Bu m?qal? Az?rbaycan SSR-d?ki siyasi partiya haqqındadır. 1993-cu ild? t?sis edilmi? partiya ucun Az?rbaycan Kommunist Partiyası (1993) s?hif?sin? baxın.

Bu m?qal?nin sonunda m?nb? siyahısı var, lakin m?tndaxili m?nb?l?r hec v? ya kifay?t q?d?r istifad? edilm?diyi ucun b?zi m?lumatların m?nb?si bilinmir . Lutf?n, m?nb?l?ri uy?un ??kild? m?tnin daxilind? yerl??dir?r?k m?qal?nin t?kmill??dirilm?sin? kom?k edin.

Az?rbaycan Kommunist Partiyası
Qurulu? tarixi	20 fevral 1920
Da?ılma tarixi	14 sentyabr 1991
Birl???n	Humm?t Partiyası ?dal?t Partiyası ?kinci Partiyası
S?l?fi	Humm?t Partiyası ?dal?t Partiyası
X?l?fi	Az?rbaycan Kommunist Partiyası (1993) Az?rbaycan Vahid Kommunist Partiyası
Ba? q?rargah	Bakı
?deologiya	Kommunizm Marksizm-Leninizm
?deoloji spektr	?frat solculuq
G?ncl?r t??kilatı	Az?rbaycan Lenin Kommunist G?ncl?r ?ttifaqı
Bayra?ı

Az?rbaycan Komunist Partiyası v? ya qısaca AKP ? Sovet ?ttifaqı Kommunist Partiyası r?hb?rliyi altında f?aliyy?t gost?r?n v? onun proqram v?zif?l?rini Az?rbaycan Sovet Sosialist Respublikasında h?yata kecir?n siyasi partiya. 1952-ci il?d?k Az?rbaycan Kommunist (bol?evikl?r) Partiyası v? ya qısaca AK(b)P adlanmı?dır.

?sas m?qal?: Aprel i??alı

1920-ci il fevralın 20-d? Humm?t Partiyası (bol?evikl?r qanadı), ?dal?t Partiyası , ?kinci Partiyası v? Rusiya Kommunist (bol?evikl?r) Partiyası Bakı Komit?sinin birl??m?siyl? Mirz? Davud Huseynovun r?hb?rliyind? Az?rbaycan Kommunist (bol?evikl?r) Partiyası yaradılmı?dır.

?lk ill?rd? Az?rbaycan Kommunist (bol?evikl?r) Partiyasının Bakıda ??h?r v? rayon partiya komit?l?ri, el?c? d? q?zalarda 14 q?za partiya komit?si t??kil olunmu?du. 1920-ci ilin yanvarından Rusiya Kommunist (bol?evikl?r) Partiyası Bakı komit?si yanında ?liheyd?r Qarayevin s?drliyi il? Az?rbaycan Xalq Cumhuriyy?tini devirm?k ucun silahlı usyan t??kil etm?k m?qs?dil? "operativ q?rargah" f?aliyy?t gost?rirdi. 1920-ci il aprelin 24-d?n is? Az?rbaycan Kommunist (bol?evikl?r) Partiyasının M?rk?zi Komit?sinin h?rbitexniki komissiyası silahlı usyana hazırlı?ı oz uz?rin? goturdu. Partiyanın erm?ni da?nak uzvl?ri Az?rbaycanın muxt?lif bolg?l?rind? milli hokum?t? qar?ı t?xribatcı d?st?l?rin t??kilind? xususi f?allıq gost?rirdil?r. 1920-ci il aprelin 24-d? Rusiya Kommunist (bol?evikl?r) Partiyası Qafqaz Diyar Komit?si Az?rbaycan Kommunist (bol?evikl?r) Partiyası M?rk?zi Komit?si v? Bakı komit?sinin birg? q?rarı il? Bakı rayonunun partiya t??kilatlarında h?rbi v?ziyy?t elan edildi v? bu t??kilatlarda birl??mi? bol?evikl?r tam doyu? hazırlı?ına g?tirildi. Silahlı usyana r?hb?rlik doyu? q?rargahına tap?ırıldı, Az?rbaycan Kommunist (bol?evikl?r) Partiyasının M?rk?zi v? Bakı komit?l?ri butunlukl? q?rargaha tabe edildi. Bel?likl?, Az?rbaycan Xalq Cumhuriyy?tinin devrilm?sind? v? 11-ci Qırmızı Ordunun Az?rbaycan xalqına qar?ı h?yata kecirdiyi qanlı qır?ınlarda AK(b)P f?al rol oynadı.

16 oktyabr 1920-ci ild? Az?rbaycan Kommunist (bol?evikl?r) Partiyasının II Qurultayı kecirilmi?dir.

Aprel i??alından sonra Az?rbaycan Kommunist (bol?evikl?r) Partiyası Az?rbaycanda yegan? hakim v? leqal partiya oldu. Az?rbaycanın h?r yerind? inqilab komit?l?ri yaradılmı?, milli must?qillik ?uurunu m?hv ed?n kommunist diktaturası formala?dırılmı?dı.

23 sentyabr 1952-ci il tarixind? keciril?n XIX qurultayda partiyanın adından "bol?evikl?r" sozu cıxarıldı.

?sas m?qal?l?r: Da?lıq Qaraba? munaqi??si v? Qanlı Yanvar

1988-ci ild? ba?lanan Erm?nistan-Az?rbaycan Da?lıq Qaraba? munaqi??si n?tic?sind? Sovet ?ttifaqı Kommunist Partiyasının tutdu?u movqe Az?rbaycan Milli Azadlıq H?r?katının geni?l?nm?sin? g?tirib cıxardı. Bunun qar?ısını almaq m?qs?dil? 1990-cı ild? M?rk?z Bakıya qo?un yerid?r?k qır?ın tor?tdi. Bu hadis?l?rd?n sonra Az?rbaycan Kommunist Partiyasına olan etimad itirilmi? v? minl?rl? kommunist partiya sıralarını t?rk etmi?di.

1991-ci il sentyabrın 14-d? Az?rbaycan Kommunist Partiyasının XXXIII (fovq?lad?) qurultayında partiya ozunu buraxıb.

1920 ilin ?vv?lind? uzvl?rinin sayı 20-y? yaxın idi, 1987 ilin yanvarda is? Az?rbaycan Kommunist Partiyasının uzvl?rin sayı 384100 n?f?r? catdı. Qara yanvardan sonra Sovet ?ttifaqı Kommunist Partiyası oz etimadını itirdi, v? minl?rl? adam onun sırasından cıxırdı.

Qurultaylar Az?rbaycan Kommunist Partiyasının ali orqanı kimi sayılmı?dır. F?aliyy?tind? Sovet ?ttifaqı Kommunist Partiyası v? onun r?hb?r orqanları ?sas tutub. Az?rbaycan Kommunist Partiyası qurultayları Az?rbaycan Kommunist Partiyası M?rk?zi Komit?sinin, M?rk?zi N?zar?t Komit?sinin v? T?fti? Komissiyasının hesabatlarını dinl?yib, partiya, t?s?rrufat v? m?d?ni quruculuq m?s?l?l?rini muzakir? edib, Az?rbaycan Kommunist Partiyası M?rk?zi Komit?si, T??kilat Komit?si v? Sovet ?ttifaqı Kommunist Partiyası qurultayına numay?nd?l?r secilib.

Konfranslar respublika partiya t??kilatın ali orqanı olub, q?rarlar q?bul edirdi, partiya komit?l?ri secirdi. 1923-cu ild?n konfransların rolu M?rk?zi Komit?sinin plenumlarına kecib.

Az?rbaycan Kommunist Partiyasının M?rk?zi Komit?si Az?rbaycan Kommunist Partiyasının qurultaylararası ali orqanı olmu?dur. M?rk?zi Komit? munt?z?m plenumları kecirib, plenumlarda M?rk?zi Komit?sinin uzvu h?lledici s?sl? i?tirak edib, M?rk?zi Komit?sin? namiz?d olan ??xsl?r is? m??v?r?tci s?sl?. M?rk?zi Komit?si plenumlarda Az?rbaycan Kommunist Partiyasının Buro v? katiblik secilirdi.

Az?rbaycan Kommunist Partiyası M?rk?zi Komit?sinin qurulu?una "Kommunist" n??riyyatı, " Kommunist " v? " Bakinski raboci " q?zetl?ri, Bakı Ali Partiya M?kt?bi , Partiya Tarixi v? Marksizm-Leninizm ?nstitutları girirdi.

1920-ci ilin fevralında Az?rbaycan Kommunist Partiyasının A?da?, G?nc?, Goycay, C?brayıl, Qazax, Qubadlı, Quba, L?nk?ran, Nuxa, Salyan, Tovuz, ?amxor, ?amaxı v? ?u?a Q?za Partiya Komit?l?ri yaradılmı?dır. 1922-ci ild? Cavan?ir, Naxcıvan v? ??rur-D?r?ly?z , 1923-cu ild? is? A?dam v? Kurdistan Q?za Partiya Komit?l?ri v? Da?lıq Qaraba? Vilay?t Partiya Komit?si yarandı. 1923-cu ild? Cavan?ir, Qubadlı, Naxcıvan,Tovuz, ??rur-D?l?y?z v? ?u?a Q?za Partiya Komit?l?ri l??v olundu.

1925-ci ild? Az?rbaycan Sovet Sosialist Respublikasının inzibati bolgusund? d?yi?ilikl?r yol verdi. Ba?-Nora?en, Culfa, ?br?qunis, Qıvraq, N?rimanov, Ordubad, Paraqa v? Tumbul Dair? Partiya Komit?l?ri yaradıldı. 1926-cı ild? A?da? v? ?amxor Q?za Partiya Komit?l?ri l??v olundu.

1929-cu ild? is? butun q?zalar l??v olunaraq v? yeni dair?l?r yaradılır. Bu dair?l?rd? G?nc?, Kurdistan, Qaraba?, Quba, L?nk?ran, Mu?an, ?u?a, Zaqatala v? Zaqatala-Nuxa Dair? Partiya komit?l?ri yaradıldı.

1930-cu ild? butun dair?l?r l??v olunur, rayonlar t??kil edilib. 1930-cu ild? A?dam, A?da?, A?su, Astara, Bab?k, Balak?n, B?rd?, Bil?suvar, C?brayıl, Culfa, Cuxurabad, Da?k?s?n, ?br?qunis, ?liabad, ?li-Bayramlı, ?sg?ran, Fuzuli, G?d?b?y, Goynuk, Qaram?ry?m, Qarasu, Qasım ?smayılov, Hacık?nd, Hadrut, Xanlar, Xacmaz, X?zri, Xızı, ?mi?li, K?lb?c?r, Kurd?mir, Qax, Qonaqk?nd, Qutqa?en, M?r?z?, Quba, Qubadlı, Lacın, Lerik, L?nk?ran, Martuni, Masallı, Varta?en, Ordubad, Saatlı, Sabirabad, Salyan, Samux, S?f?r?liyev, ?ahbuz, ?amaxı, ??mkir, ?u?a, ?lic, T?rt?r, Tovuz, Ucar, Yardımlı, Zaqatala, Z?ngilan Rayon Partiya Komit?l?ri yaradılmı?dır.

1931-ci ild? A?su, M?r?z?, Qubadlı, T?rt?r, Hacık?nd, ?liabad, Goynuk, Cuxurabad, Qaram?ry?m, Qarasu, X?zri Rayon Partiya Komit?l?ri l??v olunmu?, ?smayıllı, Qusar, ??ki, ?aumyan, G?nc? Partiya Komit?l?ri yaradılmı?dır.

1933-cu ild? Qubadlı, 1934-cu ild? T?rt?r, 1935-ci ild? Yevlax v? Z?rdab, 1939-cu ild? A?stafa, Beyl?qan, Hacıqabul, Ucar v? Xıllı, 1940-cı ild? Neftcala v? Siy?z?n, 1943-cu ild? A?su, M?r?z?, Xaldan v? Xudat Rayon Partiya Komit?l?ri yaradılmı?dır.

1949-cu ild? ?br?qunis, 1954-cu ild? Samux Rayon, 1956-cı ild? Xızı, 1959-cu ild? A?stafa, Hacıqabul, M?r?z?, Neftcala, Siy?z?n, Qonaqk?nd, S?f?r?liyev v? Xudat Rayon Partiya Komit?l?ri l??v olunmu?dur.

1953-cu ild? bir sıra rayonlar Bakı v? G?nc? vilay?tl?rin? birl??ib, Bakı v? G?nc? Partiya Vlay?t Komit?l?ri yaranıb. 1954-cu ild? is? l??v olunmu?dur.

1963-cu ild? A?cab?di, A?su, Astara, Balak?n, Beyl?qan, Bil?suvar, C?brayıl, Da?k?s?n, Qasım ?smayılov, Xacmaz, Qax, Qutqa?en, Qubadlı, Ordubad, Saatlı, D?v?ci, ??ki, T?rt?r, Tovuz, Yevlax, Z?rd?b, ?u?a, ?ahbuz, ?li-Bayramlı Rayon Partiya Komit?l?ri l??v olunmu?, Ab?eron Rayon Partiya Komit?si is? l??v olunmu?tur.

1964-cu ild? Bil?suvar, C?brayıl, Qasım ?smayılov v? Qubadlı, 1965-ci ild? A?cab?di, A?su, Astara, Balak?n, Beyl?qan, Da?k?s?n, Qax, Qutqa?en, Ordubad, Saatlı, D?v?ci, ??ki, T?rt?r, Tovuz, Yevlax, Z?rdab, ?u?a, ?ahbuz, ?libayramlı Rayon Partiya Komit?l?ri yaradılmı?dır. 1990-cı ild? is? A?stafa, Hacıqabul, Xızı, M?r?z? Rayon Partiya Komit?l?ri yaradılmı?, ?li Bayramlı Rayon Partiya Komit?si is? l??v olunmu?dur.

?lav? olaraq Az?rbaycanda olan respublika tabeli ??h?rl?rd? oz partiya komit?l?ri var idi. 1920-ci ild? Bakı, Kirovabad, 1924-cu ild? Naxcıvan, Stepanakert, Ming?cevir, 1953-cu ild? Sumqayıt, 1962-ci ild? ??ki, 1965-ci ild? ?li-Bayramlı, Yevlax, 1967-ci ild? Naftalan v? 1971-ci ild? is? L?nk?ran ??h?r Partiya Komit?l?ri yaradılmı?dır.

?sas m?qal?: Az?rbaycan dovl?t ba?cılarının siyahısı

№	S?dr		S?lahiyy?t mudd?ti
	Portret	Adı	S?lahiyy?tl?rin ba?lan?ıcı	S?lahiyy?tl?rin sonu
1		Mirz? Davud Huseynov (1894?1938)	28 aprel 1920	23 iyul 1920
2		Viktor Naney?vili (1878?1940)	23 iyul 1920	9 sentyabr 1920
3		Yelena Stasova (1873?1966)	9 sentyabr 1920	15 sentyabr 1920
4		Vladimir Dumbadze (1879?1934)	15 sentyabr 1920	24 noyabr 1920

№	Katib		S?lahiyy?t mudd?ti
	Portret	Adı	S?lahiyy?tl?rin ba?lan?ıcı	S?lahiyy?tl?rin sonu
1		Qriqori Kaminski (1895?1938)	24 oktyabr 1920	24 iyul 1921

№	Birinci katib		S?lahiyy?t mudd?ti
	Portret	Adı	S?lahiyy?tl?rin ba?lan?ıcı	S?lahiyy?tl?rin sonu
2		Sergey Kirov (1886?1934)	24 iyul 1921	5 yanvar 1925
3		Ruhulla Axundov (1897?1938)	5 yanvar 1925	21 yanvar 1926
4		Levon Mirzoyan (1897?1939)	21 yanvar 1926	11 iyul 1929
5		Nikolay Gikalo (1897?1938)	11 iyul 1929	5 avqust 1930
6		Vladimir Polonski (1893?1937)	5 avqust 1930	7 fevral 1933
7		Ruben Rubenov (1894?1937)	7 fevral 1933	10 dekabr 1933
8		Mir C?f?r Ba?ırov (1896?1956)	10 dekabr 1933	6 aprel 1953
9		Mir Teymur Yaqubov (1904?1970)	6 aprel 1953	17 fevral 1954
10		?mam Mustafayev (1910?1997)	17 fevral 1954	10 iyul 1959
11		V?li Axundov (1916?1986)	10 iyul 1959	14 iyul 1969
12		Heyd?r ?liyev (1923?2003)	14 iyul 1969	3 dekabr 1982
13		Kamran Ba?ırov (1933?2000)	3 dekabr 1982	21 may 1988
14		?bdurr?hman V?zirov (1930?2022)	21 may 1988	25 yanvar 1990
15		Ayaz Mut?llibov (1938?2022)	25 yanvar 1990	14 sentyabr 1991

Az?rbaycan SSR Ali Sovetinin VIII ca?ırı?ında 269, IX ca?ırı?ında 277, X ca?ırı?ında v? XI ca?ırı?ında 311 partiya uzvu deputat secilmi?dir. AKP t?kpartiyalı olmayan, ictimai t??kilatların, ba?da Az?rbaycan Xalq C?bh?sinin qatıldı?ı ilk secki olan 1990-cı il Az?rbaycan SSR Ali Sovetin? seckil?rd? ustunluk t??kil ed?r?k 360 yerd?n 280 yeri qazandı.