??h?r
D?rb?nd
Дербент
Gerb
42°03′58″ ?m. e. 48°17′20″ ?. u.
Olk?	Rusiya
Respublika	Da?ıstan
Mer	Malik Baqliyev
Tarixi v? co?rafiyası
?sası qoyulub	438
?lk m?lumat	VI ?sr
Sah?si	69.63 km²
M?rk?zin hundurluyu	? 2.6 [K 1]
Saat qur?a?ı	UTC+3
?halisi
?halisi	119 200 n?f?r ( 2010 )
Sıxlı?ı	1 711.91 n?f./km²
R?q?msal identifikatorlar
Telefon kodu	+7 87240
Poct indeksi	368600
N?qliyyat kodu	05
Dig?r
www.derbent.org   (rus.)
D?rb?nd D?rb?nd
Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

D?rb?nd ( rus. Дербент , az?rb . D?rb?nd / Д?рб?нд ‎, l?zg. Кьвевар , y?ni "iki ( кьве ) divar ( вар )", Дербенд v? Цал , aqul. Цал v? Дербенд ) ? Da?ıstan Respublikasında ??h?r.

X?z?r d?nizi il? Qafqaz sıra da?ları arasında yerl??ir. Rusiyanın ??h?r statusunu da?ıyan ?n c?nub ya?ayı? m?nt?q?sidir. D?rb?nd ??h?ri eyni adlı rayonun inzibati m?rk?zidir, Mahacqala ??h?rind?n c?nub ? ??rq istiqam?tind? 121 km uzaqlıqda yerl??ir. ^[1]

??h?r tarixd? Bab ?l-?bvab ("qapılar qapısı") v? D?mirqapı ^[2] adlarıyla da tanınırdı.

D?rb?nd tarixi Az?rbaycanın q?dim ??h?rl?rind?n biridir, hazırda Da?ıstan Respublikasının t?rkibind? yerl??ir. Bu ??h?r ucun "D?rb?nd" adı ilk d?f? 7-ci ?sr? aid m?nb?l?rd? qeyd olunmu?dur.

D?rb?nd ( farsca ?????) sozu tat v? fars dill?rind? movcud olan " d?r " (qapı; a?ac) v? " b?nd " (divar; ba?lı, ba?lanan, qapanan) kokl?rinin birl??m?sind?n ?m?l? g?lmi?dir ki, bu da "mohk?m, qorunmu? bir m?nt?q?" dem?kdir. Bu ad yalnızca D?rb?nd ??h?rin? xas deyil ? bel? ki, ?fqanıstan , Pakistan , Tacikistan , Ozb?kistan , ?ran (C?nubi Az?rbaycanda da h?mcinin), Turkiy? , Yunanıstan (Osmanlı dovrund?n qalma) , Bosniya v? Herseqovina (Osmanlı dovrund?n qalma) v? Erm?nistanda (Q?rbi Az?rbaycanın tarixi ?or?yel mahalında) " D?rb?nd " adını da?ıyan bir cox k?nd, ??h?r v? s. ya?ayı? m?nt?q?l?ri var.

D?rb?nd ?razisinin b?lk? d? ?n q?dim adı Coladır . Sozun koku Qafqaz , Nax-Da?ıstan dill?rind?n g?lir v? m?nası "divar"dır (m?s?l?n l?zgi v? tabasaran dill?rind? "Cola" sozunun koqnatı olan " цал " sozu "divar" dem?kdir). Bu ad curb?cur tarixi qaynaqlarda Cola v?, boyuk bir ehtimalla erm?ni dilind?ki t?ll?fuzd?n t?sirl?n?r?k, Cora v? Cor olaraq qeyd edilmi?dir. ^[3] Bu ad gunumuzd? ?sas?n ??h?rin muasir Qafqaz xalqlarındakı adlarında ya?ayır, o cuml?d?n tabasaranca ( Цали / Цалли v? ya Цур , h?mcinin Дербент v? Шагьур ( y?ni "??h?r" )), dargic? ( Чулли ( qaytaq l?hc?sind? ) v? ya Чяли ( aku?a l?hc?sind? )) v? lakca ( Чурул / Чуруль, h?mcinin Дарбант).

Orta fars / p?hl?vi dilind? (y?ni erk?n Sasani dovrund?) ??h?r Veroy-Pahr ( W?r?y-pahr / "gurcu muhafiz?cisi"), suryanic? ??????? (Wir?pahrg) (eyni m?nada) , q?dim erm?nic? ????? ?????? ( Iwroy Parhak) (eyni m?nada), v? q?dim yunanca ?bires / ?vires (Ιβηρε? " ?beriyalılar / Gurcul?r ") ( muasir yunanca sad?c? Ntermpent (Ντερμπ?ντ)) olaraq tanınırdı.

7-ci ?srd?n ba?layaraq, ??h?rin adı "D?rb?nd" olaraq t?yin olunduqdan sonra bir cox xalqlar ??h?r ucun oz do?ma dill?rind? v? h?mcinin tarixi qaynaqlarında D?rb?nd adından tor?mi? adlar istifad? etm?y? ba?ladılar.

Q?dim ?r?bl?r D?rb?ndi Bab (???) / ?l-Bab (?? ??? "qapı"), Bab ?l-?bvab (??? ??????? "qapılar qapısı"), Bab ?l-H?did (??? ?????? "d?mir qapı") ( muasir ?r?bc? Derbend (?????) v? ya Dirbin?t (???????)), monqollar Kahulqa / Kahalqa ( Хаалга , "qapı, darvaza"), q?dim gurcul?r D?rb?nd adına istinad?n Darubandi (?????????) v? ya Dz?vis-kari (?????-???? "d?niz qapısı/qapıları") (b?zi gurcu qaynaqlarına ?sas?n h?mcinin Kaspi (?????) v? Aleksandria (???????????) olaraq da), erm?ni qaynaqları D?rb?nd adına istinad?n Darband (???????), h?mcinin Cora pahak (???? ????? " Cola / Cor muhafiz?cisi") A?vanits durr (??????? ???? " Alban qapıları"), ruslar vaxtil? D?rb?nd adına istinad?n Derben' ( Дербень ) v? ya Jeleznıye vrata ( Железные врата "d?mir qapılar"), q?dim yunan v? roma qaynaqları pillae Caspiae (" Kaspi / X?z?r [d?niz n?z?rd? tutulur] qapıları"), pillae Albaniae (" Alban qapıları") olaraq adlandırmı?lar.

Q?dim turkl?rin istifad? etdiyi Temir Kapuq (y?ni "d?mir qapı") adı is? gunumuzd? az?rbaycanca sıx-sıx istifad? edil?n v? gorul?n D?mirqapı v? D?mirqapı D?rb?nd epitet v? adlarında, v? h?mcinin ??h?rin qumuqca ( Темир-къапу ) v? kabardinc? / c?rk?zc? (Темыркъалэ, y?ni "d?mir qala" variantında) adlarında da ya?ayır. D?rb?ndin yerli az?rbaycanlı ?halisi t?r?find?n h?m d? sad?c? ??h?r ( Ш???р ) olaraq da adlanır.

Antik mu?llifl?rin ?s?rl?rind? D?rb?nd adlı ??h?r?, ya?ayı? m?nt?q?sin? t?saduf edilm?yir. Lakin eramızın 68-ci ilind?n, romalıların ??rq? olan hucumları dovrund?n etibar?n, "pillae Caspiae" ? " Kaspi darvazası " adlı yer m?lumdur. Birinci ?srin mu?llifl?rind?n olan ?osif Flavi d? bu yeri Kaspi darvazası adlandırır. Umumiyy?tl?, I?III ?srl?rd? yunan v? latın dilli mu?llifl?r Kaspi kecidind?n danı?ark?n onu "qapı", "darvaza", "??h?r qalası", "kecid" v? "cıxı?" sozl?ri il? d? ?v?z etmi?l?r.

M?nb?l?rd?n aydın olur ki, Kaspi kecidi eramızın birinci ?srind?n strateji ?h?miyy?tli kecidl?rd?n biri olmu?dur. Bu kecid ?imali Qafqazla C?nubi Qafqazı Yaxın v? Orta ??rql? birl??dir?n muhum vasit? idi. Bu ?razinin m?hsuldar ?kin sah?l?rin?, meyv? ba?larına, xususil? uzumlukl?r?, goz?l v? ?lveri?li iqlim ??raitin? malik olması ??h?rin g?l?c?k inki?afına bilavasit? ??rait yaradırdı. ?lk m?nb?l?rin verdiyi m?lumata gor?, h?l? eramızdan ?vv?l I ?srd? indiki D?rb?nd ?razisind? movcud olmu? uzumlukl?r v? meyv? ba?ları d?niz? q?d?r olan ?razini ortmu?du. Bel? bir t?bii ??rait is? orada ya?ayı? m?sk?ninin yaradılması ucun ?la imkan yaratmı?dır. Bunu D?rb?nd rayonunda aparılmı? arxeoloji qazıntılar bir daha subut edir. Burada eramızdan ?vv?l VII - VI ?srl?r? aid ya?ayı? m?sk?nl?ri a?kar edilmi?dir.

D?rb?ndin adı Az?rbaycan turkl?rinin , el?c? d? butun turk dunyasının n?h?ng ?d?bi abid?si olan Kitabi-D?d? Qorqud dastanında da c?kilir. Alman s?yyahı Adam Oleari (XVII ?sr) v? turk s?yyahı Ovliya C?l?bi , D?d? Qorqudun m?zarının D?rb?ndd? oldu?unu qeyd edirl?r. Bu haqda D?rb?ndnam?d? d? m?lumat verilir.

Sasani ?ahları oz imperiyalarını koc?ri hunlardan , sonrakı dovrl?rd? is? x?z?rl?rd?n qorumaq ucun D?rb?nd ??h?rin? v? onun strateji ?h?miyy?tin? xususi diqq?t verirdil?r. Odur ki, D?rb?nd kecidinin mohk?ml?ndirilm?si ?n vacib v? t?xir?salınmaz i? hesab edilirdi. Sasanil?r h?l? II Yezd?girdin hakimiyy?ti dovrund? Be?barmaq da?ının zirv?sind? mudafi? ?h?miyy?tli ilk istehkamın ( Be?barmaq s?ddi ) in?asını h?yata kecirmi?dil?r. Bundan sonra Gilgilcay s?ddi v? n?hay?t sonda ?n muhum mudafi? xarakterli D?rb?nd istehkamının ( D?rb?nd qalası ) in?asına ba?lanmı?dır. D?rb?nd s?ddi vasit?siyl? yalnız D?rb?nd kecidinin muhafiz?si deyil, eyni zamanda ?imal-??rqd? olan da? yollarının da qorunması t?min edilirdi. H?m d? D?rb?nd qalasının yaradılması bu ?razid? s?rh?d ke?ikcil?rinin sayının bir nec? d?f? azaldılmasına imkan verirdi. ?lk d?f? I Firuzun o?lu I Qubad (488?531) ciy k?rpicl? s?ddin bunovr?sini qoymu?, onun o?lu I Xosrov ?nu?ir?van (531?578) is? h?min s?ddi yenid?n da?la tikdirmi?dir. ?ld? olan m?lumatlara gor? s?ddin yenid?n da?la tikilm?si 30 il (537?568) c?kmi?dir. Bu mudd?t ?rzind? s?ddin in?asında i?tirak ed?n minl?rl? qul v? k?ndli Sasani hakiml?ri t?r?find?n a?ır bir ??raitd? istismar edilmi?dir. Bununla ?laq?dar olaraq s?ddin tikilm?si b?han?siyl? Sasani hakiml?ri vergil?rin miqdarını gund?n-gun? artırır v? yerli ?halini var-yoxdan cıxarırdılar.

Abdulla Fazili qeyd edir ki, D?rb?nd ??h?rinin tarixind? V ?sri ?lam?tdar dovr adlandırmaq olar. H?min dovr D?rb?ndd? iqtisadi v? siyasi c?h?td?n Qafqazın ??rqind? olan muhum ??h?rl?rd?n biri olmaqla b?rab?r, eyni zamanda Sasani cani?inl?rinin ( m?rzban ) d? paytaxtı olmu?dur. M?nb?l?r? gor? I Xosrovun dovrund? D?rb?nd ??h?rin? saxsı tungl?r vasit?siyl? da? bulaqlarından su g?tirilmi?dir. " D?rb?ndnam? " ?s?rind? olan m?lumatlardan gorunur ki, VI ?srin ortalarında ?ranın daxili vilay?tl?rind?n D?rb?nd ?razisin? uc min ail? kocurulmu?dur. Sasani hakimiyy?ti devrildikd?n sonra da D?rb?nd ??h?ri oz iqtisadi-siyasi ?h?miyy?tini uzun mudd?t saxlaya bilmi?dir.

??h?rin strateji movqeyind?n istifad? ed?n ?r?b x?lif?l?ri onun abadla?dırılmasına s?y gost?rirdil?r; t?sadufi deyil ki, Az?rbaycanın ?n q?dim m?scidl?rind?n biri D?rb?nd Cum? m?scididir . M?s?l?n, x?lif? Suleymanın dovrund? (715?717) M?sl?m? ibn ?bdulmalik adlı s?rk?rd?nin ba?cılı?ı il? D?rb?ndi x?z?rl?rd?n geri almaq m?qs?di il? qo?un gond?rilmi?dir (bax X?z?r-?r?b muharib?l?ri ). M?sl?m? x?z?rl?ri D?rb?ndd?n cıxardı?ı zaman qala v? burcl?r ziyan gormu?du. O, qala divarlarını b?rpa ed?r?k burada ?r?b hakimiyy?tini gucl?ndirmi?dir. ?r?bl?rin dovrund? X?z?r d?nizi vasit?siyl? ?imaldan g?tiril?n ticar?t malları D?rb?nd vasit?siyl? C?nubi Qafqaza v? Yaxın ??rq olk?l?rin? da?ınırdı. ?r?b m?nb?l?rind? gost?rildiyin? gor?, ?rd?bild?n bir nec? d?f? boyuk olan bu ??h?rd?n Az?rbaycan v? ?rana k?tan paltarlar aparılırdı. Bundan ba?qa D?rb?ndd? z?f?ran da yeti?dirilirdi.

II minilliyin ikinci yarısında D?rb?nd ??h?ri ?imali Az?rbaycan xanlıqlarından D?rb?nd xanlı?ının m?rk?zi olmu?dur, v? 1796-cı ild? Rusiya imperiyası t?r?find?n i??al olunmu?dur. Rusiyada t?tbiq edil?n yeni inzibati-?razi bolgusun? ?sas?n D?rb?nd ?razisi 1829-cu ild?n ?yal?t? cevrilmi?; daha sonra 1840-cı ild? D?rb?nd q?zası yaradıldı v? D?rb?nd ??h?ri q?za m?rk?zi oldu. 1846-cı ild? is? yenid?n D?rb?nd quberniyası yaradıldı. 1860-cı ild? D?rb?nd quberniyası l??v olundu, onun t?rkibind?ki Quba q?zası Bakı quberniyasına verildi, qalan ?razid? Da?ıstan dair?si yaradıldı.

1920-ci il martın 25-d? 11-ci Qızıl Ordu D?rb?ndi i??al ed?r?k burada sovet hakimiyy?ti elan olundu. D?rb?nd ??h?ri SSR?nin Rusiya SFSRin? daxil olan v? 1921-ci ild? yaradılmı? Da?ıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının t?rkibin? daxil edildi. Bununla, Az?rbaycanın tarixi ??h?ri olan D?rb?nd tam ??kild? Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikasının t?rkibin? qatıldı.

25 iyun 1952-ci ild?n 24 aprel 1953-cu il?d?k Da?ıstan MSSR inzibati c?h?td?n 4 dair?y? bolunmu?du, v? bunlardan biri d? D?rb?nd dair?si idi, hansı ki oz ?razisind? 10 rayonu ( A?ul , Axtı , D?rb?nd , Doqquzpara , Qasımk?nd (indiki Suleyman-Stal) , Qurah , M?h?rr?mk?nd , Rutul , Tabasaran , v? Xiv rayonlarını ) v? D?rb?nd ??h?rini birl??dirirdi; dair?nin inzibati m?rk?zi d? D?rb?nd ??h?ri idi.

1991-ci ild? Sovet Sosialist Respublikaları ?ttifaqı da?ıldıqdan sonra is? D?rb?nd yen? d? Rusiyanın t?rkibind? qaldı.

2013-cu il fevralın 2-d? D?rb?ndin m?rk?zind? az?rbaycanlılara m?xsus "??hristan" otel-istirah?t kompleksind? partlayı? ba? verib. Avtomobil? qura?dırılmı? bomba duz otelin gir?c?yind? partladılıb. Otel? ciddi ziyan d?yib. Oradakılar evakuasiya edilib. ^[4]

Abbasqulu a?a Bakıxanov " Gulustani-?r?m " ?s?rind? qeyd edir ki, 8-ci ?srd?n ba?layaraq D?rb?nd ?halisinin coxunu mus?lmanlar t??kil etmi?, ??h?r? muhum sayda ?r?bl?r kocurulmu?, ??h?r is? 7 m?h?ll?y? bolunmu?dur. H?r m?h?ll? tayfası ucun bir m?scid tikdirib, onun adı il? adlandırdı: 1) X?z?r m?scidi, 2) F?l?stin m?scidi, 3) D?m??q m?scidi, 4) H?mm?s m?scidi, 5) Qeys?riyy? m?scidi, 6) C?zair m?scidi, 7) Mosul m?scidi. Bunlardan ?lav?, cum? namazı ucun hazırkı D?rb?nd Cum? m?scidi tikilmi?dir.

19-cu ?srin sonunda D?rb?nd ??h?rind? olan 11 m?h?ll?d?n 9-u az?rbaycanlı m?h?ll?si idi: ^[5]

D?rb?nd ??h?rind? olan m?h?ll?l?r a?a?ıdakılar idi:

• Bayatqapı m?h?ll?si
• Bayat ucarı (v? ya Boyat ucarı) m?h?ll?si
• Bazar (v? ya Xankuc?) m?h?ll?si
• Carcı m?h?ll?si
• Cart?p? (v? ya Cahart?p?) m?h?ll?si
• Genkuc? m?h?ll?si
• Qırxlar ^[6] m?h?ll?si
• Mikri m?h?ll?si
• Peyinlikba?ı m?h?ll?si
• Ortat?p? m?h?ll?si
• Y?hudi m?h?ll?si

Abbasqulu a?a Bakıxanov " Gulustani-?r?m " ?s?rind? h?mcinin qeyd edir ki, ??h?rin 6 darvazası var idi: 1) Babulmuhacir (indiki Carcı qapısı), 2) Babulc?had (indiki Qırxlar qapısı), 3) Babulxums (kecmi? Yeni qapı), 4) Babuss??ir (kecmi? Da? qapı / Turkm?n qapısı), 5) Babulm?ktub (indiki Bayat qapı), 6) Babul?lq?m? (indiki Narınqala qapısı).

• 
  Bayat qapı
• 
  Da? qapı
• 
  Da? qapı / Turkm?n qapısı (hazırda qapının cox hiss?si sokulub)
• 
  Carcı qapısı
• 
  Dubarı qapısı
• 
  Yengi/Yeni qapı (19-cu ?srd?; qapı hazırda sokuludur)
• 
  Qala qapı / Xan qapısı
• 
  Qiyam?t qapısı (qalıqları; qapı hazırda sokuludur)
• 
  Qırxlar qapısı
• 
  Narınqala qapısı (Narınqalanın ?sas giri?i)
• 
  Orta qapı

Kecmi?d? Yengi/Yeni qapı, Qiyam?t qapısı, Urma qapı, Bab Kucuk (Kicik qapı, X?z?r d?nizin? cıxırdı), Da? qapı/Turkm?n qapı, v? Quba qapısı da movcud idil?r, lakin son 200 il ?rzind? h?r birisi sokuldu; ?n sonuncu olaraq Da? qapı/Turkm?n qapısının ?ks?r hiss?si 1960-cı ill?rd? sokuldu, lakin gunumuz? q?d?r bir qismi salamat olaraq catıb.

1 yanvar 2014 tarixin? olan m?lumata ?sas?n ??h?rd? ya?ayan ?halinin sayı 120.470 n?f?rdir. ^[7] ??h?r ?halisinin etnik t?rkibi olduqca r?ngar?ngdir, burada 36 muxt?lif etnik qrupun numay?nd?si m?skunla?mı?dır.

D?rb?ndd? Da?ıstan Respublikası v? hokum?tinin t?siscisi oldu?u "D?rb?nd" ictimai-siyasi q?zeti Az?rbaycan dilinin kiril ?lifbası il? cap olunur. ^[8]

D?rb?nd ??h?rinin Rusiya v? SSR? (1897?2010) dovrl?rind?ki siyahıyaalınmalarına ?sas?n etnik t?rkibi

Siyahıyaalınmanın ili	1897	1939	1959	1970	1979	1989	2002	2010
L?zgil?r	133 (0,9 %)	↗1 678 (4,9 %)	↗4 589 (9,7 %)	↗6 477 (11,4 %)	↗11 083 (16,4 %)	↗16 993 (21,8 %)	↗34 955 (34,6 %)	↗41 588 (34,5 %)
Az?rbaycanlılar	9 767 (66,7 %)	↗8 734 (25,6 %)	↗11 190 (23,6 %)	↗14 381 (25,3 %)	↗17 005 (25,2 %)	↗21 600 (27,7 %)	↗27 264 (26,5 %)	↗32 123 (26,0 %)
Tabasaranlılar	m?lumat yoxdur	↗152 (0,4 %)	↗1 522 (3,2 %)	↗3 296 (5,8 %)	↗6 183 (9,2 %)	↗8 776 (11,3 %)	↗16 706 (16,6 %)	↗20 539 (17,2 %)
A?ullar	m?lumat yoxdur	m?lumat yoxdur	↗30 (0,1 %)	↗492 (0,7 %)	↗ 862 (1,3 %)	↗1 147 (1,5 %)	↗4 956 (4,9 %)	↗7 275 (7,9 %)
Dargil?r	95 (0,6 %)	↗769 (2,3 %)	↗1 591 (3,4 %)	↗2 340 (4,1 %)	↗2 835 (4,2 %)	↗3 242 (4,2 %)	↗5 082 (5,2 %)	↗5 139 (5,2 %)
Ruslar	1 004 (6,9 %)	↗11 211 (32,9 %)	↘11 284 (19,8 %)	↗12 310 (26,0 %)	↘10 404 (15,4 %)	↘7 644 (9,8 %)	↘5 073 (5,0 %)	↘4 450 (3,5 %)
Rutullar	m?lumat yoxdur	m?lumat yoxdur	8 (0,1 %)	8 (0,1 %)	↗236 (0,4 %)	↗392 (0,5 %)	↗916 (0,8 %)	↗ 2 921 (2,8 %)
Erm?nil?r	621 (4,2 %)	m?lumat yoxdur	m?lumat yoxdur	m?lumat yoxdur	m?lumat yoxdur	m?lumat yoxdur	m?lumat yoxdur	1 367 (1,2 %)
Da? y?hudil?ri / Y?hudil?r	2 181 (14,9 %)	↗7 604 (22,3 %)	↗11 399 (20,4 %)	↘9 218 (13,7 %)	↗11 500 (14,4 %)	↘7 002 (7,0 %)	↘1 724 (1,6 %)	↘1 345 (1,1 %)
Avarlar	278 (1,9 %)	↘182 (0,5 %)	↘107 (0,2 %)	↗398 (0,7 %)	↗772 (1,1 %)	↘271 (0,3 %)	↗442 (0,4 %)	↗541 (0,5 %)
Qumuqlar	m?lumat yoxdur	275 (0,8 %)	↗443 (0,9 %)	↗539 (0,9 %)	↗829 (1,2 %)	↘441 (0,6 %)	↗552 (0,5 %)	↘473 (0,4 %)
Laklar	97 (0,7 %)	↗120 (0,3 %)	↗252 (0,5 %)	↗361 (0,6 %)	↗526 (0,8 %)	↘451 (0,6 %)	↘436 (0,4 %)	↗472 (0,4 %)
Tatlar	8 (0,1 %)	m?lumat yoxdur	↗385 (0,7 %)	↗959 (9,4 %)	↗1 503 (1,9 %)	↗6 186 (6,2 %)	314↘ (0,3 %)	…↘
dig?rl?ri	473 (3,2 %)	3 327 (9,8 %)	3 571 (7,5 %)	7 584 (13,3 %)	3 339 (5,0 %)	3 775 (4,8 %)	2 611 (2,6 %)	1 614 (1,4 %)
c?mi	14 649 (100 %)	34 052 (100 %)	47 318 (100 %)	56 869 (100 %)	67 422 (100 %)	77 851 (100 %)	101 031 (100 %)	119 200 (100 %)

??h?rd? 1917-ci il? q?d?r 3 ??xsi kinoteatr f?aliyy?t gost?rib.

• "Miraj" ? (binası 1924-cu ild? yanıb)
• "Mulen" ? (hazırda binada bir nomr?li u?aq idman m?kt?bi yerl??ir)
• 1935-ci ild? "Rodina" kinoteatrı tikilib. 2000-ci ild?n burada Dovl?t Az?rbaycan Dram teatrı yerl??ir.
• 1937-ci ild? D?miryolcular klubu f?aliyy?t? ba?layıb. Hazırda burada U?aq ?nc?s?n?t Evi yerl??ir.
• 1983-cu ild? "Yubileynıy" kinoteatrı tikilib. 1997-ci ild? bina Suleyman Stalskiy adlna Dovl?t L?zgi Musiqili Dram Teatrına verilib.

F?aliyy?t gost?r?n kinoteatrlar:

• X?yal-sinema ? 100 n?f?rlik 3D kinoteatr.

Hazırda Dr?b?ndd? 3 dovl?t v? bir b?l?diyy? teatrı f?aliyy?t gost?rir.

• Dovl?t Az?rbaycan Dram Teatrı
• Dovl?t L?zgi Musiqili Dram Teatrı
• Dovl?t Tabasaran Dram Teatrı
• Tat Xalq Teatrı

• ?irvan?ah I ?brahim ? ?irvan?ahların D?rb?ndi sulal?s inin banisi
• Tuti Bik? ? Quba xanı F?t?li xanın arvadı
• Mirz? Kazım b?y ? ??rq?unas; R?? td? do?ulsa da, omrunun ilk ca?larından D?rb?ndd? ya?amı?dır
• Sona Ta?ıyeva ? Hacı Zeynalabdin Ta?ıyevin h?yat yolda?ı, mesenat
• Hacı Xanm?mm?dov ? b?st?kar
• As?f Zeynallı ? b?st?kar
• Mustafa N?sirov ? general-mayor [1] Arxivl??dirilib 2007-10-18 at the Wayback Machine
• Huseyn R?sulb?yov ? general-leytenant [2]
• N?cm?ddin Sadıxov ? general-polkovnik
• Tofiq Seyidov - general-mayor
• Yusif V?liyev ? aktyor
• ??fiq? M?mm?dova ? aktrisa
• Om?r Eldarov ? heyk?ltara?
• M?mm?dkazım ?l?kb?rli ? ?d?bi t?nqidci

• D?rb?nd qalası
• Narınqala
• D?rb?nd Cum? m?scidi
• Qafqaz Albaniyası
• X?z?rl?r
• ?irvan?ahlar ( D?rb?ndil?r sulal?si )
• D?rb?nd xanlı?ı
• Da?ıstan az?rbaycanlıları

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

• Q?dim Az?rbaycan torpa?ı D?mirqapı D?rb?nd Arxivl??dirilib 2012-05-20 at the Wayback Machine
• D?rb?nd ??h?rinin r?smi saytı (rusca)
• Малые Города России : Дербент
• Az?rbaycanlı generallar Arxivl??dirilib 2010-05-10 at the Wayback Machine (Sayt rus dilind?dir)
• "D?rb?nd aralı, konlum yaralı…" Arxivl??dirilib 2015-01-25 at the Wayback Machine