M?lumatı yoxla. Bu m?qal?d? veril?n faktların d?qiqliyini v? m?lumatların etibarlılı?ını yoxlamaq lazımdır. Muzakir? s?hif?sind? aydınla?dırılmalıdır.

??ri?t ( ?r?b. ??????? ‎) ? ?slamda q?bul edil?n ibad?t , davranı? v? c?zalarla ?laq?li butun dini qanun anlayı?larına v? qaydalarına veril?n ad. Fiqh , dig?r t?r?fd?n, ??ri?td? bu qanun v? qaydaların n?z?ri v? praktiki t?tbiqi ara?dırmaları il? ?laq?li v? ??ri?tin n? m?nada oldu?unu mu?yy?nl??dir?n f?aliyy?tl?r? veril?n addır. Dini terminologiyada ??ri?t ay?l?r v? h?disl?r kimi dinin m?nb?yi kimi q?bul edil?n Allah v? M?h?mm?d pey??mb?rin k?lamlarına, fiqh is? dini r?hb?rl?rin sozl?ri v? h?r?k?tl?rin? v? onların ??rhl?rin? istinad edir.

Qurana ?saslanan ??ri?t qanunları ?sas m?nb? kimi ?srl?r boyu islam c?miyy?tl?rini v? bir cox m?s?l?l?rd? ki?i v? qadınlar arasında munasib?tl?r, muharib?, nikah, bo?anma, irs mubadil?si, ??had?tnam? kimi mu?yy?n edilmi? qaydalarla sosial h?yatı t?nziml?mi?dir. Qadın geyiml?ri il? ba?lı d?qiq c?rciv?nin olmaması, Qadın geyiml?ri haqqında ?mrin rejimi il? Qurani-K?rimd? ifad? edilmi? cuml?l?rd?, ideyaların yaranmasına g?tirib cıxarmı?dır, hansılar ki, ?slamda ?srl?r boyu muzakir? edilmi?dir, hansılar ki, bir sonunda qadın geyiml?rini yalnız qadının cinsiyy?t orqanlarını ?hat? etm?k ucun kifay?tdir, dig?r t?r?fd?n v? ??xsl?r d? daxil olmaqla, butun b?d?ni ortm?y? qadını m?cbur edirdil?r. ^[1]

?slam fiqhinin m?zh?bl?ri Quranı dinin ?sas m?nb?yi hesab edirl?r.

Vacib (f?rz, v?cib v? sunn?t) ?m?ll?rd?n ?l c?km?k v? pis (m?kruh v? haram) olaraq t?yin olunan i?l?ri etm?k c?zaya s?b?b olur. (hadd v? ya tazir c?zaları)

Klassik ??ri?t t?tbiql?rind?n b?zil?rin? ciddi insan haqları pozuntuları daxildir. ^[4] 'Muharib?l?rd? ?sir goturulmu?' qadınların v?ziyy?ti insan huquqları baxımından kritik bir movzudur. Quranın ?n?n?vi t?fsirl?rin? gor?, bu qadınlar muharib? talanları kimi q?bul edilir. Bu qadınların evli olub-olmaması n?z?r? alınmır v? dig?r kol? qadınlar kimi, haq sahibl?ri (doyu?cul?r v? ya alıcıları) onların razılı?ı olmadan b?d?nl?ri uz?rind? cinsi ?laq?d? ola bil?rl?r. (?l-Mominun; 5- 6) (bax: Muharib? cinay?tl?ri )

Dini vacibatlar da f?rz, vacib v? must?h?b kimi d?r?c?l?r? bolunur. Bundan ?lav?, haram v? ya m?kruh ??klind? c?kinilm?si vacib olan m?nfi ohd?likl?r var v? onlara ?m?l etm?m?y? gor? cinay?t-ictimai sanksiyalar var.

Fiqhd? insan davranı?ı muxt?lif kateqoriyalara bolunur: F?rz (mutl?q z?rur?t ifad? ed?n h?r?k?t v? ibad?tl?r), Vacip (z?rur?t, z?rur?tin a?a?ı d?r?c?si), sunn?, must?h?b (sevil?n ?m?ll?r), halal, m?kruh (cox cirkin; t?hrimen m?kruh, az cirkin; t?nzih?n m?kruh) haram (tamamil? qada?andır).

Bu h?r?k?tl?rin ??ri?t anlayı?ında maddi v? ya m?n?vi ekvivalentl?ri var. F?rz, vacib v? sunn? sayılan ?m?ll?rin t?rk edilm?si, m?kruh v? haram sayılan ?m?ll?rin icrası h?dd v? ya t?zir c?zası kimi c?zalandırılır. M?s?l?n, namaz qılmayanları doyub h?bs etm?k, israr ed?nl?ri oldurm?k bu c?rciv?y? alına bil?r. ^{[8] [9] [10]}

?slam
?slamda iman
Allah  • Allahın varlı?ı v? t?kliyi  • M?l?kl?r  • Muq?dd?s kitablar  • M?h?mm?d pey??mb?r v? dig?r pey??mb?rl?r  • ?mam?t  • Axir?t  • K?lmeyi-??had?t
Firuiddin
Namaz  • Z?kat  • Xums  • Oruc  • H?cc
?slamda xususi gunl?r
Bes?t bayramı • Ramazan bayramı  • Qurban bayramı  • Q?dir-Xum
Quran
Sunni  • H?dis  • T?s?vvuf  · Fiqh  • K?lam  • ??ri?t
?slam tarixi
?hli-Beyt  • S?hab?  • ?i?lik  • Sunnilik  • Xaricilik  • Dord x?lif?  • ?mam?t  • M?h?mm?d
b m r

??ri?t anlayı?ında insanlar inanclarına, m?nsubiyy?tin? v? ya davranı?larına gor? mus?lman-zimmi, saleh, fasiq, mulhid, murt?d kimi t?b?q?l?r?, el?c? d? azad qul, qadın-ki?i kimi f?rql?r? bolunur v? onlar bu sinifl?r ucun mu?yy?n edilmi? huquqlara, v?zif?l?r? v? ya c?zalara m?ruz qalırlar. Bu ayrı-seckiliyin ??had?tin r?dd edilm?si kimi yungul n?tic?l?ri, murt?d v? donukl?rin yandırılması kimi a?ır n?tic?l?ri ola bil?r v? miras, olum t?zminatı, qisas, idar?ci v? ya hakim t?yinatları kimi bir cox sah?d? ozunu gost?rir. Zina c?zalarında evli v? subay arasında da f?rq var. Qanuni huquq v? v?zif?l?r insanın mudrik olması il? ba?layır.

Gunahın subutu / ?ahid qaydaları ;

Qanunun b?rq?rar olmasında ?n muhum t?yinedicil?rd?n biri, kimin ??had?tinin q?bul edilib, kimin ??had?tinin q?bul olunmayaca?ı m?s?l?si ??ri?td? ?n muhum movzulardan biridir:

Qadının ??had?t haqqı h?dd c?zası t?l?b ed?n cinay?tl?rin isbatında, v?siyy?t v? bo?anma i?l?rind? v? dig?r m?s?l?l?rd? ki?il?rd?n f?rqlidir. 1 ki?i + 2 qadın ??klind? olan qadınların ?ahidliyi bu cur i?l?r? ?ahidlik ed?n ?n azı bir ki?i olmaq ??rti il? q?bul edildi. ^[11]

• Zina: Quran gor?, 100 cubuqla vurmaq. ?g?r zinakar qadın cariy? is? Onun yarısıdır. ^[12] Lakin, bir h?dis? gor?, evli olanlar ucun recm (da?larla oldurm?k) t?tbiq edilir. ^{[13] [14]} ??ri?t qanunlarında t?cavuz kimi bir cinay?t yoxdur.

• O?urluq: O?urluq aktında sa? t?r?fd?n ba?layaraq, ?ll?rind?n biri k?silir. ^{[13] [14]}

• Kazf: Zinanın ism?tli qadına aid edilm?si 80 cubuqlarla c?zalandırılır v? onun ifad?l?ri q?bul edilmir.

• Yol k?silm?si: H?r?k?tl?rinin novun? v? a?ırlı?ına gor? sa? ?l v? sol ayaqların carpaz k?silm?si, h?bs v?ya surgun c?zaları verilir.

• Qisas : Tarixi praktikada qisas iki ??kild? gorunur. Onlardan biri, b?d?n butovluyun? qar?ı cinay?tl?rd?, tor?dil?n cinay?tl? eyni olan "?ks h?r?k?t" il? ??xsin c?zalandırılmasıdır; Bir h?yat ucun bir h?yat, bir goz ucun goz, bir di? ucun di? ... v? s.

Ba?qa bir t?tbiq, cinay?tkarın v? qurbanın sosial v?ziyy?ti il? ba?lıdır. Q?bil? anlayı?ında, bir adam ba?qa bir tayfadan bir qadını, kol?ni v? ya ??r?fli bir ??xsi oldurdukd?, "qatilin m?nsub oldu?u q?bil?d?n, ox?ar statusa malik" bir adam bunun muqabilind? oldurul?c?k. Umumi bir ad?t olaraq, a?anın kol?, atanın u?a?a, ?rin arvadına oldurulm?si qisas c?zası il? c?zalandırılmır v? qadını oldur?n ki?iy? qar?ı qisas t?tbiq edilmir. ^{[15] [16]}

?slamda t?tbiq ucun ?sas ay? ?l-B?q?r?dir; 178 ay?; : 'Ey iman g?tir?nl?r! Oldurul?n insanlarla ?laq?dar siz? qisas q?rarı verildi. Azad il? azad, ?sirl? ?sir, qadınla qadın. Ol?nin qarda?ı (qatil) bir qiym?t? ba?ı?lanarsa, ad?tin? ?m?l etsin v? qiym?ti yax?ı od?sin. "

Ancaq ay?d?ki "qadın ucun qadın" sozunun l??v edilm?si v? ay?d? adı c?kilm?m?sin? baxmayaraq, bir mus?lman qeyri-mus?lmanı oldurduyu zaman qisasın t?tbiq edil?c?yi mubahis?li olaraq qalır. ^{[17] [18]}

??ri?t qanunlarına gor?, kol? azad adam oldur?nd? qisas alınır, azad adam qul oldur?nd? is? qisas almaq olmaz. ^[19]

?slamda cinay?tl?rl? ?laq?li olaraq qisas institutu movcuddur. Qisas qaydasına gor?, ?b?s (gunahsız) yer? oldurulmu? ??xsin q?yyumu (qarda?ı, atası...) qatili c?zalandırmaq huququna sahibdir. Eyni zamanda onun qatili ba?ı?lamaq huququ da var. ^[20]

Qisas haqqında Maid? sur?sinin 45-ci ay?sind? bu cur qeyd edilir: " Onlara (Y?hudi) bel? hokm etdik ki, can canın muqabilind?, goz gozun muqabilind?, burun burunun muqabilind?, qulaq qula?ın muqabilind?, di? di?in muqabilind? olsun, h?r bir yaranın da qisası vardır. ?g?r bir ??xs onu (qatili, canini) ba?ı?lasa, onun k?ffar?si hesab olunar, h?r k?s Allahın nazil etdiyi ?sasda hokm etm?s?, zalımdır." ^[21]

Abdulaziz Bayındır'a gor?, di? ucun di?, goz ucun goz, qulaq ucun qulaq, burun ucun burun v? yaralanmalara gor? qisas kimi mudd?alar ?laq?dar ay? il? l??v edildi. ^[22]

Din il? ?laq?dar bu m?qal? qaralama halındadır. M?qal?ni redakt? ed?r?k Vikipediyanı z?nginl??dirin.