?afii m?zh?bi
(
?r?b.
?????????
??-?afiiyy?) ?
?hli Sunn?d?
4 haqq m?zh?bd?n biri. M?zh?b
imam ?afiinin
dini elmi goru?l?ri ?sasında formala?ıb.
?slam
dunyasında ?n geni? yayılmı? huquq m?kt?bl?rind?n olan ?afii m?zh?binin qurucusu
M?h?mm?d ibn ?dris ??-?afii
767-ci ild?
Q?zz?d?
(F?l?stind?) dunyaya g?lmi?dir. Soyu Qurey? tayfasındandır. Erk?n ya?larından atasını itirib ehtiyac icind? boyuy?n, lakin istedadlı olan g?nc M?h?mm?d
Quran
v?
h?disl?ri
muk?mm?l oyr?nmi?, sonra is?
M?kk?y?
kocub, tanınmı? aliml?rd?n muxt?lif elml?r? dair d?rs almı?dır. Daha sonra bacarıq v? istedadı say?sind? ce?idli dovl?t v?zif?l?rind? calı?mı?, mu?llimlik f?aliyy?ti il? d? m???ul olmu?dur. Omrunun cox hiss?sini
Ba?dadda
, son ill?rini is?
Misird?
kecirmi? v? 820-ci ild? orada da v?fat etmi?dir.
O, "Usulul-fiqh" adlanan huquq metodologiyasında muhakim? cıxarmaq prinsipl?rini i?l?yib hazırlamı? v? f?tvaların yalnız h?min prinsipl?r ?sasında verilm?si fikrini ir?li surmu?dur. Ona q?d?r d? muct?hidl?r f?tva verm?k m?s?l?sind? mu?yy?n metodlara ?saslanırdılar. Lakin ??-?afii ancaq istinadları t?qdim etm?kl? kifay?tl?nm?mi?, huquqi muhakim?l?r ir?li surul?rk?n riay?t edil?si vacib metodoloji prinsipl?ri d? gost?rmi?dir.
M?h?mm?d ibn ?dris
Hicaz
v?
?raq
huquq m?kt?bl?rinin metodlarını muk?mm?l m?nims?dikd?n sonra oz huquq metodunun ?sasını qurmu?dur. Bu metod onun s?l?fl?rinin:
?bu H?nif?
,
Malik ibn ?n?s
,
M?h?mm?d ?eybani
v?
?bu Yusuf Yaqub bin ?brahimin
prinsipl?rin? ?saslansa da, ozun?m?xsus oz?llikl?ri il? d? secilmi?dir.
?afiinin huquqi metodu a?a?ıdakı m?nb?l?r? ?saslanır:
- Quran
v?
Sunn?
. Allahdan g?l?n acıq v? aydın ay?l?r (nasslar) ikim?nalı anla?ılıb yozula bilm?z. Butun ba?qa m?nb?l?r d? Quran v? Sunn?y? uy?un olmalı, ziddiyy?t t??kil etm?m?lidir. H?tta, ?g?r h?r hansı s?hab?nin mu?yy?n m?s?l?d? dediyi v?hy? uy?un deyils?, onun muhakim?si d? subut kimi q?bul edil? bilm?z.
??-?afiiy? gor?, v?hy Quran v? Sunn? cutluyudur. Bu cur yana?ma onu b?zi s?l?fl?rind?n ? m?s?l?n, Quranı birinci V?hy, Sunn?ni is? ikinci V?hy saymı? ?bu H?nif?d?n f?rql?ndirirdi.
- ?cma
. ?g?r hansısa problem uzr? bir nec? alim n?sli eyni n?tic? ?ld? etmi?s?, onda bu n?tic? d?lil kimi q?bul edilm?lidir. Orn?k ucun kecmi? v? ca?da? aliml?rin hamısı ?sr namazının (gunun ikinci yarısı qılınan namaz) m?hz 4 ruk?td?n ibar?t oldu?unu qeyd etmi?l?r. Bu ? icmadır. ?cma yalnız Quran v? Sunn?nin aydın gost?ri?l?rind?n sonra t?tbiq edil? bil?r.
- M?h?mm?d pey??mb?rin
s?hab?l?rinin dedikl?ri. Bu, H?zr?t Pey??mb?rin (s) s?hab?l?rinin ce?idli m?s?l?l?r haqqında razıla?dırılmı? fikirl?ridir.
- Qiyas
. Mulahiz? ir?li sur?r?k?n v? huquqi muhakim?l?r zamanı M?h?mm?d ibn ?dris b?nz?tm? (analogiya) metodundan da d?lil kimi istifad? etmi?dir. S?l?fl?ri kimi o da problemin cozumunu ?lahi v?hyl?rd? birba?a tapmayanda bu metoda ?l atmı?dır. Onun fikrinc?, ??ri?t zaman v? m?kanla m?hdudla?mır. Buna gor? d? movcud olan muq?dd?s m?tnl?rl? butun huquqi probleml?ri cozm?k lazımdır. ?g?r bunu v?hyin acıq-aydın m?naları il? etm?k mumkun deyils?, onda problemi muq?dd?s m?tnl?rd? xatırlanan olaylara b?nz?tm?k yolu il? cozm?k lazımdır. Bunu xususi hazırlı?ı olan huquq?unas (muct?hid) h?rt?r?fli t?dqiqat (ictihad) aparandan sonra ed? bil?r.
M?h?mm?d ibn ?dris ??-?afii dunyasını d?yi??nd?n sonra t?l?b?l?ri huquq elmind? onun i?l?rinin davam etdir?r?k, ir?li surduyu n?z?ri ?sasları ir?lil?tmi?l?r. 816-cı ild?n ba?layaraq, ??-?afii m?zh?bi Misird? yayılma?a ba?ladı. H?min vaxtlar orada ya?an ??-?afiinin ozu d? ?s?rl?rin? b?zi duz?li?l?r edib, onları yeni ??rait? uy?unla?dırmı?dı (bax:"Risal?" v? "M?bsut" kitabları). Onun kecmi? probleml?r? yeni yana?malarını Fustat ??h?rinin azancısı R?bi ibn Suleyman Muradi toplamı?dır. M?h?mm?d ibn ?drisin ozu d? Ba?dadda yazdı?ı ?s?rl?rin l??v olundu?unu v? Misird? yazdı?ı son ?s?rl?rin? ustunluk verilm?sini v?siyy?t etmi?dir. Buna gor? d? onun irsinin onc?ki v? sonrakı dovrl?r? bolunm?si m?qs?d?uy?undur. Ardıcılları onun son ?s?rl?rin? ?saslanaraq f?tvalar vers?l?r d?, b?zil?ri mu?yy?n hallarda onun ilk ?s?rl?rin? istinad olunmasını da do?ru hesab etmi?l?r.
?smaili olan Fatimil?r sulal?si Misird? hakimiyy?ti ?l? alandan sonra da m?zh?bin movqeyi z?ifl?m?mi?dir. Hakimiyy?t? ?yyubil?r g?l?nd?n sonra is? Misird? ?afii m?zh?binin movqel?ri daha da b?rkimi?dir. Cunki sunni olan ?yyubil?r olk?d? ismailil?rin z?yifl?m?sind? maraqlı idi. ?afiil?rin hakimiyy?ti m?mluk sultanı B?ybarsın idar?cilik dovrun?d?k davam etmi?dir.
Misird? Osmanlı hakimiyy?ti qurulandan sonra imperiyanın r?smi dovl?t huququ H?n?fi m?zh?binin uz?rind? qurulsa da xalq arasında ?afii m?zh?bi oz movqeyini qoruyub saxlaya bilmi?dir.
Bu m?zh?b uzun mudd?t ?randa da geni? yayılmı?dır. Lakin sonra orada ?i?lik ustun movqey? kecmi?dir. Buna baxmayaraq, ?afii m?zh?binin ardıcıllarına bu gun d? ?randa v? ?raqda rast g?lm?k mumkundur.
