Envayromentalizm ( ing. Environmentalism : cevr?cilik) ? b?zi Avropa olk?l?rind? yayılmı? v? cevr?mizin (?traf muhitin) qorunması t?dbirl?rin mohk?ml?ndirilm?sin? yon?lmi? ekoloji h?r?kat. Bunlardan b?zil?ri beyn?lxalq xarakter almı? h?r?katlara cevirilmi?dirl?r.

UNEP (ing. United Nations Environment Programme) 1972 ild? BMT sistemi c?rciv?sind? yaradılmı? proqramdır. Bu qurumun v?zif?si bugunku v? g?l?c?k soyların rifahı namin? cevr?mizin yax?ıla?ması v? qorunmasına yon?lmi? t?dbirl?rin t?tbiq edilm?si v? t??kilind?n ibar?tdir. Proqramın ?uarı "?nki?af namin? cevr?miz" dir.

UNEPin ba? q?rargahı Keniyanın paytaxtı Nayrobid? yerl??ir. Onun ba?qa olk?l?rd? d? altı boyuk regional ofisl?ri vardır. Bu qurum qlobal v? regional s?viyy?l?rd? ekologiya probleml?ri il? ba?lı ist?nil?n m?s?l?l?r? baxır.

Eyni zamanda UNEP yer atmosferi, d?niz v? yerustu ekosisteml?rl? ba?lı ce?idli layih?l?r h?yata kecirir. Bundan ba?qa bu qurum ekologiya v? cevr?mizin qorunması uzr? ba?lanmı? beynalxaq anla?maların ba?lanmasına qatılır, olk?l?r v? qeyri-hokum?t qurumları il? i?birliyi qurur, ce?idli layih?l?ri maliy?l??dirir. UNEPin f?aliyy?t dair?sin? t?hluk?li kimyavi madd?l?r, hava v? suların kirl?nm?si uzr? tovsiy?l?rin verilm?si d? daxildir.

1988-ci ild? Beynalxalq meteoroloji t??kilat UNEPl? birlikd? ?qlimin D?yi?m?si uzr? Ekspertl?rin Hokum?tl?rarası Qrupunu (IPCC) yaratmı?dır. El?c? d? UNEP Qlobal Ekoloji Fondunun (GEF ) t?siscil?rind?n biridir.

UNEP t?r?find?n h?r il "Beynalxalq cevr?miz gunu" qeyd olunur.

UNEP gun?? enerjisinin inki?afı proqramlarını maliy?l??dirir, gun?? panell?ri alanlara giym?td? guz??tl?r? gedir. Bununla da onların alıcılarını h?v?sl?ndirir. Bu proqram Hindistan , Tunis , M?rake? , ?ndoneziya , Meksika kimi olk?l?rd? u?urla h?yata kecirilir. 2004-cu ild?n ba?layaraq, UNEP Yaxın ??rqd? (oz?llikl? d? ?raqda) bataqlıqların qorunması uzr? layih?ni maliy?l??dirir. Cunki 2001-ci ilin gost?ricil?rin? gor?, oradakı bataqlıqların 90% m?hv edilmi?dir.

Cevr?miz uzr? Avropa agentliyi (EEA; European Environment Agency) Avropa m?kanında cevr?miz haqqında informasiyaların yı?ımı v? t?hlilini h?yata kecir?n Avropa Birliyinin t?sisatıdır. F?aliyy?ti 1993-cu ild?n ba?lanmı?dır. Ba? q?rargahı Kopenhagen ??h?rind? yerl??ir.

EEA a?a?ıdakı v?zif?l?ri yerin? yetirir:

1. Avropa Birliyi (AB) olk?l?ri ekoloji durum haqqında informasiya il? t?min etm?k; cevr?mizin durumu haqqında informasiyaların t?rtib edilm?si, d?y?rl?ndirilm?si v? mubadil?si, cevr?mixin durumu v? ekoloji ara?dırmaların n?tic?l?ri haqqında etibarlı informasiyaların kutl?vi yayımını t?min etm?k;
2. Avropa informasiya ??b?k?sinin koordinasiyası v? cevr?miz? baxı?ların kecirilm?si; bunların cevr?mizin beynalxalq monitorinql?rin? daxil edilm?si, onun monitorinql?rin aparılması ucun olk?l?r? yardım etm?k v? bu m?s?l?l?r uzr? m?sl?h?tl?r verm?k;
3. D?y?n ziyanın d?y?rl?ndirm? metodlarının v? b?rpa i?l?rinin t?kmill??dirilm?si;
4. Beynalxalq ?m?kda?lıqda i?tirak etm?k.

EEA-nın i?ind? t?kc? AB olk?l?ri deyil, h?md? bu t??kilatın ideya v? f?aliyy?ti il? razıla?an v? bolu??n ba?qa olk?l?r d? i?tirak ed? bil?r. Bel? olarsa onlarla oz?l anla?malar ba?lanır. AB-d? EEA il? birlikd? Avropa cevr?y? baxı? v? informasiya ??b?k?si adlanan cevr?nin monitorinqi sistemi f?aliyy?t gost?rir.

Gunumuzd? insan f?aliyy?ti el? miqyasda geni?l?nib ki, o qlobal iqlim kimi t?bi?t sisteml?rin? t?sir edir. Bir cox bilginl?r? gor? iqlimin d?yi?m?sinin cox a?ır v? qar?ısıalınmaz sonucları ola bil?r. buna gor? d? tezlikl? t?dbirl?r gorulm?lidir. Ba?qaları is? bu t?hluk?nin ?i?irdilmi? olmasını iddia ed?r?k, t??vi?l?rin ?sassız oldu?unu deyirl?r.

Buna gor? iqlim d?yi?m?l?ri o q?d?r aktual problemdir ki, siyas?tcil?r? bu bar?d? obyektiv bilgil?rin verilm?li, bu prosesin s?b?bl?ri acıqlanmalı; onun cevr?y?, toplumlara, iqtisadiyyata t?sirinin miqyası bildirilm?li; qar?ısının alınması imkanları bilinm?lidir.

Bu s?b?bl?r uzund?n Umumdunya meteoroloji t??kilatı v? BMT-nin cevr? uzr? proqramı 1988-ci ild? ?qlimin d?yi?m?si uzr? ekspertl?rin hokum?tl?rasrası qrupu (Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC)t?sis etmi?dirl?r. Ekspertl?r qrupunun v?zif?si butun dunyadan alınmı? iqlim d?yi?m?l?ri haqqında elmi-texniki v? ictimai-iqtisadi informasiyaları h?rt?r?fli, obyektiv, acıq d?y?rl?ndirilm?sind?dir. Bu d?y?rl?ndirm? butun dunyanın ekspertl?ri t?r?find?n yazılmı? texniki v? praktiki ?d?biyyatın ?sasında verilir. IPCC-in m?ruz?l?ri bu problem uzr? siyas?t ucun aktual olan baxı?ların balanslandırılmı? baxımdan ortalı?a cıxarılmasıdır. Bunu ed?rk?n t??kilatın ozu siyas?t? qarı?mır. Yaranan gund?n IPCC bir cox yayımlar yayımlamı?dır. Onlardan siyas?tcil?r, aliml?r, t?l?b?l?r v? ekspertl?r istifad? edirl?r.

IPCC UNEP? daxil olan olk?l?r ucun acıq olan hokum?tl?rarası bir qurumdur. Onun ekspertl?ri ild? bir k?r? toplantılara yı?ılırlar. Burada IPCC-in strukturu, prinsipl?ri, i? prinsipi haqqında q?rarlar cıxarılır. El?c? d? bu t??kilatın s?dri v? idar? hey?ti secilir.

IPCC-in uc i?ci qrupu vardır. Birincisi iqlim sisteminin iqlim d?yi?m?l?rini d?y?rl?ndirir. ?kincisi iqlim d?yi?m?l?rin? t?bii v? sosial iqtisadi sisteml?rin m?ruz qalmasını d?y?rl?ndirir, iqlim d?yi?m?l?rinin m?nfi v? musb?t t?sirl?rini v? onlara adaptasiya imkanlarını ara?dırır. Ucuncusu is? ziyanlı qazların tullanmasının qar?ısını alınma imkanlarını v? iqlim d?yi?m?l?rinin yumu?almasının ba?qa yollarını d?y?rl?ndirir.

T??kilanın maliyy?l??m?sini hokum?tl?r konullu olaraq edirl?r. IPCC-in m?ruz?l?ri bir nec? cildd?n ibar?tdir. Orada iqlim d?yi?m?l?ri haqqında h?rt?r?fli elmi-texniki v? ictimai-iqtisadi informasiyalar, problemd?n cıxı? yollarının n?z?ri aspektl?ri vardır. IPCC-in birinci m?ruz?l?ri 1990-cı, ikincisi 1995-ci, ucuncusu is? 2001-ci ill?rd? d?rc olunmu?dur. Orada iqlim d?yi?m?si il? ba?lı narahatlıq elmi c?h?td?n ?saslandırılmı?dır.

Ya?ıllar h?r?katı cevr?mizin da?ılmasına qar?ı mubariz? aparan, insanla t?bi?t arasında munasib?tl?rd? daha cox ah?ngin ?ld? olunmasına calı?an qeyri-hokum?t t??kilatların, qrupların, c?r?yanların umumil??mi? adıdır. Ya?ıl r?ng t?bi?tin, umidin, yeniliyin r?mzi oldu?u ucun onlar onu oz simvolu etmi?dirl?r.

Ya?ıllar h?r?katını ara?dıran ara?dırmacılar onların uc c?r?yana bolunduyunu iddia edirl?r. Birincisi t?bi?ti ?n?n?vi (qeyri-siyasi) yollarla qoruyan muhafiz?karlardır . ?kincisi cevr?ni praqmatik yana?malarla qoruma?a calı?an envayromentalistl?rdir . Ucuncusu siyasi v? ictimai ekologistl?rdir . Envayromentalistl?r movcud qurumların imkanlarından istifad? edir v? onları d?yi?dirm?y? can atmırlar. Siyasi v? ictimai ekologistl?r is? movcud modell?rin ce?idli usullarla d?yi?m?si ucun i? gorurl?r. Ya?ıllar h?r?katı bugunku gork?md? 1970-ci ill?rd? formala?mı?dırlar.

1950?1960-cı ill?rd? olan cox sur?tli s?naye artımı siyasi (olk?l?rin gucl?nm?si) ya da iqtisadi (g?lirin ?ld? edilm?si) maraqlar uzund?n ba? vermi?dir. ?stehsal istehsal, istehlak da istehlak namin? artırdı. Bu da insan sa?lamlı?ı ucun t?hluk? tor?d?n hava, suların v? torpaqların s?naye v? m?i??t tullantıları il? kirl?nm?sin?, bir cox t?bii ehtiyatların tuk?nm?sin?, h?yatın ?sası olan bioloji v? t?bii ce?idliliyin pozulmasına, ekoloji muvazin?ti pozan prosesl?rin (" istixana effekti ", qlobal iqlimin d?yi?m?si, ozon qatının azalması , torpaqların eroziyası v? s.) d?rinl??m?sin? g?tirib cıxartmı?dır.

Ekoloji probleml?rin artması ?halinin, daha cox maddi imkanları az olanların narazılı?ına g?tirib cıxartmı?dır. Artıq 1960-cı ill?rd?n ba?layaraq yazıcı v? publisistl?r bu sah?d?ki probleml?rin oldu?unu vur?ulamı?, bu bar?d? yazılar yazmı?dırlar. El? o zaman dunyanın AB?, Q?rbi Avropa, Yaponiya kimi inki?af etmi? olk?l?rd? ekoloji m?s?l?l?r uzr? birl???n etirazcı qruplar yaranmı?dır. Onlar Nuv? Elektrik Stansiyaların, sa?lamlı?a ziyan vuran mu?ssis?l?rin v? bu kimi ba?qa obyektl?rin tikilm?sin? etiraz edirdil?r. Ancaq mu?ssis?l?rin ba?cıları onların etirazlarına hec bir reaksiya verm?diyind?n, ekologistl?r toplumda t?zyiq mexanizml?rin? ?l atmaq q?rarına g?lmi?dirl?r.

Ekoloji probleml?r? "Avropa t?bi?tin qorunması ili" kompaniyası (1970), Stokqolmda keciril?n cevr? probleml?ri uzr? BMT-nin konfransı (1972) kimi t?dbirl?r diqq?ti artırmı?dır. Bundan ba?qa bu yond? D. Forester, D. Meddouz, Donella kimi ayrı-ayrı aliml?r d? i?l?r gormu?durl?r. Onların fikrinc?, s?nayel??m?nin inki?af sur?ti, cevr?nin kirl?nm?si, ehtiyatların tuk?nm?si, ?halinin artımı oldu?u kimi davam ed?rs?, bu yuz ilin ?rzind? yer kur?sind? mumkun olan artım h?ddin? g?tirib cıxardacaqdır. Bunun qar?ısının alınması ucun ekoloji v? iqtisadi stabillik ucun ??rait yaradalmalıdır. Aliml?rin iddiasına gor?, bu prosesl?rin qar?ısını almaq, ekoloji v? iqtisadi stabillik ucun ??rait yaratmaq olar. Onların fikirl?rin? gor?, ?ld? edil?n qlobal muvazin?t h?r bir indsana maddi v? m?n?vi ehtiyaclarını t?min etm?lidir. Bu aliml?r bu yond? cıxı? yollunu istehsalla istehlakın artımından imtina etm?kd?, ekoloji baxımdan t?miz texnologiyalara kecm?kd? gorurdul?r.

Ekoloji h?r?kat inki?af etdikc?, onun sıralarına coxlu "yeni solcular" daxil olmu?durlar. Onlar 1960?70-ci ill?rin dovl?t burokratiyasına, monopoliyalara, istehlakcılı?a qar?ı etiraz ed?n g?ncl?r idil?r. Ekologistl?rin ideyaları onlara yaxın idi. Bir cox hallarda "yeni solcular" ekoloji qrupların v? t???bbusl?rin yaradıcıları olmu?durlar. Solcu du?unurl?r ekoloji h?r?katların icind? olark?n kicik v? orta istehsalat ??b?k?sinin yaradılması ideyası il? cıxı? edirdil?r. Onlar istehsalcı v? emalatcıların icmaları ??klind? f?aliyy?t gost?rm?li, ozl?rinin v? ?halinin ehtiyaclarını od?m?li idil?r.

Ya?ılların yaranmasına v? yayılmasına birba?a t?kan ver?n amil nuv? silahı v? energetikası faktoru olmu?dur. Bilindiyi kimi, 1960-cı ill?rd? iqtisadi inki?af atom energetikasının t?tbiq olunması il? mu?ayi?t olunurdu. Nuv? energetikasına maraq 1973?1974-cu ill?rin neft bohranı zamanı daha da artmı?dır. Bu sah? dovl?t v? h?rbi ?h?miyy?tli oldu?una gor? ona yaxın du?m?k olmurdu. Bu da sosial c?h?td?n aktiv adamları buna qar?ı cıxı? etm?y? sovq edirdi. O vaxtlat "Aktiv olmaq radioaktiv olmaqdan yax?ıdır" ?uarı ortalı?a atılmı?dır.

Hakimiyy?tl?rl? qar?ıdurmalar onları yerli miqyasdan cıxarmı?, regional v? milli s?viyy?l?rd? cevr?nin qorunması uzr? ekoloji birlikl?r yaranma?a ba?lamı?dır. O zaman bu h?r?katın dunyagoru?u d? formala?mı?dır. Bir cox hallarda ekoloji h?r?katlar u?ur qazana bilm?mi?dirl?r. Ancaq, buna baxmayaraq, etirazlar coxalmı?dır. Onminl?r v? yuzminl?rl? adam Yaponiyada (1970-ci ill?rin sonu), Almaniyada (1980-ci ill?rin ?vv?ll?ri), Fransa v? ?spaniyada (1990-cı ill?rd?) boyuk n?qliyyat obyektl?rin? qar?ı numayi?l?r kecirilmi?dir. Ekologistl?rin nuv? v? n?qliyyat probleml?rin? toxunması, onları h?md? antih?rbi v? antimilitarist h?r?kata cevirmi?dir. Onlar 1980-ci ill?rd? AB?, ?ngilt?r?d?, Almaniyada, Hollandiyada, Belcikada h?rbi raketl?rin yerl??dirilm?sin? qar?ı etiraz aksiyaları kecirmi?dirl?r.

Eyni zamanda 1970?1980-ci ill?rd? ekoloji h?r?katların "alternativ h?yat t?rzi"nin t?r?fdarları il? yaxınla?ması prosesi gedirdi. Onlar bo?almı? ya?ayı? yerl?rind? yerl??ib, orada oz toplumlarını (kommunalarını), ozl?rini idar? ed?n birlikl?rini, istehsalat kooperativl?rini yaradırdılar. Bu kimi toplumlar arasında ekologistl?rin ideyaları il? ust-ust? du??n cevr? il? harmoniyada ya?amaq, t?miz texnologiyaları istifad? etm?k kimi ideyaları formala?mı?dır.

Onc? ya?ılların coxu hakimiyy?tin strukturlarına etibar etmirdil?r, onlara t?zjiq obyekti kimi baxırdılar. Onlara el? g?lirdi ki, bel? movqe onlara xalq arasında daha cox populyarlıq g?tir?c?k. Ancaq sonra bu t??kilatlar coxlu probleml?rl? uzl??ib, onları coz? bilm?mi?dirl?r. Ba?qa t?r?fd?n ya?ıllar ce?idli siyasi gucl?rd?n d? bir xeyir gormurdul?r. Buna gor? d? onlar oz siyasi t??kilatlarını yaratma?a ba?ladılar. Onların vasit?si il? d? oz h?r?katlarına d?st?k almaq ist?mi?dirl?r.

Yeni yaranan siyasi qruplara ce?idli sa?cı v? solcu siyas?tcil?r qo?uldular. Onlar ekoloji ?uarlarla ozl?rin? siyasi karyera qazanmaq ist?mi?dirl?r. Bel?likl? "ya?ıl" partiyalar ortalı?a cıxdılar. Onların ilki 1973-ild? AB?-d? yaranmı?dır. 1970-ci ill?rin sonunda is? bel? partiyalar Almaniya, Belcika, Fransa, Hollandiya, ?svecr?, ba?qa Avropa olk?l?rind?, el?c? d? Avstraliya, Yeni Zelandiya Kanada v? ba?qa dunya olk?l?rind? yaranmı?dır.

Bu partiyalar seckil?rd? u?ur qazana bilmi?dirl?r. Onlar ?taliyada (1976), ?svecr?d? (1979), Belckada (1981), Q?rbi Almaniya v? Portuqaliyada (1983), Lyuksemburq v? Avstraliyada (1984), Avstriya, ?spaniya v? Hollandiyada (1986), Finlandiya v? Norvecd? (1987), ?svecd? (1988), Yunanıstan v? ?rlandiyada (1989), Yeni Zelandiyada (1993), Danimarkada (1994), Fransa v? Kanadada (1997), ?slandiya v? Yaponiyada (1999) oz numay?nd?l?rini parlamentl?r? kecird? bilmi?dirl?r. Kommunist blokunun da?ılmasından sonra ya?ıllar partiyaları kecmi? SSR? olk?l?ri v? ??rqi Avropada da yaranmı?dırlar.

Eyni zamanda ya?ılların beynalxalq siyasi birliyi formala?ma?a ba?lamı?dır. 1979-cu ild? kecirilmi? Avropa Parlamentin? seckil?rd?n sonra Ekoloji v? radikal partiyaların Avropa koordinasiyası t?sis edilmi?dir. 1983?1984-cu ill?rd? is? o Avropa ya?ıllarının koordinasiyası adlanmı?dır. 1993-cu ild? is? Ya?ıllar partiyaların Avropa federasiyası yaranmı?dır. Bu quruma Q?rbi v? ??rqi Avropa, el?c? d? kecmi? SSR?-d? yaranan "ya?ıllar" girmi?dir.

Ya?ılların milli partiyalarının oz yaranma tarixl?ri v? bir cox hallarda onların beynalxalq ekoloji h?r?katlarla ziddiy?tl munasib?tl?ri olmu?dur. Onların arasında solcu sosialistl?rd?n muhafiz?karlara q?d?r bir cox gucl?r olmu?dur. Umumiyy?tl? ya?ılların siyasi qanadında uc ?s?s gucl?r olmu?dur. Bunlar "t?m?lcil?r" , "ekososialistl?r" v? "real siyas?t" t?r?fdarları idil?r. T?m?lcil?r ekoloji prinsipl?rin "t?mizliyini" qorumu?durlar. Onların fikrincc? "t?bi?t guz??tl?ri sevmir". Envayromentalistl?r kimi, t?m?lcil?r ictimai qurulu?un deyil, cevr?nin probleml?rin? yon?lmi?dirl?r.

Ekososialistl?rin arasında coxlu kecmi? "yeni solcular" olmu?durlar. Onlar kapitalizm? qar?ı, cıxı? edirdil?r, Sovet tipli "real sosializm" ideyaları il? cıxı? edirdil?r, ?sl demokratiya ozunu idar?etm?, insanların v? onların t?bi?tl? harmoniyasının yaranması t?r?fdarları idil?r.

"Real siyatcil?r" is? ?sas?n sosial-demokrat v? sosial-liberal ideyalarının t?r?fdarları idil?r. Onlar movcud bazar iqtisadiyyatı c?rciv?sind? ekoloji islahatların kecirilm?sini ist?mi?dirl?r.

Ce?idli partiyalar icind? guvv?l?r munasib?tl?ri f?rqli idi. Onc? ekoloji, antih?rbi, alternativ qruplar t?l?bl?r ir?li surmu?durl?r. Onlar umumi v? geni? xarakter da?ıyırdılar. Sonra is? onlar proqramlarını t?kmill??dirmi?, d?qiql??dirmi?dirl?r. Bir qayda olaraq, onlar nuv? energetikanın l??v edilm?sini, el?c? d? cevr?nin qorunmasına yon?lmi? t?tbirl?rin gorulm?sini, demokratik v? v?t?nda? huquqların t?min edilm?sini, movcud siyasi institutların demokratikl??dirilm?sini, alternativ iqtisadiyyatın t?tbiq edilm?sini, ekoloji c?h?td?n t?miz texnologiyaların t?tbiq edilm?sini, sulh v? t?rkisilah siyas?tinin yeridilm?sini t?l?b edirdil?r.

Ancaq sonra parlamentl?rd?ki f?aliyy?t ya?ılları mumkun olan siyas?t aparma?a m?cbur etdi. Buna gor? d? ekoloji partiyalarda "real siyas?t" t?r?fdarları qalib g?ldil?r. Onc? ya?ıllar yeni bir guc, partiyasız h?r?kat kimi f?aliyy?t gost?rirdil?rs?, sonra ba?qaları kimi siyas?t? qatıldılar.

Daha sonra ya?ılların siyasi qanadı b?si olk?l?rin hokum?tl?rin? daxil oldular: Fransada (1992?1993, 1997?2002), Finlandiyada (1995?2002), ?taliyada (1996?2001), Almaniyada (1998-ci ild?n sonra), Belcikada (1999-cu ild?n sonra). Bir cox hallarda bunu sosial-demokratlarla v? ba?qa solcularla ittifaqda etmi?dirl?r.

Ya?ılların hakimiyy?td? olma t?crub?l?ri cox ziddiy?tli olmu?dur. Onlar cox yuks?k v?zif?l?r tutmu? v? dair?l?r? cıxmı?dırlar. Ancaq bu u?urlar onları bir cox ideyalarından v? h?r?katl?rının prinsipl?rind?n yayındırmı?dır. Orn?k ucun, onlar hec yerd? atom enerjisind?n istifad? edilm?sin? son qoya bilm?mi?dirl?r, NATO kimi h?rbi bloklara qar?ı dozumlu davranırlar, h?tta xarici olk?l?rd? h?rbi ?m?liyyatların aparılmasını d?st?kl?yirl?r.

1971-ci ild? Kanadanın Vankuver ??h?rind? Devid Maktaqqrt "Qrinpis" (ing. qreenpeace ? ya?ıl dunya) adlanan beynalxalq ictimai t?bi?tiqoruma t??kilatı yaratmı?dır. "Qrinpisin" ?sas m?qs?di toplumun v? hakimiyy?tl?rin diqq?tini c?lb etm?kl? qlobal ekoloji probleml?rin cozulm?sind?dir. T??kilatın maliy?l??m?si yalnız ona r??b?t b?sl?y?n adamlardan t?r?rind?n edilir. "Qrinpis" prinsipial olaraq dovl?tl?rd?n, biznes strukturlarından, siyasi partiyalardan pul v? d?st?k almır.

"Qrinpis" kutl?vi informasiya vasit?l?rinin diqq?tini ekoloji probleml?r? yon?ltm?k m?qs?di il? gurultulu aksiyalar gecirir. Acıq aksiyalar gost?rm?k t??kilatın m?qs?didir. Bununla onların f?alları ekoloji cinay?tl?r tor?dil?n yerl?r? gedib, oradan insanlara must?qil v? do?ru informasiya verirl?r.

1960-cı ill?rd? ABD hakimiyy?ti Alyaskada z?lz?l?l?r t?hluk?si olan yerl?rd? nuv? partlayı?ları kecirm?k q?rarına g?lmi?dir. Bu da ictimaiyy?tinn narahatlı?ına s?b?b olmu?dur, cunki z?lz?l?l?r v? sunami t?hluk?si var idi. Partlayı?lara qar?ı olanlar AB? v? Kanada s?rh?dind? etiraz aksiyaları kecirtmi?dirl?r. Ancaq bu etirazlar bir n?tic? verm?mi?, nuv? partlayı?ları edilmi?dir. Bu partlayı?lardan sonra n? z?lz?l?, n? d? sunami olmadı.

Bundan sonra AB? hokum?ti daha bir nuv? partlayı?ı kecirtm?k q?rarına g?ldi. Bu d?f? nuv? ba?lı?ı onc?kind?n 5 d?f? guclu idi. Bu da yeni etiraz dal?asına g?tirib cıxartmı?dır.

Bel?likl? 1970-ci ild? Vankuverd? etirazcılar xeyriyy? konserti kecirdil?r. Burada da Qrinpisin ilk aksiyaları ucun maddi baza yaradılmı?dır.

Qrinpis f?alları netf m?hzullarından istifad?y? qar?ı cıxı? edirl?r, cunki bunun n?tic?sind? atmosfer? coxlu ziyanlı tullantıları cıxır. T??kilatın radikal uzvl?ri nefti n?ql ed?n g?mil?r? v? ba?qa n?qliyyat basit?l?r? kecm?k c?hdl?ri edib orada etirazlarını s?rgil?m?k ist?yirl?r.

Qrinpiscil?rin ?n boyuk q?l?b?l?rind?n biri 1995-ci ild? ?ngilt?r?nin Shell ?irk?ti t?r?find?n "Brent Spar" neft platformasını d?nizd? batırmaq c?hdinin qar?ısını almaq kompaniyası olmu?dur. Orada coxlu ziyanlı madd?l?r olmu?dur. Bir nec? Qrinpis f?alları bu platformaya gir? bilmi?, ozl?rini ona z?ncirl? ba?lamı?dırlar. Bu x?b?r K?V-l?rd? yayılmasından sonra etirazlar ba?lamı? v? SHELL ?irk?tin? qar?ı boykot kompaniyası ba?lanmı?dır. Bundan sonra bu ?irk?t oz planlarından imtina etm?li olmu?du. ?v?zind? onlar platformanı sahil? cıxardıb, orada onu hiss?l?r? bol?r?k m?hv etmi?dirl?r.

Bugunku dunya ekoloji h?r?katlarının coxlu qolları vardır. 1970?1980-ci ill?rd? olan kutl?vi v?t?nda? aktivliyi iqtisadi v? sosial probleml?r uzund?n sonrakı ill?rd? z?yifl?mi?dir. Buna baxmayaraq, gunumuzd? d? cox f?al qruplar, birlikl?r, qeyri-hokum?t t??kilatları v? asosiasiyaları ce?idli yonuml?rd? cevr?mizin probleml?ri il? m???ul olurlar. Bu h?r?katların aktuallı?ı Cernobıl NES-da olan q?zadan (1986) sonra t?sdiql?nmi?dir.

Gunumuzd? ya?ılların aktivliyi davam etm?kd?dir. Onların b?zi aksiyaları kecici v? muv?qq?ti xarakterli olur. Onlar hansısa bir t?bi?t? ziyan vuran obyekt? ya da proqrama qar?ı cıxı? edirl?r. B?z?n onların ba?lanmasına nail olurlar, b?z?n is? yox. Bundan sonra aksiyalar bu sah?d? kecirilmir. Ba?qa hallarda is? etirazlar ill?rl? surdurulur.

Orn?k ucun, 1980-ci ill?rd?n b?ri Almaniyanın Horleben bolg?sind?ki nuv? tullantılarının ?trafında qar?ıdirmalar uzun mudd?t davam etmi?dir. Ora nuv? tullantıları il? dolu yeni n?qliyyat karvanları g?l?n kimi onminl?rl? insan onların qar?ısını alma?a c?hd edirl?r: ekoloji qurumlar orada numayi?l?r, yuru?l?r kecirirl?r, f?allar oz b?d?nl?ri il? avtomobil v? d?miryolları ba?layırlar. H?r zaman da polisl? qar?ıdurmalar oludu. Onların m?qs?di bu obyekt?, ona g?l?n yollara ziyan vurmaq, ora tullantıların g?tirilm?sini cox baha ba?a g?l?n etm?k idi. Bel? olardısa, hokum?t bu obyekt? yeni yukl?rin g?tirilm?sini baha oldu?una gor? dayandıra bil?rdi.

Zamanımızda envayromentalist yonumlu "Qrinpis" kimi qeyri-hokum?t t??kilatları da f?aliyy?t gost?rirl?r. Onların mubariz? usulları ce?idlidir: hokum?tl?rin lobbicilik vasit?sil? ozl?rin? s?rf ed?n q?rarların alınmasından birba?a aksiyalara q?d?r.

Bir cox ekologistl?r "ya?ıllar" partiyaların siyas?tl?rinin n?tic?l?rind?n m?yus olmu?durlar. Buna gor? onlar insan toplumu il? t?bi?t arasındakı munasib?tl?r m?s?l?sind? yeni yollara v? usullara ?l atırlar. Bu yolda onlar yeni ideyalarla da cıxı? edirl?r. M?s?l?n, "ekoanarxistl?r" c?r?yanı formala?mı?dır. Onların ideoloqları amerikalı M. Bukcin v? C. Bil'dir . Onların ideyalarına gor?, ca?da? industrial toplumlara son qoyulmalı, t?miz texnologiyalarla ya?ayan v? ozl?rini idar? ed?n ??h?r komunnaları yaradılmalıdır. Onlar beynalxalq ??b?k? yaratmı? v? bir sıra forumlar kecir? bilmi?dirl?r. Bir cox olk?l?rd? bu qurumun "solcu ya?ıllar" ya da "demokratik alternativ" adlanan t??kilatları yaranmı?dır.

Ya?ılların ba?qa qrupları "d?rin ekologiya" adlanan konsepsiya ir?li surmu?durl?r. Bu konsepsiyaya gor? ca?da? sivilizasiyaya son qoyulmalıdır. Onların fikrinc?, planetar ekosistemd? insan yalnız canlılardan biridir. Buna gor? onun dunyada oz?l v? ?n uca varlıq olması inancına (antroposentrizm?) son qoyulmalıdır. "D?rin ekologistl?rin" b?zil?ri c?miyy?ti bioloji qanunlara tabe etm?k ideyası il? cıxı? edirl?r. Ba?qaları is? iptidai icma quruluysu?una, sivilizasiyalar onc?si don?ml?r? qayıtma?a ca?ırırlar.

• Aydın ?lizad? . "Ekologiya" kursu uzr? muhazir?l?r Arxivl??dirilib 2016-03-05 at the Wayback Machine // F?ls?f? elml?ri doktoru Aydın ?lizad?nin s?hif?l?ri

• Ekologiya
• Ekologiyanın tarixi
• Alternativ enerji
• Yer atmosferinin kirl?nm?si
• T?bi?tin qorunması
• Texnogen q?zalar
• Kirl?nm?
• Ekoloji monitorinq
• Noosfer