Boyr?k
?nsan boyr?yi
Latınca	Renes
Yunanca	Nephros
Qrey	subyekt 253 1215
Sistem	Sidik-cinsiyy?t
Uzv	Sidik
Arteriya	lat. arteria renalis
Vena	lat. vena renalis
Sinir	lat. nn.vagi; plexus celiacus
Embrional	lat. mesenchyma intermedium
MeSH	Kidney
Dorlands/Elsevier	Kidney
Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

Boyr?kl?r ? insan orqanizmind? ?sas assenizator v? filtirdir; onlar sidiy? qanda v? toxumalarda yı?ılan muxt?lif z?r?rli v? artiq madd?l?ri adsorbsiya edirl?r.

Tutqun r?ngd?, paxla ??klind? cut v?zdir. Boyr?kl?r qarın bo?lu?unun arxa divarında bel nahiyy?sind? yerl??ir. Onların orta hesabla uzunlu?u 10-12 sm, eni 6 sm v? qalınlı?ı 3-4 sm-dir. Orta c?kisi 120 qramdır. Xarici s?thi hamardır. H?r boyr?yin basıq t?r?find?n bir ?d?d nazik sidik axarı cıxır.

Sa? boyr?k sol boyr?kd?n bir q?d?r a?a?ıda yerl??ir. Buna s?b?b qaraciy?rin sa? boyr?k ustund? yerl??m?sidir.

Boyr?k iki qatdan ?m?l? g?lmi?dir: Tund r?ngli xarici v? nisb?t?n acıq r?ngli daxili qatdan. Xarici qatda coxlu miqdarda xırda kapilyar yumaqcıqları yerl??ir.Boyr?k qabı?ı t?xmin?n 5?7 mm qalınlı?ında olub piramidaların arasına cıxıntılar halında daxil olaraq piramidaları bir birind?n ayırır. Daxili qat bir nec? kicik 15-35-? q?d?r konusab?nz?r piramidadan ibar?tdir. H?min piramidaların ic?risind?n nazik borucuqlar gedir ki, bunlar da piramidaların ucundakı m?m?cikl?rin uz?rind?ki d?likl?rl? kicik bo?lu?a-boyr?k l?y?nin? acılır. Buradan sidik axarı cıxır. Umumiyy?tl?, boyr?yi t??kil ed?n madd? mikroskopik boyr?k borucuqlarından v? boyr?k cisimcikl?rind?n ibar?tdir. Xarici qatda boyr?k cisimcikl?rind? q?d?h?b?nz?r kapsullar yerl??ir.Kapsulların divarı iki qat epitel huceyr?l?rind?n ?m?l? g?lmi?dir.Bu qatların arasında dar bir sah? yerl??ir ki, buradan da qıvrım sidik borucu?u ba?layır.

Borucuqların divarı birqat epitel huceyr?l?rind?n ibar?tdir. H?r bir sidik borucu?u bir nec? d?f? qıvrılaraq ilg?k ?m?l? g?tirir v? xırda piramidaların ic?risind?n kec?n toplayıcı borucuqların birin? acılır.H?r bir kapsula g?tirici boyr?k arteriyasının mikroskopik kicik ?ax?l?ri daxil olub kapilyar sistemin? kecir.Kapilyarlar yumaqcı?ı t??kil ed?r?k, bir-biri il? birl??ir v? n?tic?d? aparıcı arteriyanı ?m?l? g?tirir. Burada h?min damar kapsuldan cıxıb sidik borucu?una yaxınla?ır. Burada h?min damar yenid?n kapilyarlarla ayrılaraq sidik borucu?unun ilg?kl?rini sıx top kimi buruyur. Sonra onlar birl???r?k kicik vena ?m?l? g?tirir v? n?hay?t, bunlar qanı boyr?kd?n cıxaran boyr?k venasına acılır.

Sutka ?rzind? boyr?kl?rd? orta hesabla 1500-1700 litr qan kecir v? bunun n?tic?sind? t?xmin?n 1,5 litr sidik ?m?l? g?lir. Boyr?kl?rd? sidiyin ?m?l? g?lm?si prosesi onun xarici qatında olan kapsullardan ba?layır. Kapilyar damarlarına qan g?tir?n xırda arteriyalar bunlardan cıxan kicik damarlardan enlidir. Odur ki, yumaqcıqlarda qan t?zyiqi yuks?k oldu?undan, qan plazmasının t?rkibind? olan madd?l?r kapilyarların nazik divarından sıxılıb cıxarılır,y?ni suzul?r?k kapsullara tokulur. Mayenin kapsullara suzulm?si onun t?zyiqi b?rab?rl???n?d?k davam edir. ?lk sidik bel? ?m?l? g?lir. ?lk sidik qan plazmasında cox az f?rql?nir. Onun t?rkibind? dissimilyasiya m?hsullarından ba?qa amin tur?uları, qlukoza v? orqanizm? lazım olan ba?qa birl??m?l?rd? d? olur. ?lk sidiyin t?rkibind? zulallar olmur. ?lk sidik kapsullardan sidik borucuqlarına oturulur. Burada o, arasık?silm?d?n dolanbac sidik borucuqlarından kecir. Sidik borucuqlarının divarlarını ?m?l? g?tir?n epitel huceyr?l?ri f?al i?l?y?r?k ilk sidikd?n coxlu miqdar da su v? orqanizm? lazım olan butun madd?l?ri sorur. Sonra h?min madd?l?r epitel huceyr?l?rind?n kecib sidik borucuqlarını buruy?n kapillyarlar ??b?k?sind?n qana qayıdır. Bel?likl?, boyr?k epiteli huceyr?l?ri boyuk i? gorur. Son sidik, sidik borucuqlarında ?m?l? g?lir. Son sidikd? amin tur?uları, qlukoza v? orqanizm? lazım olan ba?qa madd?l?r olmur.?lk sidikd?n suyun t?qrib?n 96%-i qana sorulur. Son sidikd? sidik covh?rinin miqdarı t?qrib?n t?xmin?n 66 d?f? artır.H?mcinin, dig?r, lazımsız madd?l?r miqdarıda coxalır.

Boyr?k b?d?nin muhum orqanlarından biridir. Boyr?yin z?ifl?m?si orqanizmin z?ifl?m?sin? v? ba?qa orqanların f?aliyy?tinin pisl??m?sin? g?tirib cıxarır. Ta q?dimd?n, t?bibl?r onun sa?lamlı?ının qorunması haqqında du?umu?l?r. ?lk novb?d? profilaktik t?dbir kimi boyr?nin x?st?l?nm?sinin v? ya z?ifll?m?sinin qar?ısını almaq m?sl?h?t gorulur. Bunun ucun b?d?n munt?z?m olaraq, lazımi miqdarda maye q?bul etm?lidir. Maye i?l?tm?k boyr?yin funksiyasını t?nziml?yir. ?s?bi narahatlıq, h?y?canlanmaq, qorxu, t??vi? v? nigarancılıq qan t?zyiqini pozur, bu da boyr?kl?rin f?aliyy?tin? m?nfi t?"sir gost?rir. Boyr?k da?ına s?b?b olan amill?rd?n biri xronik bo?az a?rısıdır. Boyr?k narahatlı?ı hiss ed?nl?r cox ya?lı yem?kl?rd?n, duz, yumurta, ?dviyy? v? sirk? i?l?tm?kd?n c?kinm?lidirl?r. Gavalı boyr?yin i?ini asanla?dırır, xurma boyr?k yollarını t?mizl?yir. Qara turp yem?k boyr?kd? olan z?r?rli madd?l?ri v? z?h?rl?ri d?f edir. Boyr?k sancması zamanı almanı do?rayıb 0.5L qaynar suya tokur v? 2 saat d?ml?yirl?r. Sonra ona bir q?d?r ??k?r qatıb gund? bundan bir nec? d?f? istifad? edirl?r. Boyr?k a?rısı olanlar 1 h?ft? limon rejimin? kecm?li, h?r gun s?h?r-s?h?r hamamlandıqdan sonra limonun ?ir?sini azacıq su qatmaqla icm?lidirl?r. Ikinci gun 2, ucuncu gun 3 v? bu minval il? yeddinci gun 7 kicik limonun ?ir?sini i?l?dirl?r. Ikinci h?ft? is? h?r gun 1 limon azaltmaqla h?min prosesi davam etdirirl?r.

Boyr?yi x?st? olanlar, ad?t?n coxlu m?"d?n suları, uzum v? qarpız i?l?dirl?r.Boyr?k iltihabı v? yarası. Yemi? tumunun ?ir?sini ??k?r v? ya niluf?r ??rabı il? icm?k sidiyi qovur, istiliyi yatırır, a?rını sakitl??dirir v? yara ucun munasibdir. Xiyar tumunun ?ir?si d? bel? t?"sir gost?rm?kl? yana?ı, boyr?k qurulu?unu aradan qaldırır. Gul ya?ı icm?k v? ya surtm?k iltihabı sa?altmaqla yana?ı, yara ucun faydalı hesab edilir. Iltihab v? temperatur zamanı ayran, balqabaq suyu, xiyar v? qarpız suyu, isk?nc?bi, limon ??rb?ti, alma v? heyva ??rabı, nar suyu icm?k v? k?tan paltar geym?k munasibdir. Bunlar sidiyi qovur, boyr?yi t?mizl?yir, h?rar?ti a?a?ı salır v? sidik yollarını acır. H?mcinin m?rcim?k a?ı, abqora il? arpa sıyı?ı yem?k m?sl?h?tdir. Iltihab qan il? mu?ahid? olunarsa, nar suyu, p?rp?r?n ?ir?si v? xiyar suyunu b?nov?? ??rabı, niluf?r ??rabı v? yaxud gavalı ??rabı il? icm?k munasibdir. Bu halda arpa unu, sirk?, t?z? ke?ni? suyu v? ba?ayarpa?ının ifraz etdiyi qatı mayed?n ibar?t qoymaq faydalıdır. T?pitm?nin t?"sirini gucl?ndirm?k ucun ona yumurta a?ı, gul ya?ı, p?rp?r?n suyu, qırxbu?um, b?nov??, neyluf?r, s?nd?l, balqabaq, xiyar v? qu?uzumu suyu ?lav? etm?k lazımdır.

Turp yem?k a?rıları azaldır. T?n?k cubu?unu qaynadıb suyunu ilıq halda icm?k boyr?k v? sidik kis?si a?rılarını sakitl??dirir. Q?liz yeld?n olan boyr?k v? sidik kis?si a?rısına qar?ı ?uyud toxumu i?l?tm?k, yel v? madd? il? mu?ahid? olunan boyr?k a?rısı zamanı ?aftalı tumunun ya?ını icm?k faydalıdır. Temperaturla mu?ayi?t olan boyr?k v? sidik kis?si sancmasına qar?ı p?rp?r?n ?ir?si icm?k munasibdir.

?irin badam ya?ı yem?k boyr?k a?rısını k?sir, soyuqdan olan boyr?k a?rısı ucun turunc ya?ı yem?k v? ya surtm?k yax?ı t?sir gost?rir. Boyr?yin boyum?si v? ?i?i zamanı, ?m?kom?ci yarpa?ını gul ya?ında qaynadıb boyr?k v? sidik kis?si nahiy?sin? qoymaq, c?pi?, qırqovul, k?klik, turac v? ya f?r? ?ti yem?k lazımdır.Boyr?k da?ı. Bu zaman m?d? yum?aldıcı ?eyl?r yem?k, hamama getm?k mualic?ni s?m?r?l??dirir. K?tan ustund? yatmaq h?rar?ti a?a?ı salır, d?ri ustund? yatmaq is? onu qaldırır.Yarpız, ?uyud, razyana, xiyar, m?r?cuyud, zir? boyr?k da?ının parcalanmasına kom?k edir.

?m?kom?ci yarpa?ını qaynadıb bal v? in?k ya?ı il? yem?k da?ı oz yerind?n t?rp?dir. Da? qırıntıları cıxandan sonra cobanyastı?ı , x???mbul v? gulx?tmini qaynadıb onların suyunda cimm?k, beli v? boyr?k nahiy?sini ?uyud ya?ı il? ya?lamaq tovsiy? edilir.

Goy lobya qabı?ının suyundan ilıq halda ac qarına 1 fincan icm?k, boyr?k da?ı v? sidik tutulması hallarında m?sl?h?t gorulur. Boyr?k da?ının mualic?si ucun ?al?am toxumunu doyub, d?ml?y?r?k i?l?dirl?r. H?mcinin bu zaman zirinc a?acının kokund?n 20-25q goturub, 0.5L soyuq suda 10-15 d?q isladıb, sonra odda qaynadırlar. Daha sonra suzub, ?irin olmaq ucun ona azca ??k?r qatır, h?r yem?k vaxtı 1 fincan icirl?r.

Adi mualic? t?dbirl?rind?n biri d? h?r gun xor?kd?n xeyli ?vv?l 1 fincan uzum ?ir?si icm?kdir. S?h?rl?r acqarına yerkoku ?ir?si icm?k sidikqovucu t?"sir? malikdir v? boyr?k da?ının mualic?si ucun faydalıdır. Bel? x?st?liyi olan adamların zeytun ya?ı , p?rp?r?n, k?r?viz, yemi? yem?k m?sl?h?tdir, ispanaq is? z?r?rdir. Boyr?k da?ının ?rim?si ucun goyru? (v?n) a?acının qurudulmu? cic?yind?n 1 litr suda 25-30q d?ml?yib icirl?r. Bu h?m d? sidikqovucudur. Boyr?kl?rd? qum v? ya da? olarsa coxlu porta?al ?ir?si i?l?tm?k masl?h?tdir. Sidik yollarındakı narahatlıqlar. Narahatlıq olduqda 30?60q quru innabı 1L suda yarım saatı q?d?r qaynadıb istifad? edirl?r. Sidik ifarazı yan?ı hiss olunarsa bunun ucun 1 cay qa?ı?ı q?d?r quru neyluf?r cic?yini 1 fincan qaynanmı? suda d?ml?y?r?k, gund? 2?3 d?f? q?bul edirl?r.

Balqabaq tumunu sudd? v? ya suda bi?irir v? a?rı zamanı i?l?dirl?r. Sidik yollarının iltihabı zamanı badam ??rb?tind?n istifad? olunur. Bunun ucun 50q ?irin badamı yarımisti suda isladıb qabı?ını cıxarır, h?v?ngd? bir q?d?r soyuq su qatmaqla doyub, yum?aldaraq bir nov x?mir halına g?tirir, sonra 50q bal ?lav? edib yax?ıca qarı?dırır v? m?hlulu suzub t?mizl?yirl?r. Sidik tutulması zamanı v?z?ri suyunu badam v? ya zeytun ya?ı il? qatıb i?l?dirl?r. Bu zaman sidikqovucu olan t?z? razyana kokunu d? (1L suda 50q) qaynadıb istifad? edirl?r. Bu baxımdan qar?ıdalı sacaqlarından istifad? etm?k d? faydalı sayılır. 5?10 q saca?ın suyunu cıxarır, 100q bal ??tb?tin? qatıb gund? 30?80q icirl?r. Sulu armud, cavan ?al?am yarpaqları, kahı, cu?undur, razyana, yabanı kasnı, t?rxun, qu?uzumu, ?aftalı sidikqovucu xass?y? malikdir v? sidik yollarını t?mizl?yir. Ke?ni? toxumu da bu baxımdan faydalı hesab edilir. 1 cay qa?ı?ı toxumu 1 fincan qaynar suda d?ml?yib yem?kd?n sonra istifad? edirl?r. T?rxunu da bu qayda il? d?ml?yib icm?k olar. Sidik tutulması. Bu zaman gulx?tmi kokunun, d?mirtikanın qaynanmı? suyu faydalıdır. H?mcinin s?d?fotunu zeytunda qaynadıb parcanı isladaraq isti halda, sidik kis?si nahiy?sin? qoymaq munasibdir. Qaynanmı? p?rp?r?n suyunu qası?a surtm?k, parcanı isladıb qasıq uz?rin? qoymaq da bu baxımdan yax?ıdır.

Boyr?k x?st?likl?rin? sistit,boyr?k da?ları,boyr?k x?rc?ngi,boyr?yin iltahabı,xroniki boyr?k catı?mamazlı?ı v? sair?

• Boyr?k da?ları
• ?frazat

Anatomiya il? ?laq?dar bu m?qal? qaralama halındadır. M?qal?ni redakt? ed?r?k Vikipediyanı z?nginl??dirin.