Mutali? ? h?r hansı m?tnd? verilmi? m?lumatı ?xz etm?y? yon?lmi? kommunikasiya ? ?laq? f?aliyy?tidir. Bu kommunikasiyada mu?llif , cap m?hsulu, oxucu v? ya oxucu auditoriyası i?tirak edir. T?dris proqramının t?l?bin? uy?un olaraq oxucu m?fhumunun m?zmununu acma?a ehtiyac duyulur.

Mutali? mahiyy?tc? f?rdi psixoloji proses olsa da, c?miyy?tin sosial h?yatına, ictimai mara?ın istiqam?tl?rin?, movcud maraqların m?hsulu olan yeni ideyaların yayılmasına, butovlukl? hamının malına cevrilm?sin? imkan yaradır. M?lumdur ki, insanların muxt?lif xarakterli maraqları v? t?l?batları olur. H?r bir k?sin ozun?m?xsus mara?ı, t?l?batı mutali? t?l?batının v? mutali? mara?ının yaranmasına t?sir gost?r? bilir. Eyni zamanda insanın mutali? mara?ının v? mutali? t?l?batının realla?masında muhum rol oynayır.

?st?r umumt?hsil , ist?rs? d? ali v? orta-ixtisas m?kt?bl?rinin t?dris proqramında n?z?rd? tutulan bilikl?r insanın h?yata f?al mudaxil?si ucun kifay?t deyildir. T?crub?l?r gost?rir ki, hec bir ali m?kt?b oz m?zunu olan mut?x?ssis? mu?yy?n ixtisas uzr? muasir h?yatın t?l?bi h?cmind? m?lumat v? bilikl?r m?cmusunu ver? bilmir. Bu is? t?bii haldır. Cunki mu?yy?n vaxtla m?hdudla?an ali v? orta ixtisas t?hsili m?kt?bl?rinin proqramları lazımi bilikl?ri tam ??kild? ozund? ?ks etdirm?k imkanına malik deyildir. Ona gor? d? zamanın t?l?bin? uy?un olaraq r?smi t?hsill? ??xsi t?hsil mutali?si paralel getm?lidir. Bu baxımdan mutali? muhum elmi-n?z?ri problemdir.

Geni? oxucu kutl?si arasında kitab t?bli?ini v? oxucu mutali?sini istiqam?tl?ndirm?yin elmi ?saslarını t?hlil ed?n mutali? n?z?riyy?sind? t?kmill??m? prosesi gedir. Muasir kitabxana?unaslıq mutali?nin sosial, sosial psixoloji v? pedaqoji probleml?rinin, eyni zamanda onun ictimai h?yata t?sirinin t?dqiqi sah?sind? geni? nailiyy?tl?r qazanmı?dır.

Muasir insanın mutali? t?l?batının artmasını ??rtl?ndir?n amill?rd?n biri d? elmi-texniki nailiyy?tl?rdir. Dunyanın qabaqcıl olk?l?rind? istehsal sah?l?rinin yeni-yeni texnika il? silahlanması, yeni elmi k??fl?rin, boyuk elmi nailiyy?tl?rin meydana g?lm?si, yeni-yeni elm v? bilik sah?l?rinin yaranması, el?c? d? dunyada ged?n ictimai-siyasi prosesl?r mutali?ni obyektiv sosial z?rur?t? cevirmi?dir.

Mutali?:

• Mutali? insanlar ucun fasil?siz artmaqda olan sosial t?l?batdır;
• Mutali? insanların ictimai ?uurunun formala?masına v? t?hsil

s?viyy?sinin yuks?lm?sin?, artmasına t?sir gost?r?n ictimai ?laq? sistemidir.

• Bununla da mutali?nin c?miyy?td? ictimai rolu mu?yy?nl??ir. Bu baxımdan mutali? muhum t?dqiqat problemi kimi

Mutali?nin ictimai m?zmunu ozunu ?sas?n uc istiqam?td? gost?rir:

• Mutali? ucun materialın secilm?si v? oxunmu?

?d?biyyatın qiym?tl?ndirilm?si meyarı insana ictimai t?sir amili v? mexanizmi il? ??rtl?nir.

• Mutali? ucun material v? qiym?tl?ndirm? motivl?ri

??xsiyy?tl?r arasında ?laq? predmetidir v? ictimai mutali? atmosferi yaradır.

• 3. Mutali?nin n?tic?l?ri insanın ictimai v? istehsalat

f?aliyy?tind? ?ks olunur, onun dunyagoru?unun, ?m?yinin s?m?r?liliyini mu?yy?n edir.

Butun bunlar is? mutali?nin sosial xarakterini acan faktlardır. Mutali? prosesind? oxucu kitabla sosial psixoloji munasib?tl?r? girir. M?hz bu munasib?tl?rin mexanizmini v? onun sosial n?tic?l?rini a?kar etm?k mutali? haqqında elmin muhum v?zif?l?rind?ndir.

Mutali? muasir dovrun v? tarixi kecmi?in hadis?l?ri il? yaxından tanı? olma?a, ictimai munasib?tl?rin d?rk edilm?sin?, h?yatda obyektiv baxı?ın formala?masına, el?c? d? c?miyy?tin h?yat t?rzi ucun xarakterik olan etik, huquqi v? estetik normaların m?nims?nilm?sin? kom?k edir.

Mutali?nin t?dris, t?hsil v? t?rbiy? funksiyaları kompleks xarakter da?ıyır. Bir-biri il? qırılmaz sur?td? ba?lı olan bu prosesl?r d? mutali?nin n?tic?si olaraq c?miyy?t t?r?find?n toplanmı? bilikl?rin m?nims?nilm?si (t?dris), bu bilikl?rin sisteminin yaradılması (t?hsil) v? ??xsiyy?tin inki?afı gedi?inin idar? edilm?si (t?rbiy?) kimi ifad? olunur. Bu funksiyalar insanın m?kt?b? getdiyi ilk dovrd?n omrunun sonuna q?d?rki intellektual f?aliyy?tind? ifad? olunur.

Elmi ?d?biyyatda mutali?nin s?b?b v? m?qs?dl?rinin novl?ri t?xmini olaraq a?a?ıdakı kimi mu?yy?nl??dirilmi?dir.

1. H?yat t?crub?si qazanmaq v? ozunut?kmill??dirm?
2. ?draki ehtiyac
3. ??xsi t?hsil v? t?crubi faydalanmaq
4. Emosional v? estetik t?l?bat
5. ?yl?nm?k.

1. Az?rbaycan Sovet Ensiklopediyası. C. 6.- B., 1982.- S.351
2. Bayramov ?.S. v? ?lizad? ?.?. Psixologiya/ Ali m?kt?bl?r ucun d?rslik.- B., 2002.- 624 s.
3. X?l?fov A. Kitabxana?unaslı?a giri?. D?rslik. 3 hiss?d?. H. 1?2.- B., Bakı Universiteti n??riyyatı, 2001.- 400 s. H.3-B.: BUN, 2003.-315 s
4. Художественное восприятие. Сборник.-Л.: "Наука", 1971.-386 с.
5. Засорина Л.Н. Структура читательской деятель- ности. Психолого-педагогический аспект. Психологические проблемы чтения.-Л.-1981.- 126 с.