| Bu m?qal?d?ki m?lumatların
yoxlanılabil?r
olması ucun ?lav? m?nb?l?r? ehtiyac var
.
Daha ?traflı m?lumat v? ya m?qal?d?ki probleml?rl? ba?lı muzakir? aparmaq ucun
m?qal?nin muzakir? s?hif?sin?
diqq?t yetir? bil?rsiniz. Lutf?n m?qal?y?
etibarlı m?nb?l?r
?lav? ed?r?k
bu m?qal?ni t?kmill??dirm?y? kom?k edin. M?nb?siz m?zmun probleml?r yarada v? silin? bil?r. Probleml?r h?ll edilm?mi? ?ablonu m?qal?d?n cıxarmayın.
|
Q?dim dovr? aid olan tapıntılar ic?risind? duzqam?tliliyin yaranması problemi movcud olmu?dur. Hesab olunur ki,
Miosen
dovru
Hominidl?rind?
t?dric?n ilkin duzqam?tlilik ?lam?tl?ri movcud olmu?dur. T?dqiqatcı Neyper hesab edir ki, lokamasiyanın ilkin m?rh?l?sind? ?aquli dayanmaqla yana?ı, ?aquli tullanmaq v?rdi?i d? formala?mı?dır. Avstrolopitekl?r d? ikiayaqlı lokamasiya prosesi t?qrib?n dord milyon il bundan ?vv?l? aid edilir. Tanzaniyadan ?ld? edilmi? tapıntılar bu prosesin 5?7 milyon il bundan ?vv?l ba?landı?ını gost?rir. 1977-ci ild? t?dqiqatcı
Filipp Liki
Afrikada
Avstralopitekl?rin
ayaq izl?rini a?kar ed?r?k, bu ayaq izl?rini 3,7 milyon il bundan ?vv?l? aid etmi?dir. T?dqiqatcıların fikrinc? bipediyanın yaranması il? a?a?ı ?traf ?z?l?l?rd? d? d?yi?k?nlik ?m?l? g?lmi?, bu is? butun orqanizm d? skelet sumuyunun tamamil? d?yi?m?sin? s?b?b olmu?dur. Qalıqların analizi n?tic?sind? bipediyaya malik olan hominidl?rd? canaq sumuyunun muasir insanlara yaxın oldu?u mu?yy?nl??dirilmi?dir. Erk?n hominidl?rin ya?adı?ı dovr d? atmosferd? tropik iqlim ??raiti ustunluk t??kil edirdi. Bel? iqlim? v? temperatura adaptasiya olan canlılar da b?d?n konstruksiyasının tropik iqlim tipi formala?mı?dır. Bununla ?laq?dar olaraq ?n n?z?r?carpan c?h?t a?a?ı ?trafların uzun olması idi. Eyni zamanda damarların qurulu?undakı enlilik hava temperaturunun t?nziml?nm?sin? v? normal termot?nziml?nm?nin formala?masına s?b?b olmu?dur. Bununla ?laq?dar olaraq ilkin hominidl?rin orqanizml?rinin coxlu miqdarda maye itirm?si onların cay v? goll?rin sahilind? m?skunla?masına s?b?b olmu?dur. Bu is? onların itkil?rinin qar?ısını alma?a kom?k edirdi. Yegiptopitekin qalıqlarının tapılması n?tic?sind? onlarda dordayaqlı h?r?k?tin qalıqları oyr?nilmi?dir. Driopitek, prokonsul v? pliopitekl?rd? ?lin nisb?t?n s?rb?stl??m?si mu?ahid? olunur. Bipediyanın yaranmasının musb?t v? m?nfi c?h?tl?ri olmu?dur. M?nfi c?h?tl?r? onur?a sutununun probleml?ri, hipertoniya, kicik canaq orqanlarının suru?m? ehtimalı, b?zi ur?k v? damar x?st?likl?ri aid edil? bil?r. Butun bunlar il? yana?ı olaraq bipediya hominidl?rin h?yat t?rzini asanla?dırma?a imkan ver?n musb?t c?h?tl?r d? vermi?dir. Bipediya n?tic?sind? ?lin azad olması ?m?k al?tl?rinin hazırlanmasına, unsiyy?tin jestl?rl? qurulmasına, sosial yadda?ın inki?afına, mimikanın diferensiyasına, unsiyy?tin geni?l?nm?sin? v? s. s?b?b olmu?dur.
Bipetalizm dig?r insani xususiyy?tl?rd?n daha ?vv?l meydana g?lmi?dir. Bipetalizm b?d?nin must?qilliyi il? b?rab?r beynin must?qilliyini d? g?tirmi?dir. Ancaq quyruqsuz meymunlardan insanlara kecid m?rh?l?sin? aid olan skelet h?l? ki, tapılmamı?dır.
Bipetal ??klind? g?z?n canlılara biped deyilir. Sozun koku latın m?n??li olub,"bi"-"iki", "ped"-"ayaq" dem?kdir.
Heyvanlara m?xsus olan dord ayaq uz?rind? g?zm?k, iki ayaq uz?rind? g?zm?y? gor? daha cox enerji t?l?b edir. M?s?l?n: ?g?r
?impanzel?r
yerd? iki ayaq uz?rind? g?zs?ydil?r, insanların x?rcl?dikl?ri enerjinin 50%-? q?d?r daha az bir hiss?sini x?rcl?mi? olardılar. Ancaq bipetalizm ucun beyin h?cminin daha boyuk olması t?l?b olunur. Y?ni ki, iki ayaq uz?rind? g?zm?k ucun, beyin ayaqlara "n?zar?t etm?lidir", lakin bu ?impanzel?rd? inki?af etm?mi? v? beynin bu hiss?si ba?qa funksiyalar ucun inki?af etmi?dir.
Beynin h?cminin boyum?si yeni do?an v? do?um ?r?f?sind? ana ucun d? mu?yy?n t?hluk?l?r yarada bil?r. Beynin h?cminin boyum?sind?n ?lav? olaraq do?an qadında da-anada da do?u?a hazırlıq ucun canaq sumuyunun geni?l?nm?si t?l?b olunur. Muasir dovr d? insan dunyaya g?l?nd? onun beyninin h?cmi ?impanzenin beyninin h?cmind?n cox da boyuk olmur. Yeni do?ulmu? korp?nin beyninin h?cmi 350 ml-dir. Ancaq dig?r
quyruqsuz meymunlardan
f?rqli olaraq insan beyni do?u?dan sonrakı m?rh?l?d? d? boyum?y? davam edir. ?nsan beyninin h?cmi 4 ya?ında do?u?dakı beyin h?cmind?n 3 d?f?, yetkinlik dovrund? is? 4 d?f? boyuk olur. ?impanzel?rin is? yetkinlik dovrund? beyinl?rinin h?cmi 450 ml olur. ?nsan beyninin inki?afının on?mli bir hiss?si do?u?dan sonrakı ilk bir il ?rzind? ba? verir. ?nsanın dig?r primatlar il? muqayis?d? do?umdan onc? beyninin h?cmi diqq?t? carpan d?r?c?d? geni?l?nir. Beynin h?cminin 801?850 ml-d?n cox olması do?u? zamanı x?sar?tl?r ehtimalını artırır.
Bipetal olan qadın ucun h?r?k?tl?rd? d? mu?yy?n s?rh?dl?r movcuddur. Bundan ?lav? a?a?ı ?traflarla ba?lı olan idman novl?rind? ki?i-qadın arasında ki?il?rin lehin? olan performans f?rqi vardır. Beynin mu?yy?n hiss?l?rind? mu?yy?n m?s?l?l?rl? ba?lı ixtisasla?ma ged?nd?, daha cox tutum ucun beyin h?cminin cox daha boyuk olması t?l?b olunur. Bipetalizm danı?ıq, dil, v? nitq baxımından da insanın i?ini asanla?dırmı?dır. Bipetalizm insanlara meymunlardan daha a?a?ıda yerl???n qırtla?a v? daha boyuk dil h?cminin yaranmasına imkan yaratmı?dır. N?f?s almada v? s?sl?rd? f?rql?r d? m?hz bipetalizmin say?sind? ba? vermi?dir. Bipetalizmin meydana g?lm?si il? ba?dakı qan damarlarının hidrostatik t?zyiq xususiyy?tl?ri d?yi?ir v? qan damarlarında yenid?n bir yenil?nm? meydana cıxır. M?hz bipetalizm? gor? insan b?d?ni Gun?? ?ualarının t?sirin? 50% daha az m?ruz qalır. Yuxarıda qeyd olunanlardan ?lav? olaraq, iki ayaq uz?rind? g?zm?nin ba?qa xeyirli c?h?tl?ri d? vardır. ?ki ayaq uz?rind? g?zm?k insanın gorm? orqanlarının i?in? oz musb?t t?sirini gost?rmi? v? insana daha uzaqları gorm?y? ??rait yaratmı?dır. Bipetalizm n?tic?sind? insan qolları s?rb?stl??mi?dir. M?hz insan qollarının s?rb?stl??m?si n?tic?sind? insan qollarından ba?qa m?qs?dl?r ucun d? istifad? ed? bilmi?dir. M?hz bu s?b?b? gor? insanlar daha yuks?kl?r? cıxa bilmi?dirl?r v? daha sur?tl? qacma?ı bacarmı?dırlar.