Ceyms Monro
(
ing.
James Monroe
;
28 aprel
1758
[1]
[2]
[…]
?
4 iyul
1831
[1]
[2]
[…]
,
Nyu-York
,
AB?
[3]
) ?
Amerika Birl??mi? ?tatlarının
5-ci prezidenti (
1817
-
1825
) v? 7-ci
Dovl?t katibi
(
1811
-
1814
,
1815
-
1817
).
AB?
v?
Fransa
arasında
1803
-cu il
Luiziana sovd?l??m?sinin
t??kilatcılarından biri v? prezidentliyi dovrund? q?bul olunan
AB?
-nin
Avropanın
daxili i?l?rin? qarı?maması v?
Amerika qit?sinin
AB?
-nin maraq dair?sind? olmasının elan edildiyi
Monro doktrinasının
mu?llifidir.
AB?-nin 5-ci prezidenti Ceyms Monro 1758-ci il aprelin 28-d? Virciniyanın Vestmorlend dair?sind?ki Va?inqton-Peri? ??h?rciyind? anadan olmu?dur.
Virciniyanın
dig?r siyas?tcil?rind?n f?rqli olaraq, atası Spens Monro yalnız 500 akr torpaq sah?sin? malik fermer idi. Ceyms Monro ilk ibtidai t?hsilini ke?i? Arcibald Kempbellin yanında alır. 16 ya?ında Virciniyanın paytaxtı Vilyamsburqa g?l?r?k ≪Vilyam ?nd Meri≫ kollecind? t?hsilini davam etdirir. ?stiqlaliyy?t muharib?si ba?ladıqda Kontinental ordunun Virciniya alayına daxil olur v? 18 ya?ında zabitlik ??had?tnam?si alır, 1778-ci ild? podpolkovnik rutb?si verilir. Qeyd ed?k ki, Medisonun gost?rdiyi h?rbi xidm?t r?hb?rlik t?r?find?n yuks?k qiym?tl?ndirilmi?, ona Q?rb ?razisind? boyuk torpaq sah?l?ri verilmi?dir.
[4]
1780-83-cu ill?rd?
Tomas Ceffersonun
r?hb?rliyi altında huquq elml?rini oyr?n?r?k, onunla uzun mudd?t dostluq
?laq?l?ri saxlamı?dır.
1782-ci ild? Virciniya qanunvericilik m?clisin? uzv secil?n Monro, siyasi f?aliyy?t? ba?layır. 1786-cı il?d?k, ?tatin numay?nd?si kimi, iclaslarını Nyu-Yorkda kecir?n Konfederasiya Konqresinin i?tirakcısı olur.
Nyu-Yorkda
ya?adı?ı vaxt (16 fevral, 1786-cı ild?) muflis olmu? Vest-Hind plantatorunun qızı Elizabet Konraytla ail? qurur.
[5]
H?min ilin dekabr ayında anasının ??r?fin? Elizabet adlandırılan ilk ovladları dunyaya g?lir.
Numay?nd?l?r palatasına seckil?rd? C.Medisona m??lub olmasına baxmayaraq, 1790-cı ild? Virciniya parlamenti onu senator secir. Fransaya s?fir gond?ril?n?d?k dord il mudd?tind? senator olur. Onun Fransada s?fir kimi f?aliyy?ti q?na?tb?x? olmur v? 29 iyul 1796-ci ild? xarici i?l?r naziri
Timoti Pikerinq
t?r?find?n geri ca?ırılır. S?fi rlik f?aliyy?tinin k?skin t?nqid olunması onun siyasi nufuzuna x?l?l g?tirmir. Monro 1799-cu ild? Virciniya ?tatının qubernatoru secilir v? 1802-ci il? q?d?r bu v?zif?d? calı?ır. Dostu T.Cefferson Birl??mi? ?tatların prezidenti secildikd?n sonra Va?inqtona qayıdan Monro 1809-cu il?d?k siyasi f?aliyy?tini burada davam etdirmi?dir. 1803-cu ild? yenid?n Paris? s?f?r ed?r?k, burada R.Livinqstonla birlikd? Luiziananın alınması danı?ıqlarında i?tirak edir. Lakin Q?rbi Floridanın ?spaniyadan alınması v? Londonda ?ngilt?r? il? munasib?tl?rin nizamlanması haqqında Vilyam Pinkni il? birg? aparılan danı?ıqların u?ursuzluqla n?tic?l?nm?si onun siyasi reytinqinin a?a?ı du?m?sin? s?b?b olur. Bu ona 1808-ci il prezident seckil?rind? namiz?dliyini ir?li surm?y? mane olur. O, 1788-ci ild? oldu?u kimi, bu d?f? d? Medisona m??lub olur v? bu, iki siyas?tci arasında munasib?tl?rin korlanmasına g?tirib cıxarır.
C.Monro 1811-ci ild? yenid?n Virciniya ?tatının qubernatoru secilir. Cefferson Medisonla onu barı?dırdıqdan
sonra, prezident 1811-ci ilin mart ayında Monronu Robert
Smitin yerin? xarici i?l?r naziri t?yin edir. C.Medisonun
prezidentliyi mudd?tind?, AB?-nin xarici siyas?ti, xususil?
?ngilt?r? il? munasib?tl?r, m?hz Monronun f?aliyy?ti
il? mu?yy?nl??mi?dir. ?ngilt?r? il? aparılan muharib?
?r?f?sind? Con Armstronq mudafi? naziri v?zif?sind?n
uzaqla?dırıldıqdan sonra bu v?zif? d? C.Monroya tap?ırılır. Yeni Orlean v? Plattsburqda AB? ordusunun q?l?b?l?ri,
eyni zamanda Kent sulhunun ba?lanması onun siyasi movqeyini daha da mohk?ml?ndirir.
O, partiyadakı t?r?fdarlarının boyuk kom?yi say?sind? Respublikacılar partiyasının 1816-cı il prezident seckil?rin? namiz?dini mu?yy?nl??dirm?y? h?sr olunmu? konqresind? Medison hokum?tind? maliyy? naziri olmu? Vilyam Krouforda kicik ustunlukl? (65: 54) qalib g?l?r?k partiyanın namiz?di olur. Prezident seckil?ri Monronu xususi narahat etmirdi. Bel? ki, muharib?d?n sonra federalistl?r partiyası praktiki olaraq oz f?aliyy?tini dayandırmı?dı. N?tic?d? o, federalistl?rin namiz?di Rufus Kinq? boyuk ustunlukl? (183: 34) qalib g?l?r?k prezident olur. Ceyms Monronun s?kkiz illik prezidentlik dovru ≪xo?
?hval-ruhiyy?l?r dovru≫ (≪The era Good feelings≫) kimi xarakteriz? edilir. Bu h?r ?eyd?n ?vv?l onun prezidentliyi dovrund? partiyalar arası ziddiyy?tl?rin olmaması il? ?laq?dardır. Prezidentin partiyalar fovqund? dayanması prinsipini ?sas tutan Monro ist?r ??xsi, ist?rs? d? fraksiyalar arası munasib?tl?rl? ba?lı qar?ıdurmalarda i?tirak etm?m?sidir. Bu movqeyi onun kabinet? olan munasib?tind? d? ozunu gost?rmi?dir. ?spaniya il? ba?lanmı? muqavil?ni Monro hokum?tinin boyuk u?uru hesab etm?k olar. 24 fevral 1819-cu ild? Monro t?r?find?n imzalanan Transkontinental muqavil? haqlı olaraq
Adams-Onis muqavil?si
adlanır. Xarici i?l?r naziri Adamsın g?rgin f?aliyy?ti say?sind? ba?lanmı? bu muqavil?y? ?sas?n butun Florida AB?-y? birl??dirilmi?di. 1820-ci ild? keciril?n prezident seckil?ri ot?n seckil?rd?n f?rqli olaraq sakit kecmi?dir. Respublikacıların r?smi namiz?di kimi cıxı? ed?n Monronun r?qibi must?qil respublikacı C.K.Adams olmu?dur. C.Monro boyuk ustunlukl? (234: 1) ikinci mudd?t? prezident secilmi?dir. Bu dovr bir cox beyn?lxalq-siyasi hadis?l?rl? z?ngin olmu?dur. Xatırladaq ki, ?spaniyanın Avropada ged?n Napoleon muharib?l?rin? c?lb olunması onun Latın Amerikasındakı must?ml?k?l?rini itirm?si il? n?tic?l?nir. Muharib?l?r sona catdıqda Muq?dd?s ?ttifaqda birl??mi? dovl?tl?r ?spaniyanın oz ?ski must?ml?k?l?rind?ki a?alı?ını b?rpa etm?sin?
kom?k gost?rirl?r. Bu, AB?-nin ciddi etirazı il? qar?ılanır. Bununla ?laq?dar 2 dekabr 1823-cu ild? Ceyms Monro Konqres? m?ktub gond?rir. Sonradan ≪Monro doktrinası≫ adını almı? m?ktubda dunyanın Avropa v? Amerika sisteml?rin? bolunm?si prinsipi elan edilir, AB?-nin Avropanın daxili i?l?rin? qarı?mayaca?ına t?minat verilir, eyni zamanda Avropadan Amerikanın daxili i?l?rin? qarı?mamaq t?l?b olunurdu.
[6]
Ceyms Monro 1824-cu il prezident seckil?rind? i?tirak etmir, omrunun son ill?ri maddi c?tinlikl?r ic?risind? kecir. 1830-cu il 23 sentyabrda h?yat yolda?ı v?fat etdikd?n sonra, Nyu-Yorka qayıdaraq kicik qızı Mariya Hesterin yanında ya?ayır. 4 iyul 1831-ci ild?, Birl??mi? ?tatların ?stiqlaliyy?t B?yannam?sinin 55-ci ildonumu gunu v?fat edir.