Ali t?hsil mu?ssis?si ? 1)umumi t?hsil v? elmi-siyasi bilik ver?n ?n yuks?k t?hsil mu?ssis?si; 2) xalq t?s?rrufatının , elm v? m?d?niyy?tin muxt?lif sah?l?ri ucun yuks?k ixtisaslı mut?x?ssisl?r, elmi v? pedaqoji kadrlar hazırlayan, ali v? orta ixtisas m?kt?bl?ri mu?lliml?rinin, xalq t?s?rrufatı mut?x?ssisl?rinin ixtisasını t?kmill??dir?n, n?z?ri v? t?tbiqi xarakterli elmi i? aparılan t?hsil mu?ssis?si; 3)Az?rbaycan Respublikası qanunvericiliyi il? ?saslandırılan, f?aliyy?t gost?r?n v? huquqi ??xs statusuna malik olan t?hsil mu?ssis?si. T?hsil mudd?ti 4-7 ildir. ^[1]

Ali t?hsil mu?ssis?si c?miyy?tin t?l?batına uy?un yuks?k ixtisaslı mut?x?ssisl?r hazırlı?ı il? m???ul olan t?hsil mu?ssis?sinin yuks?k tipi, fasil?siz t?hsilin muhum bir h?lq?sidir. Ali t?hsil mu?ssis?l?rinin muxt?lif novl?ri f?aliyy?t gost?rir: universitetl?r, institutlar, akademiyalar, konservatoriyalar v? dig?r ali t?hsil mu?ssis?l?ri bu q?bil?d?ndir. Ali t?hsil mu?ssis?sinin s?m?r?li f?aliyy?t gost?rm?si ona duzgun r?hb?rlikd?n, t?hsil-t?rbiy? prosesinin elmi-pedaqoji ?saslarda idar? edilm?sind?n cox asılıdır. Ali t?hsil mu?ssis?sinin "idar? edilm?si" v? "ona r?hb?rlik" bir-biri il? sıx ba?lı anlayı?lardır. ?dar?etm? dedikd?, mu?yy?n obyekt? (m?kt?b?, pedaqoji kollektiv?) m?qs?dyonlu, planlı, mut???kkil t?sirl?ri t?min ed?n f?aliyy?t ba?a du?ulur. ?da?retm? obyektl?ri ??xsiyy?t v? ya kollektiv olduqda idar?etm? r?hb?rlik forması k?sb edir. Ba?qa sozl?, r?hb?rlik bilavasit? insanlarla i?d? idar?etm? v?zif?l?rini h?yata kecirm?kl? ba?lı s?m?r?li f?aliyy?t novudur. Bu halda idar?etm? subyektl?ri v? obyektl?ri umumi m?qs?d namin? ?uurlu ??kild? qar?ılıqlı f?aliyy?t gost?rir. R?hb?rlik bir-birin? zidd iki uslubda - avtoritar v? demokratik uslublarda h?yata kecirilir. Demokratik r?hb?rlik daha s?m?r?li olub, kollektivd? normal i? ??raiti, insani munasib?tl?r, sa?lam m?n?vi-psixoloji iqlim yaratma?a imkan verir. R?hb?rliyin yuks?k forması kollektiv r?hb?rlik hesab olunur. Cunki bir ??xsin (r?hb?rin) irad?sind?n asılı olan r?hb?rlik zamanı subyektivizm halları ozunu gost?rir. Kollektiv r?hb?rlikd? is? bel? hallar xeyli m?hdudla?ır v? ya tam aradan qalxır. H?m d? bu halda kollektiv q?rar q?bulunda i?tirak ed?n adamlarda m?suliyy?t hissi yuks?k olur. Ali t?hsil mu?ssis?sin? r?hb?rlik movcud qanunvericiliy? v? muvafiq dovl?t s?n?dl?rin? ?saslanır:

1. Az?rbaycan Respublikasının Konstitusiyası ;
2. Az?rbaycan Respublikasının T?hsil Qanunu;
3. "Ali t?hsil mu?ssis?si haqqında 'sasnam?";
4. Ali t?hsil mu?ssis?sinin nizamnam?si.

Ali t?hsil mu?ssis?sin' r?hb?rlik mu?yy?n prinsipl?r? ?saslanır. H?min prinsipl?r a?a?ıdakılardan iba?tdir:

1. M?qs?dyonumluluk prinsipi.
2. Demokratiklik prinsipi.
3. A?karlıq prinsipi.
4. ??ffaflıq prinsipi.
5. Elmilik v? i?guzarlıq prinsipi.
6. Prinsipiallıq v? obyektivlik prinsipi.
7. Optimallıq prinsipi.

Ali t?hsil mu?ssis?sin? r?hb?rlik prosesind? gost?ril?n prinsipl?r? v?hd?td?, h?n d? d?qiq ?m?l etm?k vacibdir. ?ks halda r?hb?rlik v? idar?etm? sah?sind? yuks?k s?m?r? v? keyfiyy?t ?ld? etm?k c?tindir.

Ali t?hsil mu?ssis?sinin ozun?m?xsus strukturu, idar?etm? v? r?hb?rlik sistemi vardır. ?daretm? sistemi iki yarımsistemi ?hat? edir: idar?ed?n v? idar?olunan sisteml?r. ?dar?etm? sistemi dedikd?, ali t?hsil mu?ssis?si r?hb?rliyi, onun struktur bolm?l?ri, kollegial orqanlar, professor-mu?llim v? xidm?ti hey?ti n?z?rd? tutulur. ?dar?olunan sistem? t?l?b?l?r, onların t??kilat v? birlikl?ri, habel? mu?llim v? xidm?ti hey?t daxildir. Ali t?hsil mu?ssis?sinin idar? edilm?si oradakı coxc?h?tli munasib?tl?ri, t?dris-t?rbiy?, elmi-metodik, t??kilati v? t?s?rrufat f?aliyy?tl?rini m?qs?dyonlu ??kild? t?nzim etm?kd? ifad? olunur. Ali t?hsil mu?ssis?si r?hb?rliyi inzibati v? kollegial orqanlardan ibar?tdir. ?nzibati r?hb?rliyi ali t?hsil mu?ssis?si s?viyy?sind? rektor, prorektorlar? habel? idar?, ?ob? v? bolm? r?hb?rl?ri, fakult? s?viyy?sind? dekan v? onun muavinl?ri, dekanlı?ın i?cil?ri h?yata kecirir. Ali t?hsil mu?ssis?sinin kollegial orqanlarına rektorluq, ali m?kt?bin elmi ?urası, elmi-metodik ?ura, fakult? elmi ?uraları v? elmi-metodik ?uralar daxildir. Ali t?hsil mu?ssis?sind? bir cox struktur bolm?l?r f?aliyy?t gost?rir. Onlara a?a?ıdakılar daxildir: t?dris hiss?si, magistratura v? doktorantura ?ob?si, elmi-t?dqiqat bolm?si, kadrlar ?ob?si, huquq ?ob?si, istehsalat v? pedaqoji t?crub? r?hb?ri, arxiv ?ob?si, n??riyyat, q?zet redaksiyası, elmi kitabxana v? s. Bunlardan ?lav? ali t?hsil mu?ssis?sind? umumi ?ob?, d?ft?rxana, muhasibatlıq, elmi-t?dqiqat istitut v? laboratoriyaları, f?nn kabinetl?ri, telefon qov?a?ı, s?hiyy? m?nt?q?si, yem?kxana v? bufetl?r, muhafiz? xidm?ti f?aliyy?t gost?rir. Butun bu strukturlar Ali t?hsil mu?ssis?sinin umumi f?aliyy?tinin h?yata kecirilm?sin?, mut?x?ssis hazırlı?ına bu v? ya dig?r d?r?c?d? xidm?t gost?rir. Onların h?r birinin oz sah?sind? yax?ı calı?ması umumi m?qs?d baxımından muhum ?h?miyy?t k?sb edir?.

Ali t?hsil mu?ssis?sin? rektor r?hb?rlik edir. Rektor ali t?hsil mu?ssis?sinin butun sah?l?ri ucun dovl?t qar?ısında m?suliyy?t da?ıyır. Rektor tanınmı?, nufuzlu alim, boyuk ??xsiyy?t, bacarıqlı pedaqoq, ba? t?rbiy?ci v? ba? t??kilatcı kimi ali m?kt?b h?yatında boyuk rol oynayır. O, ?m?k qanunvericiliyin? uy?un olaraq kadrların secilm?si v? yerl??dirilm?sini h?yata kecirir, ali t?hsil mu?ssis?sinin v? fakult?l?rin elmi ?uralarında musabiq? yolu il? secilmi? professor-mu?llim hey?tini ?mrl? t?sdiq edir. Rektor i?cil?ri yax?ı tanıdıqda, onlara horm?t v? t?l?bkarlıqla yana?dıqda, t???bbusl?ri h?v?sl?ndirdikd?, m?kt?bin butun sah?l?rind? i?l?rin u?urlu getm?si ucun, kollektivd? musb?t m?n?vi-psixoloji iqlimin yaranması v? h?r bir i?cinin daha m?hsuldar i?l?m?si ucun ?lveri?li ??rait yaratmı? olur. Rektorun i?inin s?m?r?si h?m d? onun yuks?k elmi, pedaqoji-psixoloji s?ri?t?y? malik olmasından, i?guzarlı?ından, t??kilatcılı?ından, ??xsi keyfiyy?tl?rind?n, xusus?n mudrik, ?dal?tli, obyektiv, xeyirxah, m?d?ni, alic?nab bir ??xsiyy?t olmasından asılıdır. Bel? rektor insanlara-tabeciliyind? olan mu?llim v? t?l?b?l?r?, t?dris-kom?kci hey?t? diqq?t v? qay?ı il? yana?ır, b?z?n d? guz??t? gedir, imkan daxilind? kom?k edir, eyni zamanda t?l?bkarlıq v? prinsipiallıq gost?rir.

?liquliyev R.M., ?ukurlu S.F., Kazımova S.?., Elmi f?aliyy?td? istifad? olunan ?sas terminl?r // Bakı. ?nformasiya Texnologiyaları n??riyyatı. 2009. 201 s.