Vyetnam dilind? tam adı "Kao Day Ten Onq Day Bo Tat Ma Xa Tat" olan c?r?yan "Ba? ruhun ?yl??diyi tavansız m?b?d" kimi t?rcum? edilir.
[
m?nb? gost?rin
]
C?r?yanın qurucusu Nqo Van Cieu Vyetnamda fransız must?ml?k? administrasiyasının m?muru olmu?dur. 1878-ci ild? Holone ??h?rind? do?ulan Nqo Van koloniya m?kt?bind? t?hsil almı?, mistika v? spiritizml? (olul?rin ruhu il? ?laq? yaratma?ın mumkunluyunu iddia ed?n mistik t?s?vvur) d?rind?n maraqlanmı?, 1902-ci ild?n is? spiritik seanslar t??kil etm?y? ba?lamı?dır. O, 1920-ci ild? Kao Day adlı ruhun b?d?nin? daxil oldu?unu iddia etmi? v? altı il sonra eyniadlı c?r?yanı yaratmı?dır.
Mistikaya on?m ver?n Vyetnamın ziyalı t?b?q?sinin yeni yaranmı? c?r?yana mara?ı qısa mudd?td? xeyli artmı?dı. C?r?yanın m?rk?zi Sayqon ??h?ri yaxınlı?ındakı Tey Nin ya?ayı? m?nt?q?si secildikd?n sonra burada c?r?yanın ba? m?b?di tikilmi?di. Onun layih?si ?sasında is? dig?r ??h?rl?rd? kicik m?b?dl?r in?a edilm?y? ba?lamı?dı.
C?r?yanın qısa mudd?td? nufuz qazanmasının s?b?bi fransız must?ml?k? hakimiyy?tinin guclu d?st?yi idi. ?lk m?b?din acılı?ı munasib?til? t??kil edil?n m?rasimd? C?nubi Vyetnamda fransız administrasiyasının yuks?k rutb?li m?murları, h?tta Hind-Cinin general-qubernatorunun i?tirak etm?si h?min dovl?t d?st?yinin ?yani gost?ricisi idi. ?ubh?siz ki, fransızları c?r?yanın Q?rb meyilli olması c?lb etmi?di. Onun uzvl?ri arasında avropala?mı? ziyalılar ? Vyetnamın katolik m?kt?bl?rind? Q?rb t?hsili almı? m?murlar da az deyildi.
Bu v?ziyy?t ot?n ?srin 30-cu ill?rinin ortalarınad?k davam etmi?dir. Getdikc? gucl?n?n azadlıq ?hval-ruhiyy?si olk?d? c?r?yanın inki?af istiqam?tinin d?yi?m?sin? t?sir gost?rm?y? ba?lamı?dı. M?rk?zi M?b?d ??rq uslubunda yenid?n in?a edilmi?, damındakı xaclar goturulmu?du.
Kaodaistl?r ozl?rini "olk?ni xarici i??alcılardan azad etm?k ucun mubariz? aparan quvv?" elan etmi?dil?r. ?slind? is? c?r?yan must?ml?k? hakimiyy?tinin n?zar?tind?ki mot?dil islahatcıların maraqlarını ?ks etdirirdi. Fransız h?rbcil?rin olk?nin muxt?lif bolg?l?rind? azadlıq u?urunda ba? qaldıran h?r?katları amansızcasına yatırdı?ı vaxt, c?r?yan Sayqon ?trafında acıq ??kild? Fransa ?leyhin? t?bli?at aparırdı.
Vyetnam kommunistl?rin hakimiyy?ti altında birl??dirildikd?n sonra kaodaistl?r c?tin v?ziyy?tl? uzl???r?k olk?ni t?rk etmi?, Avstraliya, Kamboca, AB? v? bir cox Q?rb olk?l?rin? uz tutmu?dular. C?r?yanın butun ayinl?rin?, ilk novb?d?, spiritik seanslara qada?alar qoyulmu?du.
Yalnız kec?n ?srin 80-ci ill?rinin sonlarında hokum?tin liberal din siyas?ti n?tic?sind? kaodaistl?rin ruhani liderl?rinin coxu olk?y? qayıtma?a muv?ff?q olmu?lar.
C?r?yanın ?sas dini-f?ls?fi ideyasını tarix?n Ba? Tanrının (Kao Day) insanlara catdırmaq ist?diyi yegan? ali h?qiq?tin muxt?lif din ardıcılları t?r?find?n sonradan t?hrif edilm?si m?fkur?si t??kil etmi?dir. Kao Day m?nsubları hesab edirl?r ki, Ba? Tanrı buna gor? insanlara bilavasit? spiritik seanslar vasit?sil? muraci?t etm?yi q?rara almı?dır.
C?r?yan numay?nd?l?rin? gor?, Ba? Tanrı insanlara iki d?f? xilas olmaq imkanını vermi?dir. Birinci d?f? Musa, Budda Amitabhu, mifik Cin r?hb?ri Fu Si, ikinci d?f? Konfusi, Lao Tszı v? ?sa M?sih vasit?sil?. Hazırkı ucuncu xilas dovrund? is? Ba? Tanrı bilavasit? spiritik seanslarla ozunu insanlara d?rk etdirir.
Kaodaistl?r daxili v? xarici t?crub? say?sind? insanın kamill??m?sinin mumkunluyunu vur?ulayırlar. Xarici t?crub? butun canlılara sevgi il? yana?ma?ı, m?b?d v? evl?rd? mu?yy?n gund?lik ayinl?ri n?z?rd? tutursa, daxili t?crub? insanın butun arzulardan xilas olması, az il? kifay?tl?nm?si v? t?bi?tin harmoniyasıyla ya?aması anlamına g?lir.
Kaodaistl?r Ba? Tanrıdan ba?qa, "Ulu Ana" saydıqları Dak Fat Mau (Yer uzunun qadın ba?lan?ıcının t?c?ssumu) v? birlikd? xususi iyerarxiya yaradan ruhlar toplusuna etiqad edirl?r. Onlara gor? b?d?nl?rd?n ayrılan ruhlar xeyirxah insanlar, xilas mujd?cil?ri v? h?qiqi elmin t?bli?cil?ri kimi zuhur edirl?r.
Kao Day uzvl?ri uc hiss?y? bolunur: ruhanil?r, mediumlar v? miryanlar. C?r?yana uzvlukd? din m?nsublu?u n?z?r? alınmasa da, Kao Dayın t?rkibind? uc icma movcuddur: konfusicil?r, daosistl?r v? buddistl?r. H?r icmanın ruhani t?b?q?si v? ozun?m?xsus r?ngd? libası vardır (muvafiq olaraq qırmızı, mavi v? sarı). Butun uzvl?r vacib hesab edil?n duny?vi i?l?rl? m???ul olurlar.
Kao Dayın simvolu gun?? ?uaları yayan ucbucaqlı gozdur. Hesab edilir ki, bu Tanrının sol gozudur. Cunki sol goz ruha daxil olmaq qabiliyy?tin? malikdir. Bu simvol Amerika dolları ?skinasında oz ?ksini tapıb.
Hazırda Vyetnam Sosialist Respublikasında Kao Dayın f?aliyy?tin? Hokum?t yanında Dini ??l?r uzr? Komit? n?zar?t edir. Onun f?aliyy?tind? yalnız spiritik seanslara qada?a qoyulmu?dur.
