Mux?mm?s ( ?r?bc? ? be?lik) ? orta ?srl?r klassik ??rq, o cuml?d?n Az?rbaycan, habel? a?ıq poeziyasında lirik ?eir ??kill?rind?n biri.

?sas?n birinci b?ndin butun misraları h?mqafiy? olur, sonrakı b?ndl?rin yalnız sonuncu misrası birinci il? qafiy?l?nir. Mux?mm?s 5 misralı bir nec? (?sas?n, 5-6) b?ndd?n ibar?t olur. B?ndl?rin sayı 10-15-? d? cata bil?r. Son b?ndin misralarından birind? mu?llifin t?x?llusu verilir. Klassik poeziyada qafiy? qurulu?u bel?dir: aaaaa, bbbba, cccca, cccca v? s. A?ıq ?eirind? orta mux?mm?s, qo?ayarpaq mux?mm?s, cı?alı mux?mm?s v? s. ??kill?ri var. M??hur turkm?n ?airi Molla Henesin "Tahir v? Zohr?" dastanında da mux?mm?s ??klin? muraci?t olunmu?dur.

Mux?mm?s ictimai movzulu olmaqla, cox zaman m?h?bb?t v? goz?lliyi t?r?nnum ed?n ?eir formasıdır.

Bir b?x?i-xudadır bu m?lah?t s?n?, dilb?r ,

Goftaru b?la??t bu f?sah?t s?n?, dilb?r ,

Bu nazu n?zak?t, bu t?rav?t s?n?, dilb?r ,

M?xtum olub ol husnu l?taf?t s?n?, dilb?r ,

Naz etm?, g?l u??aq?, ?man?t s?n?, dilb?r!

( "s?n? dilb?r" r?dif oldu?u ucun qafiy? ondan ?vv?lki sozun son hecası goturulur.)

Ey m?h, n? ?c?bs?n, n? q???ngs?n, n? goz?ls?n ?

Xubluqda bu gun Yusifi-K?n'an? b?d?ls?n .

Dem?k n? r?va, Yusifi-sani, s?n ?z?ls?n .

Dur, m?n dolanım ba?ına, bir yanıma g?ls?n .

Ha?a ed?m?m, bil ki, x?yan?t s?n?, dilb?r!

Oldurdu m?ni d?rdu q?mu mohn?ti- hicran ,

Qurtarsa bu q?md?n m?ni g?r Xaliqi- subhan ,

N?zr eyl?mi??m, canım ed?m v?slin? qurban ,

Yoxdur d?xi bir ozg? q?mim, ey ??hi- xuban ,

G?r yets? canım sa?u s?lam?t s?n?, dilb?r!

Avar? g?z?rk?n m?n o divan?l?r icr? ,

Du?du guz?rim bir nec? m?stan?l?r icr? ,

Saqi tok?r?k bad?ni peyman?l?r icr? ,

Soyl?di l?bin v?sfini meyxan?l?r icr? ,

Yetm?zmi bu t?'rif, bu ?ohr?t s?n?, dilb?r?!

Olmaz bu goz?llikd?, deyim, bir b?ni- Ad?m ,

Heyrandı s?nin husnun? bu m?hv??i- al?m ,

?hdin? v?fa eyl?, qıl iqrarını mohk?m ,

Ol s?cd?gahım, s?cd? qılım husnun? h?r d?m ,

?ay?st?di, ?lb?tt?, d?yan?t s?n?, dilb?r!

Salma n?z?rind?n m?ni, ey v?h?i- q?zalım ,

Gund?n-gun? artır, n? edim, d?rdu m?lalım ,

R?hm et bana, zulfun kimi a?uft?di halım ,

?nsafdımı m?n Xan bel? bu hal il? qalım ,

Etm?zmi gor?n kims? m?lam?t s?n?, dilb?r?!

?n?n?vi a?ıq mux?mm?sinin (be?liyin) dorduncu misrası il? be?inci misrası arasına z?ncirl?m? t?rzind? be? hecalı doqquz misra yerl??dirm?kl? duz?ldilir. H?min be? hecalı doqquz misra (b?z?n az da ola bilir) cı?a-b?z?k hesab edildiyind?n bu s?pkid? qurulan mux?mm?s? “cı?alı mux?mm?s”l?r, b?zi hallarda “cı?alı z?ncirl?m? mux?mm?s” adı verilir. ^[1]

Mux?mm?sin coxce?idli formaları ic?risind? diqq?tc?kici q?libl?rd?n biri d? cı?alı qo?ayarpaq mux?mm?sdir. Bu formanın ?sas xususiyy?ti misra daxilind? qafiy?l?nm?nin getm?sidir. Ona gor? d? ustadlar onu “qo?ayarpaq mux?mm?s” kimi s?ciyy?l?ndirir.

Toy m?rasiminin qapanı? hiss?sind?, el?c? d? a?ıq v? sevgilisinin vusalı il? bit?n m?h?bb?t dastanlarının sonunda a?ıqların oxudu?u ?ux ovqatlı mux?mm?s. “Duvaqqapma” oz funksional s?ciyy?sin? gor? ozan o?uznam?ciliyind?ki “Yum verm?” il? eyni mahiyy?td?dir.

• ?d?biyyat?unaslıq terminl?ri lu??ti. Bakı , 1978, s?h.119-120.
• ?d?biyyat (q?bul imtahanlarına hazırla?anlar, yuxarı sinif ?agirdl?ri v? mu?lliml?r ucun v?sait), Bakı, TQDK, 2010. s?h. 622

• B?dii ?d?biyyat, ?d?biyyat?unaslıq v? onun sah?l?ri Arxivl??dirilib 2008-01-23 at the Wayback Machine
• ?ifahi xalq ?d?biyyatı Arxivl??dirilib 2011-08-07 at the Wayback Machine
• Az?rbaycan turkl?rinin xalq yaradıcılı?ı