Dini pluralizm
? (
ing.
Religious Pluralism
) ? Dinl?rarası munasib?tl?rin mu?yy?nl??dirilm?sind? ?sas f?ls?fi yana?malardan biri.
Dini pluralizm qısa formada, muxt?lif din v? m?zh?bl?ri t?sdiql?m?k v? onların hamısının h?qiq?ti olmasına hokm etm?k m?nasındadır. Dini pluralizm, dinl?rin haqq olması bar?sind? olan suala veril?n bir cavabdır.
Dini pluralizmin simvolları
B???r h?yatının muxt?lif sah?l?rind?ki v? coxlu?u v? muxt?lifliyi t?bli? ed?n v? eyni zamanda onların hamısını eyni vaxtda t?sdiq ed?n c?r?yan "Pluralizm" adlanır. Pluralizm latın dilind? pluralist sozund?n goturulmu? v? coxlu m?nasını ifad? edir. Pluralizmin
din
sah?sind?ki c?r?yanı v? bu c?r?yanın dig?r dini baxı?larla f?rqini ara?dırmaq bizim ?sas m?qs?dimizdir.
Pluralizim coxlu?a meyillilik m?nasındadır. (plural- c?m) Bu movzu muxt?lif sah?l?rd? o cuml?d?n, din v? ?xlaq f?ls?f?sind?, huquq v? siyasi v? sair … sah?l?rd? coxlu?a t?r?f meyl m?nasında olub, muxt?lif istifad?l?ri var v? butun bu m?nalar arasında mu?t?r?k m?na, t?kliy? meyillilik v? ya munh?sirliyin (Exclusivism) qar?ısında coxlu?a meyilliliyin r?smi tanınması m?nasıdır.
[1]
Amma dini pluralizm (Religious pluralism) bu m?nadadır ki, h?qiq?t v? xo?b?xtlik t?k bir dind? c?m olmayıb, b?lk? d? butun ilahi dinl?rd? bu h?qiq?t var. N?tic?d?, ilahi dinl?rin hansı biri il? t?r?fda?lıq olunsa, insan ?sl h?qiq?t v? xo?b?xtliy? cata bil?r. Bu ?sasa gor? dinl?r arasında haqq v? batil meyarı aradan goturulur v? dini du?m?ncilik v? c?ki?m?l?r oz yerini h?mkarlıq v? dostlu?a verir.
Dini pluralizm son onillikd? xristian al?mind?
Con Hik
(1922?2012) t?r?find?n ir?li surulub v? dunyada yayılıb. O yazır: "T?bi?t?unaslıq baxımından, dinl?rin coxlu?u, sad? dild? des?k, din tarixind? m?d?niyy?t v? ad?tl?rin coxlu?unun n?tic?sidir. F?ls?fi baxımdan bu n?z?riyy? muxt?lif v? bir-biri il? r?qab?t aparan ad?tl?r arasında olan ?laq?l?rin xususi formasıdır. Bu termin, o n?z?riyy?y? ?saslanır ki, dunyanın boyuk dinl?ri boyuk bir h?qiq?t v? ilahi i?ar?l?rd?n b?hr?l?nmi? muxt?lif anlamlardır." Ba?qa yerd? yazır: "Dinl?rin muxt?lifliyi muxt?lif t?crubi dinl?rin n?tic?sidir. Onların h?r biri tarixin mu?yy?n dovrund? ba?layıb, elmin v? m?d?niyy?tin inki?afı v? insanın ozunu d?rk etm?si il? sona yetib."
Biz cox r?ngar?ng ?qid?, m?d?niyy?t, inc?s?n?t v? dinl?rin zuhur etdiyi ?srd? ya?ayırıq. 20-ci ?srin ?n qabarıq xususiyy?ti d? m?hz budur. Bu gun insanlar dunyanın ?n ucqar yerl?rin? s?f?r edir, muxt?lif ad?t ?n?n?l?r v? m?d?niyy?tl?rl? tanı? olurlar. Muasir h?yat butun sah?l?rd? oldu?u kimi dinin etiqad uzr? r?ngar?ngliyini d? muasir insan ucun adil??dirmi?dir. Bu gun insan t?f?kkurunu nisbiliyin kulminasiya noqt?si bils?k, yanılmarıq. Muasir post modern filosoflarından sayılan
Jak Derrida
Postmodernizm
dovrunun ?n ?sas c?h?tini onun tam ??kild? nisbiliyi t?bli? etm?si hesab edir.
Jak Derridanın
fikrinc? muasir t?f?kkur? ?sas?n biz indiy? q?d?r yax?ı v? pis adlandırdı?ımız anlayı?ları daha bu adla s?sl?y? bilm?rik.
Postmodernizm
sistemi h?r bir m?naya birm?nalı munasib?t bildirm?yi m?nasız hesab edir. ?ndi pis adlandırdı?ımız insanlar v? onların cirkin ?m?ll?ri ozunu t?qdim etm?k v? oz varlı?ı il? qururlanmaq huququ qazanmı?dır. ?nsanların aksiom ??klind? t?sdiq etdikl?ri qanunlar bu q?d?r nisbilik hucumuna m?ruz qalırsa, dini etiqad v? ayinl?rin v?ziyy?ti tam aydındır.
Dinl?rin coxlu?u m?s?l?sin?, ba?qa cavablar da, verilibdir. Yalnız bir dinin haqq olması, aliml?rin coxunun tarix boyu inandı?ı fikir olubdur. T?bi?tcilik d?, 17-ci ?srd?n sonra, bir miqdar yayıldı. V?hd?tcilik,
irfan
?hlinin n?z?ri, uzaq kecmi?d?n indiki zamana q?d?r olub v? movcuddur. ?umulculuq da, nisb?t?n yeni bir n?z?riyy?dir ki,
xristian
v?
mus?lman
aliml?ri arasında t?r?fdarı var. ?umulculuq, bu m?nayadır ki, dunya dinl?rini, m?xsus?n uzun mudd?t qalıb v? ardıcıllarının ehtiyaclarını cavablandıranlar, h?qiq?t?n b?hr?siz deyildirl?r. Amma onların hamısının haqq olması eyni zamanda do?ru ola bilm?z. Dinl?rin biri, o biril?rind?n daha cox haqqdır. O biril?r d? onunla dinin ?sası v? ?sl ruhunda ??rik olduqları q?d?r, h?qiq?t? malikdirl?r.
Axır ki, ild?, dinl?rin k?sr?ti movzusunda acıqlanan m?s?l?l?r, elm v? du?unc? ?hli ucun, xususi maarif mu?lliml?rinin, h?mcinin c?miyy?tin dig?r t?rbiy?cil?rinin, bu m?s?l?nin dig?r t?r?fl?ri il? v? ya muxt?lif n?z?rl?rl? tanı? olmaları z?ruridir. Bu movzu bar?sind? kitab v? n??riyyatlarda indiy? kimi yazılanlara daha cox, bir n?z?riyy?ni ?ks etdirirl?r. n?z?riyy?l?ri bir s?viyy?d? catdırmaq, h?m du?unc?nin inki?afına manedir, h?m d? t?qlid olunan v? cahilanı t??ssubu coxaldır.
Bu movzuda daha da geni? v? s?m?r?li m?lumat ?ld? etm?k ist?yirl?r,
?l?ddin M?likovun
t?rcum? etdiyi Dini Pluralizm kitabına muraci?t ed? bil?rl?r.
[2]