Bu movzu il? ba?lı Kateqoriya AB? m?d?niyy?ti Amerika m?d?niyy?ti ?d?biyyat ? Dil T?sviri inc?s?n?t ? Kinemotoqrafiya ? Televiziya M?tb?x ? T?hsil ? Din ? F?ls?f? Musiqi ? Bayramlar ? Elm ? T?hsil b m r

AB?-nin t?hsil sistemi ? AB?-nin t?hsil sistemi h?m federal v? ?tat, h?m d? yerli hakimiyy?t orqanları t?r?find?n idar? edilir. Dovl?t m?kt?bl?ri sistemi h?r yerd? movcuddur v? desentralizasiya olunmu?, idealdan k?nardır. Dig?r t?r?fd?n is? Amerikanın xususi ali m?kt?bl?ri, butun dunyadan t?l?b? v? aspirantları ozun? c?lb edir.

AB?-d? savadlılıq d?r?c?si 97%-dir. Lakin 2003-cu ilin m?lumatlarına ?sas?n 25 v? 25-d?n yuxarı ya?da olanların 84,6%-i orta t?hsillil?rdir. 52,5%-i mu?yy?n ali t?hsil?, 27 %-i bakalavr pill?si uzr? t?hsil alıblar. T?hsil ?sas?n h?r yerd?, Puerto-Rikodan ba?qa (burada r?smi dil ispan dilidir), ingilis dilind? aparılır.

Tarixi s?b?bl?r? gor? (Konstitusiyada t?hsild?n b?hs edilmir, buna gor? d? t?hsilin ?tatlar t?r?find?n idar? edilm?si n?z?rd? tutulur) AB?-d? t?hsil m?kt?bl?ri ucun ciddi federal standartlar qoyulmayıb. Ali t?hsil mu?ssis?l?rinin akredit?si il? ?tatları idar? ed?n xususi t??kilatlar m???ul olur. H?r ?tatın akredit? olunmamı? "universitetl?r"l? mubariz?sind? oz qanunları var. Akredit? olunmamı?lar diplomu od?m? haqqına gor? verir, bu da n?z?r?carpan probleml?r yaradır.

Yuxarı sinif

Yuxarı sinif ( ing. high school ) ? AB?-d? orta m?kt?bin axırıncı m?rh?l?si, doqquzuncu sinifd?n on birinci sinif? kimi davam edir. Yuxarı sinifl?rd? ?agirdl?r ?vv?lkin? nisb?t?n daha asanlıqla oz sinif seciml?rini ed? bilir, diplomu almaq ucun m?kt?b ?urasını t?yin ed?n yalnız minimal t?l?bl?ri yerin? yetirm?lidirl?r.

T?l?bl?r bel?dir: 3 il t?bi?t elml?ri (kimya, biologiya, fizika) 3 il riyaziyyat, c?br 4 il ?d?biyyat 2?4 il sosial elml?r, AB?-nin tarixi v? dovl?t quruculu?u il? ba?lı elml?r 1?2 il idman

Ali m?kt?bl?r? q?bul ucun daha boyuk proqram n?z?rd? tutulur, buraya 2?4 il xarici dill?r d? ?lav? olunur.

Qalan sinifl?ri is? ?agirdl?r ozl?ri secirl?r. Bel? sinifl?rin secimi k?miyy?t? v? keyfiyy?t? gor?dir, m?kt?bin maliyy? imkanlarından v? m?kt?blil?rin oz seciml?rind?n asılıdır. Bu sinifl?r? q?bul bel?dir:

?lav? elml?r (statistika, informatika)

Xarici dill?r (daha cox ispan , fransız v? alman dili; az hallarda yapon, cin, latın v? yunan dili)

T?sviri inc?s?n?t (r?ssamlıq, heyk?ltara?lıq, fotoqrafiya, kinematoqrafiya)

?nc?s?n?t (teatr, orkestr, r?qs)

N??riyyat i?i (jurnalistika, redaktorluq)

?m?k (a?acın t?mizl?nm?si, avtomobil t?miri)

B?zi hallarda is? ?agird umumiyy?tl? hec bir m?kt?bi secmir.

Axırıncı iki il ?rzind?, yuxarı sinifd?, ir?lid?ki sinfin yeni tipi yaradılır. ?agirdl?r onları Advanced Placement v? ya Beyn?lxalq bakkalaureat imtahanlarına hazırlayan sinifl?ri sec? bil?rl?r.

M?kt?bl?rd? oldu?u kimi ali m?kt?bl?rd? d? studentl?r A/B/C/D/F ? l? qiym?tl?ndirilirl?r. A ? ?la, F ? qeyri-kafi, D is? b?z?n kafi, b?zi hallarda is? qeyri-kafi ola bilir. F-d?n ba?qa butun qiym?tl?r? + v? ya ? ?lav? edil? bil?r. B?zi m?kt?bl?rd? A+ v? ya D- qiym?tl?ri i?l?nmir. Bu qiym?tl?rd?n orta qiym?t cıxarılır(grade point average, GPA). Burada A ? 4, B ? 3 v? s. bu cur ardıcıllıqla davam edir. ?r?lid?ki sinifl?r ucun veril?n qiym?tl?rin ustun? is? cox vaxt xal ?lav? edilir, A ? 5 sayılır, bir sozl? qiym?tl?r artırılır.

Amerikada orta t?hsilin b?zi probleml?rin? baxmayaraq, ali t?hsil dunyada ?n yax?ı t?hsil hesab olunur. Orada uc mind?n cox muxt?lif ali t?hsil m?kt?bl?ri var. 2001-ci ild? h?min t?hsil mu?ssis?l?rind? 17,5 milyon t?l?b? t?hsil alırdı, onlardan 515 min n?f?ri xarici t?l?b?l?r idi. Bu t?l?b?l?rin 60%-i Asiyadan g?l?nl?r idi. Buna baxmayaraq, h?m dovl?t, h?m d? oz?l universitetl?rd? t?hsil haqqı ilb?il artır. Harvardda ?tat universitetl?rind? illik od?ni? 5 min dollardan 40 min dollarad?k d?yi?ir. H?tta yoxsul t?l?b?l?r? yuks?k stipendiya verils? d? onların od?diyi t?hsil haqqı ail? budc?l?rin? boyuk ziyan vurur. 2002?2003, 2003?2004-cu ill?rd? ?tat m?kt?bl?rind? t?hsil haqqı 14%, oz?ll?rd? 6% artmı?dı, bu da h?min dovrd? inflyasiya s?viyy?sind?n yuks?k idi.

Amerikada butun ali m?kt?bl?r? kollec deyirl?r, h?tta kollec olmayan m?kt?bl?r? bel?.

AB? ali m?kt?bl?rini bir-birl?rind?n boyukluyun? v? ??raitin? gor? f?rql?n?n uc tip? bolurl?r.

?sas f?rql?rd?n biri universitetl?ri kollecl?rd?n f?rql?ndir?n elmi-t?dqiqat v? aspirantura proqramlarının olmasıdır. Kollec ? ?sas?n t?l?b?l?r? t?hsil verm? il? m???ul olur, elmi i? is? burada ikinci d?r?c?lidir. Dordillik kollecl?rin boyuk ?ks?riyy?ti kicik v? oz?ldir, buna baxmayaraq son zamanlar istedadlı t?l?b?l?r ucun ?tat kollecl?ri d? yaradılır.

Kollecl?rin bir coxu dini, b?z?n d? "Bibliya kollecl?ri" (bible colleges) adlanan kicik kollecl?rl?rdir. Universitetl?r ?sas?n ?tat (?tat hokum?ti t?r?find?n maliyy?l??dirilir) v? oz?l universitetl?r? bolunurl?r. ?tat universitetl?ri ad?t?n cox boyuk olur v? nufuzuna gor? oz?l universitetl?rd?n geri qalırlar. Onların ?sas m?qs?di ? oz ?tatlarının t?l?b?l?rin? t?hsil verm?kdir. Ona gor? d? dig?r ?tatlardan g?lmi? t?l?b?l?r? musabiq?d?n kecm?k daha c?tin, t?hsil haqqı is? daha yuks?kdir. Bir cox ?tat universitetl?rind? t?hsil sinifl?rd? t?l?b? sayının cox olmasından, mu?lliml?rin t?l?b?l?r? kifay?t q?d?r diqq?t gost?rm?m?sind?n v? burokratiyadan ?ziyy?t c?kir. Buna baxmayaraq h?tta dig?r ?tatlardan v? olk?l?rd?n g?lmi? t?l?b?l?r Berklid?ki Kaliforniya universitetin?, Miciqan v? Virciniya kimi ?n yax?ı ?tat universitetl?rin? hazırla?ırlar. Oz?l universitetl?r arasında ?n m??hurları is? Harvard, ?yel, Prinston, Stenford, MTT v? Kaltexdir. Onların boyuk ?ks?riyy?ti orta boyuklukd?dirl?r, lakin cox kicik (Kaltex kimi) v? cox boyuk universitetl?r d? (C?nubi Kaliforniya Universiteti) var.

Yerli kollecl?r yerl??dikl?ri arazid?ki sakinl?r? t?hsil alma imkanı verm?lidirl?r. Lakin Amerika dordillik ali t?hsil m?kt?bl?rin? q?bul uzun v? c?tin prosesdir. Q?bul ?riz?sind? s?n?d ver?n ??xs m?kt?bd? v? standart imtahanlarda aldı?ı qiym?tl?rl? yana?ı, oz maraqları, m?kt?bd?nk?nar sah?l?rd? ?ld? etdiyi u?urlar v? mukafatlar bar?d? m?lumat verm?li, h?mcinin ona verilmi? movzulara gor? in?alar da yazmalıdır. Bundan ba?qa ?agird mu?lliml?rind?n ozu haqda tovsiy?l?r verm?li, b?zi ali t?hsil mu?ssis?l?rind? m?zunlardan ? konullul?rd?n musahib? d? goturm?lidir.

Muxt?lif m?kt?bl?rd? standartlar muxt?lifdir. Qiym?tl?r ?agirdin hazırlı?ı bar?d? az m?lumat verir. M?kt?blil?r, ad?t?n SAT v? AST adlanan iki imtahandan birini verm?lidirl?r. B?zi hallarda is? SAT II imtahnlarından mu?yy?n f?nl?r uzr? biliyi yoxlayan bir v? ya bir nec? imtahan verilir.

Bir cox universitetl?r m?kt?blinin qiym?tl?rin? v? imtahan n?tic?l?rin? baxmayaraq onların bilik s?viyy?sini yoxlayırlar. Kicik ali m?kt?bl?r abiturientl?rin m?kt?bd?nk?nar nailiyy?tl?rin? ? idman, inc?s?n?t, ictimai i?l?rd? olan u?urlarına n?z?r yetirirl?r v? bel? i?l?rd? xususi secil?n t?l?b?l?ri q?bul edirl?r ki, ali m?kt?b h?yatına da r?ngar?nglik g?tir? bilsin. T?kc? ?ld? etdiyi u?urun boyukluyu yox, h?m d? bu u?uru hansı sah?d? qazanmasına da diqq?t yetirilir. M?s?l?n, ?g?r idmanın atletika novu il? m???uldursa, bu idman novund? idmancı catmamazlı?ı oldu?una gor? v? ya faqot kimi (n?f?sl? calınan musiqi al?ti) lazımlı al?td? ifa edirs?, h?min abiturienti dig?r gost?ricil?ri a?a?ı olsa bel? gotururl?r.

Mu?llim tovsiy?l?ri cox vacibdir, cunki onlar ?agirdin istedadından, bacarıqlarından v? ba?qa keyfiyy?tl?rind?n x?b?r verir. Yazdıqları in?alar ?n bacarıqlı v? original du?unc?li ?agirdl?rin, musahib?l?r is? ?agirdin xasiyy?ti il? universitetin t?l?bl?rinin ust-ust? du?m?sini yoxlamaq ucun kom?k ed?n amill?rdir. Buna gor? d? ?riz?d?ki h?r bir element imtahan ver?n haqda m?lumat verm?kd? boyuk rol oynayır. Bu meyarların n? d?r?c?d? ?h?miyy?t k?sb etm?si universitetin boyukluyund?n asılıdır. Prosesin qabaqcadan n? n?tic? ver?c?yini hec k?s bilm?diyin? gor?, cox vaxt abiturientl?r 10-a yaxın ali m?kt?b? s?n?d verirl?r. V? h?min yerl?r arasında d?qiq q?bul olunacaqları yer? ehtimalı daha cox olan ali m?kt?bi mutl?q qeyd edirl?r. Ka?ızların sayını azaltmaq ucun bir cox universitetl?r Standart ?riz? (Common Application) adlanan s?n?d q?bul edirl?r.

Boyuk universitetl?rd? m?kt?bli, ad?t?n, h?r hansı bir fakult?y? s?n?d verir, amma cox vaxt umumiyy?tl? universitetin ozun? s?n?d verilir. H?tda b?zi hallarda fakult?d?n fakult?y? kecm?k v? "q?rara almamı?" statusunu da almaq olar. Amma bu zaman b?zi fakult?l?r? girm?k imkanı dem?k olar ki ba?lanır.

H?r dinl?nil?n kursa gor? t?l?b?nin h?ft? ?rzind? kurs uz?rind? i?l?diyi vaxta uy?un olaraq mu?yy?n miqdarda kredit, xal verilir.

T?l?b? n? q?d?r universitetin v? secdiyi ixtisasların t?l?bl?rin? uy?un i?l?s?, o q?d?r onun sinifl?ri s?rb?st secm?k imkanı olar. T?l?bl?r konkret ("vektor analizi") v? ya umumi ("humanitar elml?rin doqquz krediti") ola bil?r v? diplom alana q?d?r ist?nil?n vaxt yerin? yetiril? bil?r.

Amerika universitetl?rind? qiym?tl?r semestrl?r? v? rubl?r? gor? cıxarıla bil?r. Onlar ?sas?n semestrl?r, rubl?rarası (midterms) v? ilin sonunda (finals) veril?n imtahanlardan asılıdır. H?mcinin ev tap?ırıqları, layih?l?r, prezentasiyalar, referatlar v? s. d? hesaba alına bil?r.

Ab? ?razisind? bir cox beyn?lxalq s?viyy?li ali t?hsil ocaqları movcuddur.Bunlardan b?zil?ri haqqında m?lumat:

Pensilvaniya Universiteti (University of Pennsylvania) AB?-nin ?n q?dim universitetl?rind?n biridir v? Pensilvaniya ?tatında, Filadelfiya ??h?rind? yerl??ir. Universitet AB?-nin s?kkiz ?n nufuzlu ali m?kt?bl?rini birl??dir?n Sarma?ıq Liqasına daxildir. Ali t?hsil oca?ı oz?l universitet kimi f?aliyy?t gost?rir, lakin onu h?rd?n Steyt-Kollec ??h?rind? yerl???n Pensilvaniya ?tatının Dovl?t (Pennsylvania State University), h?mcinin Filadelfiya (Philadelphia University) universitetl?ril? s?hv salırlar. Pensilvaniya Universiteti humanitar v? texniki elml?r uzr? geni? spektrd? elmi-t?dqiqat i?l?ri aparır. "The Times" q?zetinin h?r il apardı?ı dunya universitetl?rinin reytinqin? ?sas?n, 2009-cu ild? Pensilvaniya Universiteti 12-ci yerd?dir.

Pensilvaniya Universiteti 1740-cı ild? alim, jurnalist, diplomat Bencamin Franklin t?r?find?n yaradılıb. ?lk vaxtlar xeyriyy? m?kt?bi kimi f?aliyy?t gost?r?n t?hsil mu?ssis?si 1755-ci ild? kollec? cevrilir v? B.Franklin Pensilvaniya kollecinin prezidenti olur. Franklin ictimai qulluq v? ticar?t ucun yararlı, klassikaya ?saslanan t?hsil proqramını t?bli? edirdi. O zamankı siyasi xadiml?rin coxunun adı bu t?hsil oca?ı il? ba?lıdır: Kontinental konqresin 24 numay?nd?si, "Must?qillik haqqında Deklarasiya" m?tninin altında imzası duran 9 tanınmı? sima ? Bencamin Franklin, Corc Klaymer Fitzsimons, Frensis Hopkinson, Tomas Makkin, Robert Morris, Uilyam Paca, Corc Ross, Bencamin Ra? v? Ceyms Vilson; AB? Konstitusiyasının m?tnini imzalayan 10 ??xs ? Bencamin Franklin, Corc Klaymer Fitzsimons, Cared ?ngersoll, Rufus Kinq, Tomas Mifflin, Qouverner Morris, Robert Morris, Corc Va?inqton, Hyu Vilyamson v? Ceyms Vilson bu kollecin m?zunları olublar.

1779-cu ild? kollec? universitet statusu verilib. Pensilvaniya Universiteti AB?-d? ilk universitet statusu almı? ali m?kt?bdir. 1765-ci ild? burada tibb m?kt?bi (?imali Amerikada ilk tibb m?kt?bi), 1874-cu ild? universitetin ilk baza x?st?xanası, 1881-ci ild? ilk biznes m?kt?bi (dunyada m??hur v? prestijli Uorton Biznes M?kt?bi), 1896-cı ild? dunyada ilk psixoloji yardım klinikası, ilk Amerika t?l?b? t??kilatının binası Hyuston Holl, 1946-ci ild? AB?-d? ikinci baytarlıq tibb m?kt?bi acılıb. 1946-cı ild? universitetd? butov bir elektron komputer ? EN?AK, kutl?vi elektron hesablama ma?ınları istehsal edilib.

Pensilvaniya Universitetinin kampusu Filadelfiyanın q?rbind? 269 akr (109 km²) ?razid? yerl??ir. Kampusun planı "Koup and Stewardson" firması t?r?find?n hazırlanıb. Firmanın memarları kampusun binalarını qotik uslubda in?a edibl?r. Universitetin butun m?kt?bl?ri, t?dqiqat institutları, yataqxanaları v? s. kampusun ?razisind? yerl??ir. Son zamanlar burada yeni restoranlar, yuks?k s?viyy?li ticar?t m?rk?zi, kinoteatr in?a edilir. Burada h?mcinin avton?qliyyat qarajı, Ualnut kuc?sind? yerustu dayanacaq, texniki qulluq m?nt?q?l?ri var.

Kampusun ?razisind? bakalavr hazırlayan 4 m?kt?b ? ?nc?s?n?t v? Elml?r M?kt?bi, Muh?ndislik v? T?tbiqi Elml?r M?kt?bi, Tibb Bacısı M?kt?bi, Uorton Biznes M?kt?bi yerl??ir. Burada, eyni zamanda Annenberq Rabit? M?kt?bi, ?nc?s?n?t v? Elml?r Ali M?kt?bi, T?hsil Ali M?kt?bi, Huquq M?kt?bi, Stomatologiya M?kt?bi, Dizayn M?kt?bi ? kecmi? T?sviri ?nc?s?n?t M?kt?bi, Muh?ndislik v? T?tbiqi Elml?r M?kt?bi, Tibb M?kt?bi, Tibb Bacısı M?kt?bi, ?ctimai Siyas?t v? T?crub?, Baytarlıq M?kt?bi, Uorton M?kt?bi, umumilikd? magistr hazırlayan 12 t?hsil mu?ssis?si f?aliyy?t gost?rir.

Pensilvaniya Tibb M?kt?bi tibb bacısı, t?bab?t, stomatologiya v? baytarlıq, biomuh?ndislik (Muh?ndislik m?kt?bi) v? s?hiyy?nin idar?olunması (Uorton M?kt?bi) proqramları uzr? t?l?b? hazırlayır. Burada tibbi t?dqiqatlara boyuk m?bl??d? maliyy? s?rf olunur.

Universitetin kitabxanası 1750-ci ild? kartoqraf Lui Evansın t?hsil oca?ına kulli miqdarda kitab ba?ı?laması n?tic?sind? yaranıb. Hazırda burada m?kt?bl?rl? ?laq?li 15 kitabxana (h?mcinin elektron) f?aliyy?t gost?rir: Annenberq (Rabit? m?kt?bind?), Bidl (Huquq pe?? m?kt?bind?), Tibb-biologiya (Tibb M?kt?binin pavilyonunda), Muasir iudaika (y?hudi dini) m?rk?zi, kimya, stomatologiya, ma?ınqayırma, t?sviri inc?s?n?t, lippinkot (Uorton M?kt?bind?), riyaziyyat, fizika, astronomiya (Devid Rittenhaus laboratoriyasında), muzey (Arxeologiya v? Antropologiya muzeyind?), nadir kitablar v? ?lyazmalar, Van Pelt-Ditrix kitabxana m?rk?zi, baytarlıq, lea kitabxanaları. Kitabxana sistemi umumilikd? 5,7 milyon cild kitaba malikdir.

Pensilvaniya Universitetinin n?zdind? 1887-ci ild? yaranan Arxeologiya v? antropologiya muzeyi f?aliyy?t gost?rir. XX ?srin ?vv?ll?rind? ilk olaraq m?hz bu muzeyin ?m?kda?ları Misir, Mesopatamiya, Afrika, ??rqi Asiya, C?nubi Amerika ?razil?rind? arxeoloji v? antropoloji qazıntılar aparıblar. Bunun n?tic?sind? muzey boyuk miqdarda q?dim Misir v? Yaxın ??rq m?d?niyy?ti kolleksiyalarına, Urun s?rdab?l?rin?, q?dim cin artefaktına aid olan nadir tapıntılara malikdir. Muzeyin t?sviri inc?s?n?t potensialına rotonda (gird? v? ya yarımgird? qubb?li kicik bina) v? ba?lar, o cuml?d?n Misir papirusu aiddir. UPM v? MASCA elmi bolm?l?ri arxeoloji tapıntıların, q?dim ?lifbalarla yazılmı? m?tnl?rin interpretasiyası ucun ?n muasir metodlardan istifad? edir. Kampusun ?razisind? Muasir ?nc?s?n?t ?nstitutu da f?aliyy?t gost?rir. ?nstitut butun ilboyu muxt?lif s?rgil?r t??kil edir.

Pensilvaniya Universitetind? t?l?b?l?rin qalmaları ucun h?r ??rait yaradılıb. Kampusda Dyubua, Fi?er Hassenfeld, Qriqori, Harnvell, Harrison, Hill, ?ngilt?r? Kral M?hk?m?si, Riep, Rodin, Sensom ??rq/Q?rb, Stoufer, ?rzaq t?l?b? yataqxanaları-kollec evl?ri (rezidensiyalar) movcuddur. Vaxtlarını s?m?r?li kecirm?l?ri ucun t?l?b?l?rin istifad?sin? parklar, restoranlar, idman, oxu zalları, kinoteatrlar v? s. verilib.

T?hsil v? t?dqiqat prosesl?rinin bolunm?m?si Pensilvaniya Universitetinin ?sas xususiyy?tidir. Burada oxuyan t?l?b?l?r ikinci kursdan ba?layaraq, laboratoriya v? institutlarda i?l?y? bil?rl?r. Bu t?hsil mu?ssis?sin? dunyanın texniki universitetl?rind?n daha cox t?l?b? q?bul edilir.

Universitetin n?zdind? bakalavrda oxuyan t?l?b?l?r? ali m?kt?bin elmi h?yatında f?al i?tirak etm?l?ri ucun T?l?b? T??kilatı M?rk?zi f?aliyy?t gost?rir. Bu m?rk?zl? ?m?kda?lıq Pensilvaniya Universitetind? magistraturada oxumaq v? t?qaud almaq ist?y?nl?r ucun ?lav? ?ans yaradır. Universitet r?hb?rliyi abituriyentl?rin bilik s?viyy?sin? cox ciddi yana?ır. ?n yuks?k musabiq? inc?s?n?t, sosiologiya v? huquq fakult?l?rind? qeyd? alınır.

Uilyam Henri Harison AB?-nin 9-cu prezidenti Toomas Hendrik ?lves Estoniyanın prezidenti Kvame Nkruma Hananın ilk prezidenti Uilyam Uoker Nikaraqua Respublikasının prezidenti Nnamdi Azikive Nigeriyanın 1-ci prezidenti Ernesto Balyadares Panamanın sabiq prezidenti Sezar Virata Filippinin sabiq ba? naziri Uilyam Brennan AB? Ali m?hk?m?sinin hakimi Ceyms Vilson AB? Ali m?hk?m?sinin sabiq hakimi Oliver Vilyams iqtisadcı, Nobel mukafatı laureatı Corc Smit fizik, Nobel mukafatı laureatı Harold zur Hauzen h?kim-psixoloq, Nobel mukafatı laureatı Edmund Felps iqtisadcı, Nobel mukafatı laureatı Edvard Preskot iqtisadcı, Nobel mukafatı laureatı ?rvin Rouz kimyacı, Nobel mukafatı laureatı Reymond Devis fizik, Nobel mukafatı laureatı Alan MakDermid kimyacı, Nobel mukafatı laureatı Alan Higer kimyacı, Nobel mukafatı laureatı ?hm?d Zevail kimyacı, Nobel mukafatı laureatı Stenli Prusiner h?kim-psixoloq, Nobel mukafatı laureatı Maykl Styuart Braun h?kim-psixoloq, Nobel mukafatı laureatı Lourens Kleyn iqtisadcı, Nobel mukafatı laureatı Noam Comski linqvist v? politoloq Q?bul qaydaları

Amerika universitetl?rin? q?bul olmaq ucun abituriyent a?a?ıdakı s?n?dl?ri ?ld? etm?lidir:

? ali m?kt?bd?n verilmi? anketin doldurulması (application form) v? s?n?dl?rin baxılması ucun m?bl?? (application fee);

? h?r bir universitetin oz q?bul qaydaları, formaları var. Bu formaları universitetin saytından ?ld? etm?k mumkundur. H?min formaya mutl?q cek ?lav? olunur, m?bl?? is? t?hsil mu?ssis?sind?n asılıdır;

? transkript (son uc ild? f?nl?rd?n alınan qiym?tl?r) ? attestat v? ya diplomun sur?ti;

? transkript, ad?t?n, c?dv?l formasında olur, h?mcinin attestat v? diplom ingilis dilin? t?rcum? olunmalıdır;

? 3 z?man?t m?ktubu (abituriyentin mu?lliml?rind?n v? ya elmi r?hb?rl?rind?n), m?ktub transkript kimi ingilis dilin? t?rcum? edilm?li, notariusda t?sdiq olunmalıdır;

? 1 v? ya 2 s?hif?d?n ibar?t olan, t?rcumeyi-halı xatırladan personal statement (esse). Muvafiq s?n?dd? a?a?ıdakı suallara cavablar verm?k lazımdır: "Bu universitetd?n m?n n?l?r gozl?yir?m?", "N? ucun xaricd? oxumaq ist?yir?m?". H?mcinin abituriyent ali m?kt?bin onu n? il? c?lb etdiyini, universitetin m??hur professorlarının adlarını, tanınmı? laboratoriyalarını qeyd etm?lidir;

? imtahanın n?tic?l?ri ? m?kt?b m?zunları TOEFL v? SAT-d?n, ali m?kt?b m?zunları is? TOEFL, GRE v? ya GMAT-dan imtahan verm?lidirl?r. Test imtahanları od?ni?li olur v? qiym?tl?r 60?250 dollar arasında d?yi?ir. ?sas imtahanlar t?hsil mu?ssis?sinin t?l?bl?rin? uy?un aparılır.

Qaydaya gor?, ali m?kt?bd?n verilmi? anketd? g?l?c?k t?l?b? h?r t?hsil ili n? q?d?r m?bl?? od?y? bil?c?yi haqqında m?lumat verm?lidir. Abituriyentin maliyy? durumu onların bank hesabında t?sdiql?nm?lidir. Bir cox ali m?kt?bl?r xarici t?l?b?l?r? maliyy? d?st?yi gost?rir. Burada ?sas rol abituriyentin akademik bacarı?ından, onun elmi v? yaradıcı f?allı?ından asılıdır. Bundan ba?qa, xarici t?l?b?l?r ucun AB? hokum?ti v? muxt?lif fondlar t?r?find?n maliyy?l???n t?qaud proqramları v? qrantlar movcuddur.

Butun sah?l?r uzr? geni? elmi-t?dqiqat i?l?ri aparan Pensilvaniya Universiteti dunyanın ?n nufuzlu universitetl?rind?n biridir. Pensilvaniya Universitetinin t?l?b?si olmaq dunyanın cox g?ncl?rinin ?n boyuk arzusudur.

Stanford Universiteti (Leland Stanford Junior University ? Kicik Leyland Stanford adına universitet) Palo-Alto ??h?ri yaxınlı?ında, Silikon vadisinin m?rk?zind?, Kaliforniya ?tatında yerl??ir. Bu universiteti Silikon vadisinin s?rv?ti adlandırırlar. Universitet AB?-nin v? butun dunyanın ?n nufuzlu ali t?hsil mu?ssis?l?rind?n biridir. Universitetin t?rkibind? Stanford neyroiqtisadiyyat yay m?kt?bi yaradılıb. Amerika aliml?ri k??fl?rinin ?ks?riyy?ti, h?mcinin elm v? texnikanın ?n qabaqcıl sah?l?ri uzr? ? biomuh?ndislikd?n ba?layaraq ?n yeni komputer texnologiyaları v? kosmik t?dqiqatlara, genetika, m?d?ni antropologiyaya q?d?r bu universitetin institut v? laboratoriyalarında h?yata kecirilir. Tarixi

Universitetin yaradıcıları d?miryolu maqnatı Leyland Stanford v? onun h?yat yolda?ı Ceyndir. Leyland Stanford Kaliforniyanın ?n varlı biznesmenl?rind?n biri olub. O, Respublikacılar Partiyasının uzvu kimi onc? Kaliforniya ?tatının x?zin?darı, sonradan is? qubernatoru v?zif?sind? calı?ıb. L.Stanford V?t?nda? muharib?si (1861?1865) dovrund? prezident A. Linkolnun f?al t?r?fda?ı, "Central Pacifik Railroad" kampaniyasının yaradıcılarından biri kimi tanınıb. 1884-cu ild? Stanford ail?sinin Avropaya s?yah?ti zamanı onların azya?lı o?lu Leyland yatalaq x?st?liyin? yoluxaraq Florensiyada v?fat edir. D?rd-q?m icind? olan h?yat yolda?ına Ceyn deyir: "Leyland, artıq Kaliforniyanın butun u?aqları bizim ovladlarımız olacaqlar!" Bel?c? g?nc ail? do?ma ?tatlarında savadlılı?ın inki?afına kom?k etm?k q?rarına g?lir. Onlar Amerikanın bir nec? ali t?hsil ocaqlarını-Yel, Kornel, Harvard, Massacusets universitetl?rini g?z?r?k uc layih?d?n hansını h?yata kecirm?k haqqında du?unurdul?r: Palo-Altoda universitet, San-Fransiskoda t?hsil kompleksi v? muzey, yoxsa texniki m?kt?b yaratmaq. Harvard Universitetinin prezidenti carlz Eliot universitet yaratma?ı m?sl?h?t gorur. Leyland bu m?qs?d ucun n? q?d?r v?sait lazım olması il? maraqlananda, Eliot h?min dovr ucun cox boyuk bir m?bl?? olan 5 milyon dolların g?r?kli oldu?unu qeyd edir. Leylandın "Bacararıqmı" sualına Ceyn ba?ı il? "H?" cavabı verir. Stanfordlar ba?qa ali t?hsil mu?ssis?l?rind?n f?rqli olaraq, birg? t?hsil almaq imkanı ver?n (o vaxtlar universitetl?rd? t?kc? ki?il?r oxuyurdular), duny?vi (ba?qalarının muxt?lif dini c?r?yanlarla ba?lılı?ı vardı) universitet yaratmaq niyy?tind? idil?r. Universitetin m?qs?dini m?d?ni v? faydalı v?t?nda?lar hazırlamaqda gor?n Stanford 1885-ci ilin noyabrında oz ideyalarını "T?sis yardımı" ("Foundining Grant") adlanan s?n?d? h?kk edir v? bununla da universitetin nizamnam?sinin ?sasını qoyur. Leyland universitet? bel? bir ?uar fikirl??ir: "Qoy azadlıq yeli ?ssin!" Hazırlıq i?l?rin?, tikintiy? v? i?ci hey?tinin toplanmasına 6 il vaxt s?rf olunur. Bu i?l?rd? Stanforda ?ndiana Universitetinin g?nc professoru Devid Cordan f?al kom?k edir. M?hz buna gor? d? Leyland onu 1 oktyabr 1891-ci ild? acılmı? Kicik Leyland Stanford adına universitet? prezident t?yin edir. ?lk vaxtlarda burada 559 t?l?b? (qızlı-o?lanlı) v? 15 mu?llim var idi. Alman modelin? uy?un tikilmi? universitet h?m bakalavr, h?m d? magistr hazırlayır, t?dris t?dqiqatlarla birl??dirilirdi. 1893-cu ild? senator Stanford v?fat edir. T??kilat i?l?ril? ba?lı universitetd? ara?dırmalar aparılır. ?qtisadi bohran ail?nin maddi durumuna ziyan vurur.V?fat etmi? yolda?ının s?lahiyy?tl?rini icra ed?n Ceyn n?inki universiteti ba?lamaqdan imtina edir, h?tta ??xsi x?rcl?rini xeyli azaldaraq t?hsil oca?ına himay?cilik edir. Devid Cordan da bacardı?ı q?d?r universitetin inki?afına calı?ır. Tanınmı? professorlar t?z? yaranan ?yal?t universitetind? i?l?m?k ist?mirdil?r. Cordan cavan, t?crub?siz, lakin istedadlı v? qabaqcıl mu?lliml?ri bu ali t?hsil oca?ına c?lb edir. Universitetin ?sas binasını, kimya laboratoriyasını, moht???m memorial kils?sini (Memorial Church) tikdirir. Prezident v?saiti m?har?tl? payla?dıraraq dem?k olar ki, Stanfordların butun arzularını h?yata kecirir. 1903-cu ild? Ceyn Stanford maliyy? huquqlarını universitetin Q?yyumlar ?urasına t?hvil verir. Ceyn Stanford 1905-ci ild? v?fat edir. 18 aprel 1906-cı ild? guclu z?lz?l? universitetin binalarının yarısını ucurur v? kulli miqdarda ziyan vurur. Cordan cidd-c?hdl? b?rpa i?l?rin? ba?layır v? buna muv?ff?q olur. Amerikanın q?rbind?, el?c? d? butun olk?d? Stanford Universitetinin nufuzu qalxmı?dı, m?zunlar oz do?ma universitetl?rini (alma mater) AB?-d? yet?rinc? m??hurla?dırmı?dılar. Bu da da?ılmı? korpusların b?rpasında h?m dovl?t, h?m d? qeyri-dovl?t yardımlarının alınmasına imkan verirdi. 1913-cu ild? Cordan borcunu yerin? yetir?r?k t?qaud? cıxır, bu zaman Stanford Universiteti artıq yerind? mohk?m q?rarla?mı?dı. Rey Uilburun prezidentliyi dovrund? universitet sur?tl? inki?af edir. Kafedralar butov bir fakult?-m?kt?bl?r? cevrilir. II Dunya muharib?sind?n onc? burada yeni laboratoriyalar, t?dqiqat kompleksl?ri tikilir. Muharib? ill?rind? is? dem?k olar ki, universitet oz elmi-texniki t?r?qqi dovrunu ya?ayır. Stanford aliml?ri, h?mcinin universitetin ozu "Manhetten layih?si"nd? f?al i?tirak edibl?r. 1934-cu ild? m?zunlardan ibar?t Stanford Assosiasiyası yaradılır. Onun m?qs?di t?hsil mu?ssis?si v? elmi proqramların h?yata kecirilm?si ucun v?sait toplamaqdan ibar?t olur. Bel?c?, Stanford oz g?lir m?nb?l?rini geni?l?ndirir. Stanford Universitetinin cox boyuk ?razisi var. Maliyy? bohranı il? uzl???rk?n universitet torpaqlarını sata bilm?zdi, cunki Leyland Stanford oz v?siyy?tnam?sind? bunu qada?an etmi?di. Torpaqları icar?y? verm?k bar?d? is? v?siyy?tnam?d? hec n? yazılmamı?dı. R?hb?rlik bundan istifad? ed?r?k torpaqları yuks?k texnologiyalara malik ?irk?tl?r? uzunmudd?tli icar?y? verir v? Silikon vadisi adlanan Stanford s?naye parkı yaradılır. 1951-ci ild? "Varian Associates" kampaniyası universitetl? muqavil? imzalayır v? 1953-cu ild? parkda ilk binada m?skunla?ır. Onun ardınca Eastman Kodak, General Electric, Preformed Line Products, Admiral Corporation, Shockley Transistor Laboratory of Beckman Instruments, Lockheed, Hewlett-Packard v? s. ?irk?tl?r d? Stanford s?naye parkına kocur. Bu dahiyan? ideya n?tic?sind? universitet kulli miqdarda g?lir ?ld? edir. 40?60-cı ill?rd? Volles Sterlinqin prezidentliyi dovrund? Stanford AB?-nin ?n nufuzlu ali m?kt?bl?rind?n birin? cevrilir v? onu artıq hec kim ?yal?t universiteti adlandırmır. Soyuq muharib? dovrund? ali m?kt?b ?saslı sur?td? h?rbi istehsala c?lb edilir, kulli miqdarda federal subsidiyalar verilir. Stanfordun elektronika sah?si uzr? nufuzu danılmazdır. 60-cı ill?rin ?vv?ll?rind? universitet "Ford Fondation"dan 100 milyon d?y?rind? qrant alır, buna q?d?r h?l? hec bir Amerika ali m?kt?bi bel? ambisiyalı layih?y? qol qoymamı?dı. 90-cı ill?rin ortalarında Stanfordda kicik qruplarda t?drisi, t?l?b? v? mu?lliml?rin sıx t?masını n?z?rd? tutan Stanford Introductory Studies (SIS) -Stanfordun ?lkin T?dqiqatları Proqramı q?bul olunub. H?mcinin bakalavr hazırlayan uc m?kt?b-fakult?d? -Yer elml?ri, Muh?ndislik, B???riyy?t v? T?bi?t elml?ri m?kt?bl?rind? cavan mu?llim hey?ti ucun xususi t?dqiqat qrantları sistemi (Research Grants for Junior Fakulty) t?tbiq olunub.

Herbert Huver AB?-nin 31-ci prezidenti Yukio Hatoyama Yaponiyanın sabiq Ba? naziri Kondoliza Rays AB?-nin sabiq dovl?t katibi Uilyam ?okli Amerika alimi, Nobel mukafatı laureatı Con Steynbek Yazıcı, Nobel mukafatı laureatı Sergey Brin v? Lerri Peyc "Google" saytının yaradıcıları Len Bosak v? Sendi Lerner "Cisco Systems" ?irk?tinin yaradıcıları Devid Filo v? Cerri Yanq Yahoo! saytının yaradıcıları Kempbell Duqlas Amerika Botanika C?miyy?tinin prezidenti, botanik Universitet bu gun

Stanford Universitetinin kampusu 3 310 hektarlıq ?razid?, kicik t?p?l?rin arasında yerl???n duz?nlikd? salınıb. Kampusun land?aftını Nyu-York m?rk?zi parkının yaradıcısı dizayner Frederik Lo Olmsted t?rtib edib. Ricardson neoromantikası v? ispan must?ml?k?si uslubunda in?a edilmi?, ta?larla b?z?dilmi? binalar kampusa xususi goz?llik verir. Qızıl fonda i?l?nmi? r?ngar?ng mozaikalı memorial kils? kampusun ur?yi hesab olunur. Mavi s?ma altında ya?ıllıqda yerl???n qırmızı tavanlı, qum da?ından tikilmi? binalar, gull?r, palmalar, h?tta o t?r?f-bu t?r?f? qacan sincablar burada ?srar?ngiz bir m?nz?r? yaradır. Kampusun ?razisind? 7 m?kt?b: B???riyy?t v? Elml?r M?kt?bi (School of Humanities and Sciences), Muh?ndislik M?kt?bi (School of Engineering), Yer Elml?ri M?kt?bi (School of Earth Sciences), T?hsil M?kt?bi (School of Education), Biznes M?kt?bi (Graduate School of Business), Huquq M?kt?bi (Stanford Law School) v? Tibb M?kt?bi (Stanford University School of Medicine); Stanford T?dqiqat Parkı (Stanford Research Park), Stanford Tibb M?rk?zi (Stanford University Medical Center) v? muxt?lif tibb m?nt?q?l?ri, Stanford Ticar?t M?rk?zi (Stanford Shopping Center); Huver adına Muharib?, ?nqilab v? Sulh ?nstitutu (Hoover Institution on War, Revolution and Peace), Frimen Spoqli adına Beyn?lxalq T?dqiqatlar ?nstitutu (Freeman Spogli Institute for International Studies), Stanford Center ? ?ntensiv Dil T?lim ?nstitutu; 8 milyon cildd?n cox kitaba malik olan 20 kitabxana, t?l?b? yataqxanaları, idman kompleksl?ri, parklar v? s. yerl??ir.

AB?-nin dig?r ali m?kt?bl?ri kimi Stanford Universiteti d? yuks?k s?viyy?li, h?rt?r?fli hazırlıqlı ??xsiyy?tl?r yeti?dirir. Amerika mut?x?ssisl?rinin fikrinc?, bu cur yana?ma secilmi? sah?l?rin daha yax?ı m?nims?nilm?sin? v? t?l?b?nin butun h?yatı boyu t?hsilini artırmasına, karyeralarında ?ld? etdikl?ri bilikl?ri daha effektli istifad?sin? imkan yaradır.

H?r t?l?b? oz ??xsi maraq v? m?qs?din? uy?un f?rdi t?dris planı hazırlayır. T?l?b?, h?mcinin universitet v? fakult?nin d? savadlılıq, ingilis dilind? lazımi s?n?dl??m? qaydalarını duzgun ??rh etm?, xarici dil bilm? t?l?bl?rini n?z?r? almalıdır. umumi t?l?bl?r 9 t?dris kursundan ibar?tdir: m?d?niyy?t, ideyalar, insani d?y?rl?r (III kurs); t?bii elml?r, t?tbiqi elml?r v? texnika (III kurs); humanitar v? ictimai elml?r (II kurs); dunya m?d?niyy?ti, Amerika m?d?niyy?ti (I?III kurs). H?r bir t?l?b? secdiyi ixtisas f?nl?rind?n ?lav? mutl?q bu kursları kecm?lidir.

Bu gun Stanford Universiteti sur?tl? inki?af ed?n beyn?lxalq t?hsil m?rk?zin? cevrilib. Burada 15 000-d?n cox t?l?b? t?hsil alır, onların 6 812-ni bakalavrlar, 8328-ni aspirantlar, 51%-ni qadın, 55%-ni ?cn?bi t?l?b?l?r t??kil edir. ?cn?bil?r ucun Stanford, ilk novb?d?, prestijli biznes t?hsili (MBA) ver?n ali t?hsil oca?ıdır. Stanford dunyaya 17 Nobel mukafatcısı b?x? edib. Stanford, sozun ?sl m?nasında, Silikon Vadisinin tuk?nm?z s?rv?tidir.