Qabdelkayum Qabdennasır o?lu Nasıri (Kayum Nasiri)
(
tat.
Qayum Nasıri, Kayum Nasiri, d. 2
[14] fevral
, 1825 ? o. 20 avqust, 1902) ? tatar alim-etnoqraf, ?d?biyyatcı v? XIX ?srin maarifcisi.
[2]
Tatar milli oyanı?ı v? maarifciliyinin simvolu olan Abd-ul-Kayum Nasiri,
14 (2) Fevral
1825-ci ild? Ya?ıl Uz?n bolg?sinin Yuxarı ?ırdan k?ndind? 6 u?aqlı ail?nin 2-ci ovladı olaraq dunyaya g?lmi?dir. ?lk t?hsilini atası ?bdunn?sird?n alan Kayum 1841-ci ild? t?hsil almaq m?qs?di il? Qazana getmi? v? Qazanın Be?inci M?h?ll? M?dr?s?sin? yazılmı?dır. Kayyum Nasiri 1855-ci il? q?d?r bu m?kt?bd? t?hsil almı?, ?r?b v? fars dill?ri il? yana?ı gizlinc? rus dilini d? oyr?nmi?dir. O vaxt Rusca oyr?nm?k ul?ma (din alimi) t?r?find?n qada?an edildiyin? gor? Kayum Nasiri bu addımı il? h?m d? bir ilk imza atmı?dır. Rus dilini oyr?nm?si ona asanlıqla i? tapmaq imkanı vermi?dir. 1855-ci ild? Kayum Nasiri, o?lan v? qız u?aqları ucun dini ibtidai m?kt?b olan Ruhani Seminariyada tatar dili mu?llimi kimi f?aliyy?tin? davam etmi?dir. Bu Nasirinin t?drisd? ilk t?crub?si idi. O, ruslar ucun dini orta m?kt?b olan Ruhani Seminariyada t?drisini davam etdir?r?k bu ill?r ?rzind? rus t?l?b?l?rl? sohb?t ed?r?k rus dili biliyini daha da t?kmill??dirir. ?sas m?qs?di missionerlik olan bu m?kt?bl?rd? Kayum Nasiri n? ucun f?aliyy?t gost?rdiyini Ali Rahim "Q?yyum Nasiri'nin t?rcum?-i halı" adlı m?qal?sind? onun "qusursuz ??kild? ruscanı oyr?nm?k v? bu minvalla da q?rb elml?rin? v? universitet muhitin? yol tapmaq arzusu il? izah edir". Novb?ti ill?rd? Kayum Nasiri pulsuz dinl?yici olaraq Kazan Universitetin? daxil oldu. Ozunu tatar mill?tinin marrifl?ndirilm?sin? h?sr ed?n bu gork?mli ??xsiyy?t d?rs kitabları yazaraq, t?qviml?r cap edib t?rcum?l?r ed?r?k v? ?agirdl?r? d?rs ver?r?k varlıq il? yoxluq arasında dolanı?ı?ını t?min etm?y? calı?mı?dır.
[3]
Gork?mli tatar maarifcisi Kayum Nasiri 1879-cu ild?n ?d?bi-b?dii v? elmi i?l? m???ul olan yazıcı kimi tanınmı?dı. O, ?r?b, fars, turk, cı?atay v? rus dill?rini muk?mm?l bilirdi. K. Nasirin ilk ?s?ri 1859-cu ild? yazılan "Qısa n?hv kitabı"dır. 1871-ci ild?n is? t?qvim buraxma?a ba?lamı?dır. Onun 24 il ?rzind? n??r etdirdiyi t?qvim
Tatarıstanda
elmi-?d?bi m?cmu? kimi muhum ?h?miyy?t k?sb etmi?di. K. Nasiri "L?hceyi-tatar", "Rusca-tatarca lu??t", "?xlaq risal?si", "T?rbiy? kitabı", "Qanuni-s?hh?t", "Yer-yurt", "Ad?tl?r" v? s. bu kimi ?s?rl?rin mu?llifidir. O, 1885-ci ild? Kazan Universiteti n?zdind?ki Arxeologiya, Tarix v? Etnoqrafiya C?miyy?tinin h?qiqi uzvu secilmi?dir. K. Nasiri ?d?bi, elmi v? pedaqoji f?aliyy?tl? yana?ı tatar ictimai-fikrinin inki?afında muhum rol oynamı?dı. Onun jurnalist, folklor?unas, maarifci v? dilci kimi d? elm al?mind? ozun?m?xsus yeri vardı.
[2]
Gork?mli tatar yazıcısı Kayum Nasıri ??rqin m??hur alimi v? mut?f?kkiri ?bu ?li ?bn Sina haqqında xalqın yaratdı?ı ?fsan?l?r ?sasında yazdı?ı "?bu?lisina haqqında r?vay?tl?r" ?s?ri ?n m??hur ?s?rl?rind?n biridir. ?s?rd? ?bu?lisina yoxsulların mudafi?cisi kimi, haqq v? ?dal?t u?runda carpı?an bir igid kimi verilmi?dir. ?s?r Az?rbaycan dilin? Sara Tahirova t?r?find?n t?rcum? edilmi?dir. Aqil insan ?bu?lisina v? onun yolda?larının s?rguz??tl?ri fantastika v? h?qiq?tin sintezind? t?svir olundu?undan ?s?r g?nc n?slin t?lim-t?rbiy?sind?, bilikl?r? yiy?l?nm?k h?v?sinin formala?ması v? ictimai ?uurunun inki?afında must?sna ?h?miyy?t k?sb edir. Kitabda mut?r?qqi elmi baxı?larına gor? ?bn Sinanın t?qib olundu?u v? tez-tez bir ??h?rd?n ba?qa ??h?r?, bir olk?d?n ba?qa olk?y? kocm?y? m?cbur oldu?u vur?ulanır. C?sar?tli fikirl?ri, riskli q?rarları il? dovrunun insanlarından, h?tta h?mkarlarından f?rql?n?n ?bn Sina bir ??xsiyy?t kimi d? yekn?s?klikd?n uzaq, daim inki?af ed?n, ?ld? etdiyi yenilikl?ri dig?r yeni m?kan v? zamanlara da?ıma?ı bacaran alim idi. Onun yerd?yi?m?sinin s?b?bl?rind?n biri d?, m?hz bilik oyr?nm?k v? oyr?tm?k, elmi inki?afa nail olmaq v? yeni f?aliyy?t arealı qazanmaq t?l?bind?n ir?li g?lirdi. Bu xususiyy?t onun ozund?n cox c?miyy?t? lazım idi.
[4]
Tatar Bilgini Kayyum Nasiri`yi Anarken
- ↑
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Nasyri, Kajum //
Cex Milli Hakimiyy?t M?lumat bazası
.
- ↑
1
2
Mehdiyeva N. C. Turk xalqlarının tarixi. Yeni dovr/XIX-XX ?srin ?vv?ll?ri/. D?rslik. Bakı, 2003, s.154?155
- ↑
"Tatar Bilgini Kayyum Nasiri`yi Anarken"
.
2023-07-24 tarixind?
arxivl??dirilib
.
?stifad? tarixi:
2017-09-26
.
- ↑
?rad? Z?rqan. ?bn Sina irsi muasir Az?rbaycan aliml?rinin t?dqiqatlarında//Dovl?t v? Din ? № 01 (48) yanvar ? fevral, 2017, s.109