v? onların evliliyi nikah diplomatiyasına ?saslanmaqda idi.

M?h?mm?d ?z?m v? onun o?lu Bidar B?xt .

3 yanvar 1669-cu ild? ?z?m ozunun ?misi olan Dara ?ukuhun sevimli arvadı Nadir? Banu B?yimd?n olan qızı Cahanzeb Banu B?yiml? evl?ndi. Cahanzeb tez bir zamanda ?z?min sevimli v? ?sas arvadı oldu. Deyil?n? gor?, onlar bir-biril?rini s?mimi ??kild? sevirl?rmi?. Bu cutluyun ilk o?lanları 4 avqust 1670-ci ild? dunyaya g?ldi v? u?a?ın babası Ovr?ngzib ona Bidar B?xt adını qoydu. Cahanzeb ozu d? qayınatasının ?n sevimli g?lini idi. Deyil?n? gor?, Ovr?ngzib ?z?m, Cahanzev v? Bidar B?xti saraydakı h?r k?sd?n daha cox sevirmi?. Bidar B?xt ozunu g?l?c?kd? u?urlu v? c?sur s?rk?rd? kimi subut etm?yi d? bacarmı?dır.

?z?min ucuncu evliliyi d? nikah diplomatiyasına ?saslanmalı idi. Onun bu d?f? atası Ovr?ngzib in dayısı olan ?aysta xanın qızı P?ri Bibi v? ya dig?r adı il? Duxt R?hm?t Banu il? evl?nm?si planla?dırılırdı. Lakin evlilik P?ri Bibinin 1678-ci ild? q?fl?t?n Dhakada v?fat etm?sin? gor? ba? tutmadı. Onun xatir?si ucun Dhakada Fort Ovr?ngzibabadda (indiki Lalba? Fort) m?qb?r? ucaldıldı.

Sonuncu evliliyi d? yen? nikah diplomatiyasının bir parcası kimi 1681-ci ild? ba? tutdu. O, bu d?f? ??h?r banu B?yim v? ya dig?r adı il? Pad?ah B?yiml? evl?ndi. ??h?r Banu B?yim Adil?ahil?r sulal?sin? m?nsub idi v? II ?li Adil?ahın qızı idi. Butun bu evlilikl?r? baxmayaraq, ?z?min Cahanzeb? olan sevgisi azalmamı?dı. Onun 1705-ci ild? v?fat etm?sind?n ?z?m boyuk k?d?r v? acı hiss etm?y? ba?ladı. Bu onun olumun? q?d?r davam etdi.

Bicapurun muhasir?si [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

Bicapur qalasının x?rit?si

Z?min [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

1637-ci ild? g?nc ?ahzad? Ovr?ngzib D?kk?nin cani?ini kimi 25 minlik ordu il? Bicapuru v? onun hokmdarı M?h?mm?d Adil?ahı muhasir?y? aldı. Muhasir? u?ursuz oldu, cunki Adil?ahil?r bir dig?r ?ahzad? Dara ?ukuhun vasit?ciliyi il? Sultan ?ahcahanla sulh imzalama?a nail oldular.

II ?li Adil?ah bel?likl? problemli dovl?ti irsi olaraq almı?dı. Bicapur sultanlı?ı nın ?n bacarıqlı komandiri ?fzal xanla vuru?an v? onu sulh danı?lqlarında i?tirak etm?k adı il? ca?ırıb oldur?n ?ivacinin ba?cılıq etdiyi Maratx anın hucumu il? uzl??m?li oldu v? Bicapurun lidersiz qo?unları bundan sonra ?ivaji usyancıları t?r?find?n darmada?ın edildi. N?tic?d?, Adil ?ahi sulal?si ?sas?n ?ivaci v? o?lu Sambhacinin ba?cılıq etdiyi usyankar Maratha say?sind? xeyli z?ifl?di.

?sg?nd?r Adil?ah Adil?ahi sulal?sin? r?hb?rlik etm?k ucun r?hb?r secildi. ?bulh?s?n Qutb?ah il? ittifaqa gir?n v? mo?ol vassalı olmaqdan imtina ed?n ?sg?nd?r Adil?ah Ovr?ngzibin q?z?bl?nm?sin? s?b?b oldu v? mo?ollar onlara muharib? elan etdil?r.

Muhari? [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

1695-ci ild? Ovr?ngzib M?h?mm?d ?z?mi 50 minlik qo?unla Bicapuru ?l? kecirm?y? gond?rdi. Ona bu i?d? Ruhullah xan da yardım etm?li idi. Mo?ol ordusu Bicapura 1685-ci ilin martında catdı. Mo?ol ordusunun elit bolm?l?rin? komandanlıq ed?n Dilir xan v? Qasım xan doyu?m?y? v? Bicapurun muhum yerl?rini ?l? kecirm?y? ba?ladılar. Muhasir?y? alma bitdikd?n sonra ?z?m muhasir? tikintil?rinin t??kil edilm?sini v? topların g?tirilm?sini ?mr etdi. [14]

Bicapur qalası ?sg?nd?r v? onun s?rk?rd?si Sarza xan t?r?find?n yax?ı qorunurdu. Qalaya edil?n mo?ol top at??l?ri daha guclu toplara sahib olan Bicapur topları t?r?find?n cavabla sakitl??dirilirdi. Bu zaman Bicapurun sahib oldu?u m??hur top olan M?lik-i Meydan topunun bir m?rmisinin diametri 69 sm-a catırdı. [15] Mo?ollar acıq yerd? ?razil?ri ?l? kecirm?k ?v?zin? uzun x?nd?kl?r qazdılar v? toplarını diqq?tl? yerl??dirdil?r, lakin hec bir ir?lil?yi? ?ld? etm?dil?r.

Mo?ollar Bicapur qalasını ?hat? ed?n 10 fut d?rinlikd?ki x?nd?kd?n kec? bilm?dil?r. Ust?lik, 50 fut hundurluyu 25 fut enind? inc? qranit v? ?h?ng m?hlulu divarlarını a?maq dem?k olar ki, mumkun deyildi. Maratha imperatoru Sambhajinin r?hb?rliyi altında Melgiri Panditin ba?cılıq etdiyi Maratha quvv?l?ri Solapurda mo?al qarnizonundan g?l?n ?rzaq, barıt v? silah t?chizatını k?sdikd? mo?alların v?ziyy?ti daha da pisl??di. [16] Bundan sonra artıq mo?ollar eyni zamanda h?m Adil?ahil?r?, h?m d? Maratha dovl?tin? qar?ı mubariz? aparmalı idi. Bijapuri top gull?si 500 piyadanın olumun? s?b?b olan x?nd?kl?rd? guclu partlayı?a s?b?b olan mo?ol barıt movqeyin? d?ydikd? v?ziyy?t daha da pisl??di. [17]

?fsan?vi "M?lik-i-Meydan" topunun dunyada ?n boyuk tokm? tunc h?rbi sursat oldu?u bildirilir. [15]

Buna cavab olaraq, Ovr?ngzib ozunun bir dig?r o?lu ?ah Al?mi v? m??hur s?rk?rd?si Abdullah xan Bahadur Firuz C?ngi oraya gond?rdi. [18] Bicapur qalasını muhasir?y? almı? mo?ol ordusunun da?ılmasının qar?ısını almaq ucun mo?olların bir dig?r m??hur s?rk?rd?si Qazi?ddin xan Firuz Cunq boyuk bir qo?unla t?chizat yollarını k?smi? Maratha quvv?l?ri uz?rin? yuru?? ba?ladı. Eyni zamanda Abdulla xan R?sulpur yaxınlı?ında 6 minlik Maratha ordusunu darmada?ın etdi. Bu ordu Bicapurda muhasir?y? alınanlara maddi-texniki t?minat da?ımaqda idi. [19]

Solapurdan g?l?n t?minat yollarını yenid?n b?rpa ed?n mo?ollar M?h?mm?d ?z?min c?hdl?rin? baxmayaraq, Bicapuru ?l? kecir? bilm?dil?r. Qala qar?ısındakı v?ziyy?tin dur?unla?masından sonra Ovr?ngzib boyuk bir ordu hazırlayaraq Bicapura yollandı. ?yul 1686-cı ild? yola cıxan Ovr?ngzib 4 sentyabr 1686-cı ild? ora catdı v? Abdulla xanın yanında movqe aldı. ?mperatorun da ??xsi i?tirakından c?sar?tl?n?n v? sayları t?xmin?n 100 min n?f?r olan mo?ol ordusu 8 gunluk k?skin hucumlardan sonra qalannı 5 qapısını z?d?l?m?yi bacardılar, n?tic?d? istehkam divarlarının ?h?miyy?tli bir hiss?sini yıxdı, bel?likl?, mo?ollara x?nd?yi yarma?a v? ??h?ri f?th etm?y? imkan yarandı.

?sg?nd?r Adil?ah doyu?l?r zamanı a?ır yaralandı v? aldı?ı yaralara gor? 12 sentyabr 1686-cı ild? v?fat etdi. Onun olumu il? Adil?ahil?r sulal?sin? son qoyuldu. Ovr?ngzib Seyid qarda?larının atası Seyid Miyanı oraya ilk cani?in t?yin etdi.

Mo?ollar Bicapuru ?l? kecirs?l?r d?, onların oradakı n?zar?ti 1712-ci ild? I Bahadır ?ahın olumund?n sonra z?ifl?di. Bir nec? onillikd?n sonra bolg?d?ki n?vvablar ozl?rinin must?qilliyini elan etdil?r. 1753-cu ild? is?, Maratha dovl?ti Bicapurun ?ks?r hiss?sini ?l? kecirdi.

Benqalın subahdarı [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?ahzad? ?z?m s?l?fi ?z?m Xan Kokanın olumund?n sonra Berar subahlı?ının, [b] Malvanın v? Benqalın 1678-ci ild?n 1701-ci il? q?d?r subahdarı [c] olmu?dur. O, u?urlu ??kild? Kamrup bolg?sini 1679-cu ilin fevralında ?l? kecirmi?dir. ?z?m D?kk?da Lalba? qalasının tikintisin? ba?lasa da, bu qalanın tikintisi yarımcıq qalmı?dır. Onun hakimliyi dovrund?, Mir Movla Divana, Muluk Cand da Huzur-Navis? t?yin edilmi?, ehtiyyatların toplanmasına n?zar?tl? s?lahiyy?tl?ndirilmi?dir. ?z?m atası Ovr?ngzib t?r?find?n geri ca?ırılmı? v? 6 oktyabr 1679-cu ild? D?kk?ni t?rk etmi?dir. O, daha sonra 1701-1706-cı ill?r aralı?ında Qucaratın cani?ini olmu?dur.

Taxta cıxması [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

V?li?hd ?ahzad? ?z?m atası imperator Ovr?ngzibin yanında dayanıb.

1707-ci ilin fevral ayının ucuncu h?ft?sind? Ovr?ngzib varislik muharib?sinin ortaya cıxmasının qar?ısını almaq ucun ?z?m il? onnu xususil? nifr?t etdiyi qarda?ı Kam Bax?ı ayırdı. O, ?z?mi Malvaya, Kam Bax?ı is? Bicapura gond?rdi. Olumund?n bir nec? h?ft? ?vv?l o, ?z?m? vida m?ktubunu yazdı. Ovr?ngzibin olumunun ert?si gunu s?h?r Malvaya getm?k ?v?zin? ?hm?dnaqardan k?narda qalan ?z?m imperator du??rg?sin? g?ldi v? atasının c?s?dini Dovl?tabaddakı m?zarına d?fn etm?k ucun apardı. [22] Ozunu imperator elan ed?n ?z?m taxta cıxdı. [23] Lakin onun qarda?ları ba?da olmaqla, bir nec? sulal? uzvl?ri t?r?find?n q?bul edilm?di. H?l? Ovr?ngzib v?fat ed?n zaman ?z?md?n ba?qa ovladları olan Kam Bax? v? M?h?mm?d Mu?zz?m vilay?t hakiml?ri idil?r. Mu?zz?m Kabil hakimi ik?n, Kam Bax? Qucarat ın hakimi idi Kam Bax? atası ol?n kimi oz adına sikk? z?rb etdirs? d?, ?z?m ozunu hokmdar elan etm?y? furs?t tapmı?dı. Bel?likl?, el? ?sas mubariz?d? ?z?ml? boyuk qarda?ı Mu?zz?m arasında getdi. N?tic?d? ?z?m v? onun o?lu Bidar B?xt 20 iyun 1707-ci il tarixind? Cacau doyu?und? ?ahzad? M?h?mm?d Mu?zz?m? m??lub olub olduruldul?r. [24] ?z?m ?ahın Quru Qobind Sinqh t?r?find?n atılan oxla oldurulduyu deyilm?kd?dir. [25] Bundan sonra M?h?mm?d Mu?zz?m taxta cıxdı. Onun hokmranlıq adı I Bahadır ?ah olaraq bilinir. [26]

O, arvadı il? birlikd? m??hur Sufi d?rvi?i v? ?eyxi olan ?eyx Zaynuddin ?irazi nin d?rgahında d?fn edildil?r. Bu d?rgah Ovr?ngabad yaxınlı?ındakı Xuldabad m?nt?q?sind? v? Ovr?ngzib in m?qb?r?sind?n q?rbd? yerl??m?kd?dir. [27]

Xuldabadda yerl???n ?z?m v? arvadının m?zarları.

Qeydl?r [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  1. ↑ Tam adı: Pad?ah-i-Mumalik Abu'l Faaiz Qutb-ud-Din M?h?mm?d ?z?m ?ah-i-Ali Cah Qazi [1]
  2. ↑ Mo?ol imperiyasında vilay?t sozu ucun i?l?dilmi?dir. [20]
  3. ↑ Subahdar, h?mcinin Nazim kimi v? ya ingilisc? Subah olaraq bilini. Bu titul Hindistanda hokmdarlıq ed?n bir cox turk sulal?si t?r?find?n Subah adlandırılan vilay?tin hakimi ucun istifad? edilmi?dir. Bu sulal?l?r? Mu?zzil?r, Hilcil?r, M?mluk, X?l?cl?r, Tu?luqo?ulları sulal?si, Mo?ol sulal?l?ri daxildir. [20] Subahdar farsca kok?nli sozdur. [21]

H?mcinin bax [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?stinadlar [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

  1. ↑ Garg, 2018 . s?h. VIII
  2. ↑ Sarkar, 1925 . s?h. 21
  3. ↑ Eraly, 2007 . s?h. 147
  4. ↑ Sarkar, 1912 . s?h. 71
  5. ↑ Koch, 1997 . s?h. 104
  6. ↑ Nath, 1990 . s?h. 148
  7. ↑ Krynicki, 2005 . s?h. 1
  8. ↑ Sarkar, 1916 . s?h. 54
  9. ↑ Sarkar, 1933 . s?h. 43
  10. ↑ Krynicki, 2005 . s?h. 102
  11. ↑ Sarkar, 1974 . s?h. 219
  12. ↑ Elliot, 1959 . s?h. 48
  13. ↑ Musta'idd Khan v? Sarkar, 1947 . s?h. 320
  14. ↑ Lal, 1988 . s?h. 260
  15. ↑ 1 2 Chisholm, 1911 . s?h. 927
  16. ↑ Sarkar, 1919 . s?h. 264?265
  17. ↑ Roy, 2011 . s?h. 37
  18. ↑ Lal, 1988 . s?h. 287
  19. ↑ Kruijtzer, 2009 . s?h. 183
  20. ↑ 1 2 Whitworth, 1885 . s?h. 301
  21. ↑ Islam, 2012
  22. ↑ Eraly, 2000 . s?h. 510?513
  23. ↑ Puri, 2003 . s?h. 198
  24. ↑ Irvine, 1904 . s?h. 578
  25. ↑ Gandhi, 2003 . s?h. 324
  26. ↑ Puri, 2003 . s?h. 199
  27. ↑ "World Heritage Sites ? Ellora Caves ? Khuldabad" . 8 mart 2008. 10 mart 2022 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 26 noyabr 2022 .

M?nb? [ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

M?nb? ? " https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=M?h?mm?d_?z?m_?ah&oldid=7170282 "