Bu m?qal?ni vikil??dirm?k lazımdır. Lutf?n, m?qal?ni umumvikipediya v? redakt? qaydalarına uy?un ??kild? t?rtib edin.

Orxan Qazi
Orhan Gazi
Osmanlı ?mperiyasının 2-ci hokmdarı
1326 ? 1362 (l?q?bi: ?uca?ddin,Seyf?ddin,?xtiyar?ddin )
?vv?lki	I Osman
Sonrakı	I Murad
??xsi m?lumatlar
Do?um tarixi	6 fevral 1281
Do?um yeri	So?ut , Bil?cik ili , Turkiy?
V?fat tarixi	mart 1362 (81 ya?ında)
V?fat yeri	Bursa , Osmanlı imperiyası
D?fn yeri	Bursa
F?aliyy?ti	B?y
Atası	I Osman
Anası	Malhun Xatun
H?yat yolda?ları	Asporca Xatun Niluf?r Xatun Feodora ?ftandis? Xatun
U?aqları	?ahzad? Suleyman Qazi( 1316 ? 1357 ) I Murad (1326-1389) ?ahzad? ?brahim ?ahzad? Qasım ?ahzad? Eyyub Fatma Xatun
Ail?si	Osmanlı xan?danı
Dini	Sunni , ?slam
Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

I Orxan, Orxan B?y v? ya Orxan Qazi ( osman . ?????? ?? , turk. Orhan Gazi, I Orhan, Orhan Bey ; 6 fevral 1281 , So?ut , Bil?cik ili ? mart 1362 , Bursa ) ? Osmanlı ?mperiyasının ikinci sultanı. Osmanlı ?mperiyasının qurucusu I Osmanın o?lu. I Osmanın v?fat etm?sind?n sonra Orxan 1326-cı ild? b?yliy? sahib olmu?dur. I Orxan hakimiyy?t? g?l?n zaman dovl?tin ?razil?ri 16.000 km² t??kil edirdi. I Orxan hakimiyy?ti ?rzind? imperiyanın ?razil?rini 95.000 km² q?d?r geni?l?ndir? bilmi?di.

Do?um tarixi 1281-ci il olaraq gost?rils? d?, bu tarixi 1274, 1279, 1287 olaraq da gost?r?n m?nb?l?r d? movcuddur. ^[1] Osmano?ullarının ?n uzunomurlusu hesab olunan Orxan b?yin u?aqlı?ı v? g?ncliyi haqqında m?lumat yoxdur. Nec? boya ba?a catdı?ı, nec? t?hsil aldı?ı, h?tta t?hsili olub-olmaması bilinmir. Osmanlı tarixind? adı ilk d?f? 1298-ci ild? Niluf?r xatunla(Yarhisar hakiminin qızı Holofira) evl?nm?si haqqında m?lumatda kecib. 1300-cu ild? Korpuhisarın f?thind? i?tirak etmi?dir v? Qaracahisar ona ucb?yliyi kimi verilmi?dir. Osman b?y o?luna ?mir-i k?bir(b?yl?rb?yi) rutb?si ver?r?k onu kicik b?ylik ordusunun komandanı etmi?dir v? bundan sonra Orxan b?y atasının yuru?l?rind? i?tirak etmi?dir. ^[1]

B?yliy? atasının sa?lı?ında yoxsa olumund?n sonra r?hb?rlik etm?si mubahis?lidir. ^[1]

Bizans tarixcisi Laonikos Chalkokondyles m?nb? gost?rm?d?n Orxan b?yin atasının olumund?n sonra Uluda?a c?kil?r?k ordu toplayıb qarda?larını m??lub el?diyini yazmı?dır. ^[1]

?lk Osmanlı tarixcil?rind?n olan ?bni Kamal Orxan b?yin ?xi liderl?rinin q?rarı il? b?y oldu?unu qeyd ed?r?k yazmı?dır: "Ru'us-i hadem v? vucuh, Ulu? o?lu Orxanı r?yas?t? layiq gordul?r". ^[1]

A?ıkpa?azad?, Oruc b?y v? N?sri kimi ilk Osmanlı tarixcil?rinin ?n?n?vi q?bul olunan deyi?in? gor? b?yliyin on?mli adamları, Osman b?yin ovladları Osman b?yin olumund?n sonra yı?ıncaq t??kil el?mi?dir. Bu yı?ıncaqda Orxan b?y qarda?ı ?la?ddin b?yin r?hb?rlik etm?sini ist?mi?dir, lakin ?la?ddin b?y bunu q?bul etm?mi?dir v? qarda?ı Orxan b?yi taxta layiq gorduyunu ifad? etmi?dir. Bel?c? Orxan b?y taxta kecmi?dir. ^[2]

Osmanlıda ilk mulkiyy?t s?n?dini(Sakaryadakı Akova bolg?sinin Calıca v? ?ehl?r k?ndl?rinin mulkiyy?ti) Orxan Qazi 1301-ci ild? ?eyx ?zz?ddin ?smayıla vermi?dir.

Adına k?sdirdiyi ilk Osmanlı axcası R?biul?vv?l 724(Fevral 1324) tarixini gost?rir v? Orxan b?yin ?n geci bu tarixd? hakimiyy?t? kecm?sin? subutdur. ^[3]

Orxan Qazi b?y olduqdan sonra ona "?uca?ddin", "Seyf?ddin", "?xtiyar?ddin" t?x?llusl?ri verilmi?dir. Orxan Qazi adına tu?ra(imza) c?kil?n ilk Osmanlı hokmdarıdır. ^[1]

Orxan Qazinin b?ylik don?minin ilk ill?ri Anadoluda etdiyi f?thl?rl? kecmi?dir. B?yliyi dovrund? dig?r Anadolu b?yl?ri kimi Elxanil?r dovl?tin? illik vergi od?mi?dir. Dig?r t?r?fd?n is? Bizans torpaqlarına etdiyi axınlar v? f?thl?r n?tic?sind? Osmanlı b?yliyi daha da gucl?nmi?dir.

Orxan b?y 1321-ci ild? Mudaniyanı f?th ed?r?k b?yliyin s?rh?dl?rini M?rm?r? d?nizin? q?d?r geni?l?ndirmi?dir. 1323-cu ild? G?bz?d? oz adına m?scid tikdirmi?dir. 1321-ci ild?n 1326-cı il? q?d?r Orxan Qazinin s?rk?rd?l?ri Qonur Alp Qara d?nizin q?rbin?, A?ca Qoca ?zmit ?trafına, ?bdurr?hman Qazi Yalova ?trafına axınlar ed?r?k Yalova, A?yazı, Mudurnu, Bazaryeri, Sapanca, Kandıra v? Samandranı f?th etmi?l?r.

1326-cı ild?n h?d?f yenid?n ill?rdir ki, muhasir? altında olan v? bolg?nin ?n boyuk ??h?ri sayılan Bursaya cevrilmi?dir. ?lk onc? Orxaneli(o dovrd? Atarnos) qalası tutularaq da?ıdılmı?dır. Sonra Bursa qalasını muhasir?y? almaq m?qs?di il? Pınarba?ında q?r?rgah qurulmu?dur. Buna baxmayaraq ?slamı q?bul ed?r?k Osmanlı t?r?fin? kecmi? Mihal Qazinin diplomatik siyas?ti n?tic?sind? qala doyu?suz alınmı?dır. Bir m?nb?d? Bursa ??h?rinin tutulması kimi 6 aprel 1326-cı il tarixi gost?rilmi?dir. Buna baxmayaraq bu dovr? aid Bursa ??h?rind? z?rb olunan axcalar daha onc?ki tarixl?ri gost?rir. ?sas?n Osmanlı tarixcil?ri Bursa f?th olunandan sonra ??h?rin dovl?tin paytaxtı oldu?unu qeyd edirl?r. ^[4]

Sonrakı ill?rd? Orxan Qazi s?rk?rd?l?ri il? Kocaelin? axınlar etmi?dir, Qartal v? Aydos qalaları f?th olunmu?dur.

1329-cu ilin may ayında Bizans ?mperatoru III Andronik v? yaxın adamı Yannis 2000 n?f?r muzdlu ?sg?rl? d?st?kl?nmi? Bizans ordusu il? Kocaeli istiqam?tind? hucuma kecmi?dir. ?zmiti muhasir?y? alan Orxan Qazi Darıca istiqam?tind?n ir?lil?y?r?k Bizans ordusu il? qar?ı-qar?ıya g?lmi?dir. 11 iyun 1329-cu ild? iki ordu Malt?p?d?(Palekanon) doyu?mu?dur. Bizans ordusu bu doyu?d? a?ır m??lubiyy?t? u?ramı?dır v? III Andronik yaralanaraq qacmı?dır. Bel?likl? III Andronikin Anadolu torpaqlarını geri alma planı iflasa u?ramı?dır v? ondan sonra buna c?hd olunmamı?dır. ^[5]

Orxan Qazi qazandı?ı bu z?f?rd?n sonra 2 mart 1331-ci ild? Bizansın on?mli ??h?ri olan Nikeyanı muqavim?tsiz f?th etmi?dir. ??h?rin adı d?yi?diril?r?k ?znik adlandırılmı?dır. Orxan b?y v? yaxın adamlarının f?aliyy?ti n?tic?sind? ?znik ??h?ri Osmanlı m?d?niyy?tind?n t?sirl?r?n?k bir ?slam ??h?rin? cevrilmi?dir.

Eyni zamanda Qara Teymurda? pa?a Osmanlı s?rh?dl?rini M?rm?r? d?nizinin G?mlik v? Armudlu sahill?rin? q?d?r geni?l?ndirmi?dir. Daha sonra 6 ildir muhasir? altında olan Nikomediya ??h?ri 1337-ci ild? mudafi?siz hala g?lmi?dir. Sonuncu Bizans hakiminin ??h?ri t?rk etm?sind?n sonra ??h?r Osmanlı ordusu t?r?find?n f?th edil?r?k ?zmit olaraq adlandırılmı?dır v? idar?si Suleyman pa?aya verilmi?dir.

Bundan sonra III Andronik 1333-cu ild? Orxan Qaziy? sulh t?klif etmi?dir. ?ld? 12000 Bizans qızılı qar?ılı?ında Bizans sahib oldu?u torpaqlara hucum olunmamasını ist?mi?dir. Bundan sonra Orxan Qazinin Anadoluda Bizansdan f?th ed? bil?c?yi on?mli bir ?razi qalmadı.

Bundan sonra Orxan Qazi 1340-cı ill?rd? Anadolu b?ylikl?rinin f?thin? ba?lamı?dır.

?lk onc? Orxan b?y 1342-ci ild? Kar?si b?yliyind? Ulubad, Qaracab?y, Mustafakamalpa?a(Kırmastı) qalalarını f?th etmi?dir. Bundan sonra 1345-ci ild? Kar?siy? yuru? t??kil etmi?dir. Bel?likl? Kar?si b?yliyin? aid torpaqlar Orxan b?y t?r?find?n ?l? kecirilmi?dir.

Daha sonra M?rk?zi Anadoluya axınlar ba?lamı?dır. Bu axınlar 1354-cu ild? G?r?nin v? Osmanlılara ilk ill?rind?n b?ri d?st?k ver?n ?xil?rin m?rk?zi Ankara qalalarının Orxan b?y t?r?find?n f?th olunması il? yekunla?dırılmı?dır.

Orxan Gazi hokmdarlı?ının son ill?rind? yeni bir strategiya h?yata kecirm?y? ba?lamı?dır. Bel? ki, Osmanlı orduları Bizansa kom?k etm?k adı il? m?rh?l?-m?rh?l? Rumelin? kecmi?dir. Bel?likl? Osmanlının Avropada ir?lil?m?sinin ?sası qoyulmu?dur. ^[6]

Orxan b?yin Bizansa yardım etm?yi usyan n?tic?sind? taxta kec?n VI Yannisl? qurulan yaxın ?laq?l?rl? ba?lamı?dır. 1344-cu ild? Bizans imperatoru c?tin v?ziyy?t? du?du. Bel? ki, Selanik hakimi v?ziyy?t? n?zar?ti itirmi? v? Zealot olaraq bilin?n bir qrup idar?ni ?l? kecirtmi?dir. Serb kralı IV Stepan Bizansın ?leyhin? getmi? v? butun Makedoniyanı z?bt etm?k ucun Serez qalasını muhasir?y? almı?dır. Onun Anadoluda mutt?fiqi olan Aydıno?lu Umur b?yin qurdu?u donanma Papanın mutt?fiql?rinin donanmasına ?zmird? m??lub olmu?dur v? ?zmir Papanın mutt?fiql?ri t?r?find?n i??al olunmu?dur. Saruhan b?yliyi kom?k gond?r? bil?rdi, amma bu kom?yin h?m Selanik, h?m d? Serb kralı qar?ısında yet?rsiz oldu?u m?lum idi. Bu s?b?bd?n 1345-ci ild? VI Yannis Orxan b?yl? yaxın munasib?tl?r qurmaq ucun danı?ıqlara ba?lamı?dır. ?mperator h?m d? tarixci idi v? bu danı?ıqlara o oz kitabında bir bolm? ayırmı?dı. Onun yazdı?ına gor? ozu turkc? oyr?nmi?di, iki hokmdar bir-biri il? yaxın ?laq?l?r qurmu?du. Orxan b?yl? ??xs?n goru?dukd? o, uc qızını da Orxan b?yl? tanı? etmi?dir. ?kinci qızı olan Feodora Orxan b?yl? evl?nm?k ucun razıla?mı?dır. 1346-cı ild? Orxan b?yi v? adamlarını toyun kecirildiyi Silivriy? 30 g?milik Bizans donanması g?tirmi?dir. Uc gun davam ed?n m?rasimin ardından yenid?n onları geriy? aparmı?lar. Novb?ti il Orxan b?y yeni h?yat yolda?ı Feodora il? Uskudarda imperatorla goru?mu?dur. ^[7]

1350-ci ild? Zeolotları m??lub etm?k ucun h?r?k?t? kec?n VI Yannis Orxan b?yd?n ordusuna d?st?k olmaq ucun atlı birlikl?r ist?mi?dir. Osmanlıların atlı birlikl?ri il? d?st?k gost?rdiyi sayı 20000-? catan ordu il? Bizans ordusu VI Yannisin o?lunun komandanlı?ı il? Selanik? hucuma ba?lamı?dır. Yolda Orxan b?yin atlı birlikl?ri Anadoluya qayıtma?a m?cbur olmu?dur. Osmanlı birlikl?rinin qayıtma?ı il? gucu azalan Matthaios(VI Yannisin o?lu) Selanik yaxınlarındakı turk ?silli d?niz quldurlarının muzdlu kimi ona kom?k etm?sind?n sonra Selanik? daxil olma?ı bacarmı?dır. ^[7]

1352-ci ild? VI Yannisl? imperatorlu?u bolu?duyu V Yannis arasında qar?ıdurma ba? verdi. V Yannis Adrianopolun ( ?dirn? ) hakimi olan Matthaiosa serbl?rd?n aldı?ı kom?kl? hucuma kec?r?k, ??h?rin idar?sini ?l? kecirtmi?di. Konstantinopolda olan VI Yannis kom?k ucun Orxan b?y? muraci?t etmi?dir. Orxan b?y o?lu Suleyman pa?anın komandanlı?ında boyuk bir Osmanlı birliyini VI Yannis? kom?y? gond?rmi?dir. Osmanlı d?st?yi il? VI Yannis Adrianopol istiqam?tind? h?r?k?t? kec?r?k, ??h?ri azad etmi?dir. Eyni ordu bir nec? aydan sonra bulqar-serb birl??mi? ordusunu donmu? Meric cayının sahilind? m??lub ed?r?k, m?hv etmi?dir. ^[7]

B?zi turk tarixcil?rinin fikrinc? bu u?urun n?tic?sind? 1353-cu ild? Cimpe qalası q?r?rgah kimi Suleyman pa?aya verilmi?dir. Suleyman pa?a bura v? ?traf ?razil?r? ?sg?rl?rinin ail?l?rini v? koc?ri turkm?nl?ri kocurm?y? ba?lamı?dır. Bu qala Osmanlının Avropada ilk dayaq noqt?si olmu?dur. Bunun qar?ısını almaq ucun VI Yannis 10000 qızıl pul t?zminatı qar?ılı?ında qalanı geri almaq ist?mi? v? bunu muzakir? etm?k ucun Orxan b?yl? ??xs?n goru?m?k ist?mi?dir. Qoca v? x?st? olmasını bildir?n Orxan b?y bu goru?m?d?n imtina etmi?dir. ^[8]

Ba?qa bir m?nb?y? gor? 2 mart 1354-cu ild? Trakiyada ?idd?tli z?lz?l? olmu?dur, qar v? fırtına v?ziyy?ti daha da c?tinl??dirmi?dir. Bu hadis?d?n sonra Gelibolu ??h?ri darmada?ın olmu?, ?hali t?r?find?n t?rk edilmi?dir. Suleyman pa?a v? ordusu Canaqqala ( Dardanel bo?azı ) bo?azını kec?r?k ozu il? birlikd? g?tirdiyi koc?ri turkm?nl?ri bo? qalmı? Gelibolunda m?skunla?dırmı?dır. Bir mudd?t sonra Gelibolu b?rpa olunaraq, yenid?n in?a olunmu?dur v? ?halisi tamamil? turkl?rd?n ibar?t olmu?dur. Bizans imperatoru r?sm?n Suleyman pa?adan Geliboluya yerl??dirdiyi turkl?rl? birlikd? oranı t?rk etm?sini ist?mi?dir, amma Suleyman pa?a turkl?rin bura Allahın niy?ti il? g?ldiyini, ??h?rin t?rk edilmi? oldu?unu, hec kimin evinin zorla alınmadı?ını v? ??h?ri t?rk etm?yin Allahın niy?tin? qar?ı oldu?unu bildirmi?dir. ?mperator ??h?rin t?rk edilm? x?rcl?rini qar?ılayaca?ını v? t?zminat od?y?c?yini bildirs? d? Suleyman pa?a fikrini d?yi?m?mi?dir. Bizans imperatoru Suleyman pa?anı Orxan b?y? ?ikay?t etmi?dir. Orxan b?y bu movzuda ?zmitd? imperatorla goru?? bil?c?yini bildirmi?dir, lakin sonradan x?st? oldu?unu bildirib goru?? getm?mi?dir. Bunun f?lak?t oldu?unu anlayan imperator umidsizliy? qapılmı?dır. ^[7]

Bu problem oz h?llini tapmadan VI Yannis imperatorlu?u bolu?duyu V Yannisl? acıq mubariz?y? ba?lamı?dır. O, V Yannisi m??lub ed?r?k Tenedosa(Bozcaada) surgun? yollamı?dır, amma oradan venesiyalıların kom?yi il? qacan V Yannis Konstantinopola g?l?r?k hakimiyy?ti yenid?n ?l? kecirmi?dir. V Yannis VI Yannis il? razılı?a g?l?r?k, yenid?n imperatorluq v?zif?sini bolu?durdul?r. Bundan sonra a?ır stres? du??n VI Yannis 4 dekabr 1354-cu ild? taxtdan oz ist?yi il? c?kilmi?dir v? bir monastrda ke?i? olmu?dur. ^[7]

Geliboluda mohk?ml?n?nd?n sonra Osmanlı Trakiyada yerl???n Bizans ??h?rl?rini bir-bir z?bt etm?y? ba?lamı?dır. 1354-cu ild? Bolayr, Ke?ar, Rodoscuq(T?kirda?) f?th edilmi?dir. Kocurm? siyas?ti h?yata keciril?r?k, f?th edil?n torpaqlara Anadoludan turkl?r kocurulmu?dur. 1356-cı ild? Osmanlı ordusu Corluya q?d?r ir?lil?di.

Rumelind?ki Osmanlı torpaqlarının b?yl?rb?yi olan Suleyman pa?a Corlu ?trafında ov vaxtı atından yıxılaraq olmu?dur(1357). Suleyman pa?anın olumund?n sonra Orxan b?yin o?lu v? taxtın v?li?hdi Murad b?y 1359?1362-ci ill?r arasında Rumelind?ki orduya komandanlıq etm?y? ba?lamı?dır. Osmanlı ordusu 1361-ci ild? Dimotekanı z?bt edir. 1362-ci ild? Orxan b?y v?fat ed?nd? artıq Osmanlı orduları Adrianopola ( ?dirn? ) catmı?dı v? h?min il ??h?r ?l? kecirildi.

Orxan b?y Osmanlı b?yliyini yeni qanunlar v? islahatlar h?yata kecir?r?k dovl?t? cevirmi?dir. Onun vaxtında ilk d?f? v?zirlik t??kilatı qurulmu?dur. ?lk d?f? qazı v? suba?ı v?zif?sin? t?yinetm?l?r onun vaxtında h?yata kecirilmi?dir. Sancaqlara (bolg?) qazılar t?yin olunmu?dur. Divan t??kilatı, v?qf sistemi v? ?dliyy? t??kilatı qurulmu?dur.

Ordunu piyada v? mus?ll?m birlikl?rind?n t??kil olunmaqla ilk d?f? nizami ??kild? yenid?n qurmu?dur. Donanma yaradılma?a ba?lamı?dır.

Orxan Qazi goygoz, sarı?ın, iri b?d?n qurulu?una sahibdi. Qula?ında qara xal vardı. Xalq t?r?find?n sevil?n biri idi. Tez-tez insanların arasına qarı?araq onların d?rdl?rin? qulaq asardı. Davranı?ları tarazlı v? q?rarlı idi. H?r zaman ehtiyatlı olardı v? ?xlaqlı biri idi. ^[9]

Orxan Qazi son ill?rini hakimiyy?ti o?lu Murada tap?ıraraq Bursada kecirtmi?dir. Olum s?b?bi v? ili movzusu tarixcil?r arasında mubahis?lidir. Dovrun tarixcisi olan A?ıkpa?azad? Orxan b?yin Suleyman b?yl? eyni ild? v?fat etdiyini yazmı?dır. ^[10] B?zi tarixcil?r is? 1360-cı ild? 79 ya?ında olark?n v?fat etdiyini yazmı?dır. 1362-ci ild? v?fat etdiyini yazan tarixcil?r d? vardır. ^[11]

Orxan b?y Bursada atasının d?fn olundu?u turb?d? d?fn olunmu?dur.

1. Asporca Xatun ? Bizans ?mperatoru III. Andronikin qızı, ?ahzad? ?brahim v? Fatma Xatunun anası.
2. Holofira (Niluf?r Xatun) ? Yarhisar hakiminin qızı, I Murad , ?ahzad? Qasımın anası.
3. Feodora Kantakouzene ? Bizans ?mperatoru VI. Yannis Kantakuzenosun qızı, ?ahzad? X?lilin anası.
4. Eftandise Xatun ? Mahmud Alpın qızı.

1. Suleyman Qazi
2. Murad
3. ?brahim
4. X?lil
5. Qasım
6. Eyyub

1. Fatma Xatun

• 
  Orxan Qazi.
• 
  Orxan Qazinin istifad? etdiyi ilk tu?ra(imza)
• 
  Orxan Qazinin hakimiyy?ti ill?rind? olk?nin torpaqlarının geni?l?nm?si.
• 
  Orxan Qazinin Bursadakı turb?si

• Orhan Gazi hakkında geni? bilgi ^{[ olu kecid ]}   (turk.)

I Orxan Osmanlı sulal?si Do?um: 1281 V?fat: 1362
Hakimiyy?t titulları
S?l?fl?ri  I Osman	Osmanlı ?mperiyası (???? ????? ??????) Sultanı 1324-1362	X?l?fl?ri  I Murad