Heyzel stadionu faci?si
? adlandırılan bu hadis? 29 may 1985-ci ild?
Belcikanın
Brussel
??h?rind? ?taliyanın
Yuventus FK
v? ?ngilt?r?nin
Liverpul FK
klublarının Cempion Klublar Kuboku finalında qar?ıla?masından ?vv?l ba? vermi?dir. Hadis? zamanı izdihamdan qurtulma?a calı?an azarke?l?r divarda sıxı?dırılmı?, coxlu?unu Yuventus azarke?l?ri t??kil etm?kl? 39 n?f?r h?lak olmu?, 600 insan is? yaralanmı?dır.
Yuventus-Liverpul final qar?ıla?ması ba?lamazdan t?xmin?n 1 saat ?vv?l boyuk bir qrup Liverpul azarke?i hasarları a?araq "neytral ?razi" adlandırılan, ?sas?n Yuventus azarke?l?rinin oldu?u tribunaya daxil olmu?dular. Azarke?l?r terraslara v? t?hluk?d?n qurtulmaq ucun beton istinad divarlarına do?ru qacdılar. Divara yaxın yerd? oturan azarke?l?r ?zildi, sonda is? divar ucdu. Bir cox insan yuxarı dırma?araq t?hluk?d?n qurtuldu, lakin dig?rl?ri qurtula bilm?yib h?lak oldu v? yaxud a?ır ??kild? yaralandı. Oyun azarke?l?rin yenid?n yarada bil?c?yi zorakılı?ın qar?ısını almaq ucun oynandı v? Yuventusun 1?0-lıq qalibiyy?ti il? n?tic?l?ndi.
Faci? UEFA’nın ingilis klublarını butun UEFA musabiq?l?rind?n uzaqla?dırılması il? n?tic?l?ndi. Bu qada?a 1990?91 sezonundan etibar?n aradan qaldırıldı, lakin Liverpula ?lav? 3 il c?za verilm?kl? bu guz??td?n istisna edildi. Daha sonra c?za 1 il? endirildi. Bundan ?lav? 14 Liverpul azarke?i adam oldurm? il? ittiham olundu v? h?r birin? 3 illik h?bs c?zası verildi. Faci? sonradan "UEFA musabiq?l?rind? ?n faci?vi d?qiq?l?r" olaraq xarakteriz? edildi.
1985-ci ilin May ayında Liverpul Cempion Klublar Kubokunun son qalibi olaraq finala cıxmı?dı. Onlar ?vv?lki il Romanı penaltı vuru?larından sonra m??lub ed?r?k cempion olmu?dular. Yenid?n italiyalı bir r?qib Yuventusla uzl??m?li oldular. Yuventus 1983?1984-cu il Kuboklar Kubokunun m??lubiyy?tsiz qalibi olmu?, hey?tind? is? 1982-ci il Dunya Cempionatının qalibi olan ?taliyanın bir cox oyuncusu movcud idi. Bundan ?lav? Qoca Sinyoranın hey?tind? dunyanın ?n yax?ı oyuncusu hesab edil?n v?
France Football
jurnalı t?r?find?n ust-ust? ikinci il ?lin Futbolcusu (indiki:
Qızıl Top
) adına layiq gorul?n pleymeyker
Mi?el Platini
var idi. H?r iki klub son sezonda
UEFA
klub reytinqinin ilk 2 pill?sind? yer almı?dı, h?mcinin onlar bir cox idman jurnalisti t?r?find?n qit?nin ?n yax?ı iki klubu kimi q?l?m? verilirdi. H?mcinin, iki t?r?f 5 ay ?vv?l UEFA Super Kubokunda qar?ıla?mı? v? oyun 2?0 hesabı il? italyan t?r?fin q?l?b?si il? n?tic?l?nmi?di.
Adı Belcikanın milli stadionu olmasına baxmayaraq Heyzel Stadionu 1985-ci il finalı onc?sind? cox b?rbad v?ziyy?td? idi. 55 illik stadion bir nec? il idi ki, tamamil? n?zar?td?n k?narda qalmı?dı v? bunun n?tic?si olaraq tikilinin boyuk parcaları ovulub tokulurdu. M?s?l?n, col divarlar "koz bloku" adlandırılan kovr?k k?rpicl?rd?n horulmu?du v? bileti olmayan azarke?l?r k?rpicl?rin arasından d?likl?r acıb ic?ri daxil olurdular. Liverpul klubunun azarke?l?ri v? futbolcuları bildirmi?dil?r ki, stadionun b?rbat v?ziyy?tind?n ?oka du?ubl?r, Arsenalın burada bir nec? il ?vv?lki oyununda azarke?l?r b?yanatlarında buranın "zibillik" oldu?unu bildirmi?dil?r. Onlar h?mcinin Barselonanın
Kamp Nou
v? Real Madridin Bernabeu stadionlarının da istifad?y? mumkun olmasına baxmayaraq yararsız v?ziyy?td?ki Hyezelin secilm?sin? olduqca t??cubl?nmi?dil?r. Yuventusun prezidenti Giampiero Boniperti v? Liverpulun ba? direktoru Peter Robinson UEFA’ya oyunun keciril?c?yi yerin d?yi?dirilm?si ucun t?zyiq gost?rirdil?r. Onlar iddia edirdil?r ki, Heyzel Avropanın ?n yax?ı iki klubunu qar?ılamaq v? bel?likl? d? Cempion Klublar Kuboku finalına ev sahibliyi etm?k ucun uy?un deyil. Buna baxmayaraq UEFA t?kidl?ri n?z?r? almadı.
Stadionda h?r klub ucun n?z?rd? tutulandan 25,000 daha cox insan var idi, 58,000?60,000 azarke? tribunaları doldurmu?du. H?r iki qapı arxasındakı tribunalar ayaq ust? dayanmaq ucun n?z?rd? tutulmu?du v? h?r biri uc sektora ayrılmı?dı. Yuventus azarke?l?ri ucun O, N v? M sektorları ayrılmı?dı.
(bax: Heyzel stadionunun strukturu)
Qar?ı t?r?fd? yerl???n X, Y v? bir hiss?si Belcikalı futbolsev?rl?rin d? oldu?u, neytral sayılan Z tribunaları Liverpul azarke?l?ri ucun n?z?rd? tutulmu?du. Neytral tribuna fikrin? h?m Yuventus, h?m d? Liverpul klubları qar?ı cıxmı?dılar, bel? ki, onlar h?r iki klub azarke?l?rinin stadiondan k?nar agentlikl?rd?n v? qara bazardan bilet ?ld? ed?c?yin? v? bel?likl? azarke?l?rin t?hluk?li qarı?ı?ının meydana cıxaca?ına inanırdılar.
H?min dovrd? Belcikanın bir cox ?razisind? oldu?u kimi Brusseld? d? geni? italyan icması movcud idi v? qurb?td? ya?ayan bir cox Yuventus azarke?i Z sektorundakı biletl?ri almı?dılar. Bundan ?lav? biletl?rin boyuk bir qismi d? s?yah?t agentl?ri t?r?find?n alınıb Yuventus azarke?l?rin? satılmı?dı. Liverpul azarke?l?rin? is? biletl?rd?n kicik bir qisim catmı?dı.
Oyun ba?lamazdan bir saat ?vv?l, yerli vaxtla t?xmin?n 19:00-da i?ti?a? ba?ladı. X v? Z tribunalarındakı Liverpul v? Yuventus azarke?l?ri bir-birl?rind?n sad?c? bir nec? metr uzaqlıqda idil?r. T?r?fl?r arasındakı s?dd muv?qq?ti olaraq yerl??diril?n z?ncirl?nmi? d?mir hasarlar v? m?rk?zind? bir nec? polis olan v? hec kim? yaxınla?ma?a icaz? verilm?y?n zona il? hududlandırılmı?dı. H?r iki t?r?fin azarke?l?ri h?min zonadan bir-birl?rin? yad cisiml?r atma?a ba?ladılar. H?mcinin azarke?l?r tribunanın a?a?ısında yerl???n terraslardan da? yı?a bilirdil?r.
Oyunun ba?lanmasına az qalmı? qar?ılıqlı atı?malar daha da intensivl??di. Bir qrup Liverpul azarke?i kunc bayraqlarının yaxınlı?ındakı k?nar qovs divarlarına do?ru getdil?r. Yuventus azarke?l?ri divarları a?araq sıxlıqdan qurtulma?a calı?dılar. Bir coxu qurtula bildi, bununla bel? divarlar xilas olma?a calı?an Yuventus azarke?l?rinin t?zyiqin? dayana bilm?yib da?ıldı.
Bununla da 36 n?f?rin olumu il? n?tic?l?n?n hadis? meydana g?ldi, bundan ?lav? 600 n?f?r d? yaralandı. C?s?dl?r tribunalardan d?mir c?p?rl?rl? da?ındı v? qalaq ??klind? yer? s?rildi, ustl?ri is? boyuk futbol bayraqları il? ortuldu. Polis v? tibbi helikopterl?r meydana daxil olduqda is? p?rvan?l?rin meydana g?tirdiyi kul?k sad? ortukl?ri havaya ucurdu.
Z tribunasında ba? ver?nl?rin ?v?zi olaraq, Yuventus azarke?l?ri oz tribunalarında usyan qaldırdılar. Onlar Liverpul azarke?l?rinin oldu?u tribunalara do?ru qacma?a ba?ladılar, lakin polisl?rin mudaxil?si il? usyan sakitl??di. Yuventus azarke?l?ri iki saat ?rzind? iri da?lar, butulkalar v? yad cisiml?rl? polisl? mubariz? apardılar. Onlardan biri televiziyada yayaımlanan goruntul?rd? silah istifad? etdiyinin mu?yy?n edilm?si il? h?bs olundu (sonradan at?? zamanı bo? patronun istifad? edildiyi m?lum oldu). Oyun ba?ladıqdan sonra bel? polis usyankarlarla mubariz? aparma?a davam edirdi. Oyun davam ed?n zaman meydancanı k?narı h?min usyankarlarla dolu idi.
Oyundan ?vv?l Belcikalı g?nc oyuncular iki finalcının r?ngl?rin? uy?un formalar geyin?r?k dostluq goru?u kecirdil?r. Birinci hiss?d? qırmızı formalı Belcikalılar 3?0 ustunluyu ?l? kecirdil?r. Merseysaydlı azarke?l?ri sanki kubok u?runda oyun ba?lamı? kimi sevinirdil?r. ?kinci hiss?d? a? formalı komanda qol vurduqda v? hesab 19:10-a catdıqda ingilis v? italyanlar arasında dava ba?ladı. Bundan el? bir nec? d?qiq? sonra oyun dayandırıldı v? g?nc futbolcular meydandan cıxarıldı.
Faci?nin boyukluyun? baxmayaraq UEFA r?smil?ri, Belcika Ba? naziri Wilfried Martens, Brussel ?cra ba?cısı Herve Brouhon v? ??h?rin polis t??kilatı q?rara g?ldil?r ki, oyunu t?xir? salmaq daha boyuk i?ti?a? v? zorakılı?a g?tirib cıxara bil?r. N?hay?t iki klub kapitanının kutl?y? muraci?ti v? onları sakitl??m?y? ca?ırmasından sonra oyun ba?ladı.
?svecli hakim Danila Zbigniew Boniek’? qar?ı edil?n qayda pozuntusunda Yuventusa penalti h?diyy? etdi v? Mi?el Platini penaltini duzgun yerin? yetir?r?k komandasına 1?0-lıq q?l?b? qazandırdı.
Oyun ba?a catdıqdan sonra kubok ??r?f tribunasının qar?ısında UEFA prezidenti Jacques Georges t?r?find?n Qoca Sinyoranın kapitanı Gaetano Scirea’ya verildi. Oyunun sonunda stadionun boyuk bir hiss?sini z?bt ed?n jurnalist v? azarke?l?rin co??unlu?u, h?mcinin tribunada h?r iki klub azarke?l?rinin cıl?ın n??m?l?ri ?taliyalı futbolcuları q?l?b?ni meydanın m?rk?z hiss?sind?, oz aralarında v? M tribunasındakı t?r?fdarların qar?ısında qeyd etm?y? vadar etdi. Liverpul futbolcuları is? aralarında X v? Z tribunalarının ortasındakı h?min "qatill?rin" d? oldu?u oz azake?l?rini alqı?layırdılar. "Qatill?r" istintaq n?tic?sind? 1991-ci ild? adam oldurm?kd?n m?hkum olundular.
Kecmi? Liverpullu hucumcu Ian Rush’ın sozl?rin? gor? ?taliya karyerası ?rzind? iki klub v? onların azarke?l?ri arasında t??kilatı ?laq?l?r inki?af etm?y? ba?lamı?dı.
?lk olaraq hadis?nin gunahı sad?c? olaraq Liverpul azarke?l?rinin boynuna atıldı. Mayın 30-da UEFA’nın r?smi mu?ahid?cisi Gunter Schneider bildirdi ki, "hadis?yl? ba?lı yalnız ingilis azarke?l?r m?suliyy?t da?ıyırlar". Oyunun t??kilatcısı UEFA, Heyzel stadionunu sahibl?ri v? Belcika polisi t?qsirin kimd? oldu?unu ara?dırdı. Ara?dırma n?tic?sind? gunahın yalnız ?ngilis azarke?l?rd? deyil, h?m d? mu?yy?n m?nada polis v? s?lahiyy?tli ??xsl?rd? oldu?u ortaya cıxdı. ?cind? polis kapitanı John Mahieu olmaqla bir nec? r?smi ??xs s?n?d tapıntıları n?tic?sind? ittiham olundu. Mahieu 29 may 1985 tarixli oyuna muhafiz? olaraq t?yin edilmi?di, h?min oyun zamanı qeyri-iradi adam oldurm?kd? t?qsirkar bilindi.
May ayının 31-d? Britaniya Ba? naziri
Marqaret Tetcer
?ngilt?r? Futbol Federasiyasına olk? klublarının UEFA musabiq?l?rind?n uzaqla?dırlması ucun t?zyiq gost?rdi. El? 2 gun sonra UEFA ingilis klublarına qeyri-mu?yy?n mudd?t? qada?a qoydu. ?yunun 6-da F?FA bu qada?anı dunya s?viyy?sin? catdırdı, lakin sonradan hazırlıq qar?ıla?malarının ba? tutmasına icaz? verdi. Qada?a ?ngilt?r? yı?ma komandasına t?tbiq edilm?di. ?ngilis klubları qeyri-mu?yy?n ??kild? UEFA yarı?malarından uzaqla?dırıldılar. Liverpula 6, dig?r ingilis klublarına is? 5 il qada?a qoyuldu. ?ngilt?r? polisi t?qsirkarları tapıb ?dal?ti b?rpa etm?k ucun geni? ara?dırmaya ba?ladı. Bir nec? 17 d?qiq?lik video v? hadis? yerind?n olan ??kil ara?dırıldı. TV Eye proqramı 1 saatlıq verili? ?rzind? goruntul?rin xususiyy?tl?rini ortaya cıxardı. H?mcinin Britaniya m?tbuatı da ??kill?ri yayımladı.
Ba? ver?n q?tliamda t?k on? cıxan cinay?t olan insan oluml?rind? ?ubh?li bilin?n 27 n?f?r tutuldu. Onlardan coxu ?vv?ll?r d? futbol zorakılı?ında ittiham olunmu?dular. 5 aylıq ara?dırmadan sonra 1989-cu ild? 14 azarke?? qeyri-iradi insan olumund?n 3 illik h?bs c?zası verildi.
Q?tliamda oldurul?nl?r ucun 18 avqust 1989-cu ild? Anfieldd? keciril?n Liverpul-Arsenal qar?ıla?masından onc? anım m?rasimi kecirildi, lakin The Sydney Morning Herald q?zetinin x?b?rin? gor? bu m?rasim ?leyhin? ?uarlar s?sl?ndiril?r?k boykot edildi.
Heyzel stadadionu 10 il? yaxın atletizm yarı?malarına ev sahibliyi etdi, lakin bu hadis?d?n sonra h?min stadionda hec bir futbol qar?ıla?ması oynanmadı. 1994-cu ild? stadion King Baudouin adıyla tamamil? yenid?n b?rpa olundu. 1995-ci ilin 28 Avqustunda stadion Belcika-Almaniya oyunu il? birlikd? yenid?n futbol qar?ıla?malarına ev sahibliyi etm?y? ba?ladı. 1996-cı il 8 May tarixind? daha bir Kuboklar Kuboku finalı h?min stadionda oynandı. Rapid Vyananı 1?0 hesabı il? m??lub ed?n PSG cempion oldu.
Heyzel hadis?l?rind?n sonra ingilis klubları oz evl?rind? oynanan matclarda i?ti?a? yaradan fanatikl?ri stadionlardan uzaqla?dırmaq ucun daha ciddi t?dbirl?r? ?l atma?a ba?ladılar. 1986-cı ild? i?ti?a?cıları stadionlardan 3 aylıq uzaqla?dırmaq ucun q?rar q?bul olundu v? 1991-ci ild? Futbol Zorakılı?ına qar?ı Akt t?rtib olundu. 1995-ci il 18 Fevral tarixind?ki ?rlandiyaya qar?ı ingilis azarke?l?rin yaratdı?ı i?ti?a? (iddiaya gor? xususil? Combat 18 kimi neo-Nasist qruplar) v? 1998-ci il Dunya Cempionatında tor?dil?n zorakılıqlara q?d?r s?f?r oyunlarına qanuni qada?alar qoyulması il? ba?lı ciddi u?ur ?ld? olunmadı. Avro 2000-d?ki usyanlar yeni qanunun t?rtibin? g?tirib cıxardı, 2004-d? is? daha cox polisin c?lb olunması t?min edildi. Avro 2000-d? qada?ayla ba?lı madd?l?r 100-d?n az idis?, yeni d?yi?iklikl? bu, 2000-? catdırıldı. ?ngilt?r? stadionlarına edil?n ?n muhum islahatlar is? 1989-cu ild? 96 n?f?rin olumu il? n?tic?l?n?n Hilsboro faci?sind?n sonra hazırlanan Teylar Doktrinası il? meydana cıxdı. Top 2 liqada stadionların tamamil? oturacaqlarla t?min olunması z?ruri edildi, meydanca k?narındakı hasarlar yı?ı?dırıldı v? t?hluk?sizlik kameraları qura?dırıldı. Qaydaları pozan azarke?l?rin biletl?ri l??v edil? v? ?ngilt?r?d? butun stadionlara giri?i qanuni ??kild? qada?an edil? bil?rdi.