?randa az?rbaycanlıların etiraz aksiyaları (2015)

Vikipediya saytından
Naviqasiyaya kec Axtarı?a kec


?randa az?rbaycanlıların etiraz aksiyaları (2015)
Yer İran ?ran
Tarix 9-11 noyabr 2015-ci il
S?b?b K?V-d? az?rbaycanlıların t?hqir edilm?si.
?sas m?qs?d Etnik d?y?rl?rin qorunması.
N?tic?
  • ?R?B r?hb?ri M?h?mm?d S?r?fraz uzr ictimaiyy?t qar?ısında m?s?l? il? ba?lı uzr ist?yib.
  • Kanalın verili?l?r? cavabdeh ?m?kda?ı qovulub.
  • "Fitilehha" verili?inin f?aliyy?ti dayandırılıb.
T??kilatcılar ?ran az?rbaycanlıları
H?lak olanlar 4 mulki ??xs
Yaralananlar 100-d?n cox mulki ??xs
H?bs olunanlar 47 n?f?r

?randa az?rbaycanlıların etiraz aksiyaları v? ya "Fitilieh" verili?i qalmaqalı ( fars. ????? ?????? ?????? ‎) ? ?ranın dovl?t telekanalında yayımlanan "Fitilieh" verili?ind? az?rbaycanlıları t?hqir ed?n proqramdan sonra 9 noyabr 2015 -ci il tarixind?n ?randa ba?layan etiraz aksiyaları.

Arxa plan

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]
2010-cu ild? ?ran M?d?niyy?t Nazirliyinin h?yata kecirdiyi olk? miqyaslı sor?uya ?sas?n ana dilind? danı?anların ?sasında ?ran az?rbaycanlılarının (Turkl?rin) m?skunla?dıqları ostanlar v? h?min ostanlarda onların ?hali icind? nisb?tl?ri.

?randakı az?rbaycanlıların sayı il? ba?lı fikirl?r muxt?lifdir. Bel?ki Britannika ensiklopediyasına ?sas?n 21-ci ?sr ?rzind? ?randa 15 milyondan artıq az?rbaycanlı qeyd? alınıb [1] . Avraham Selanın 2002 -ci ild? cap olunmu? "The Continuum Political Encyclopedia of the Middle East" kitabında is? ?randa 20 milyon az?rbaycanlının ya?adı?ı qeyd olunur [2] . "Encyclopedia of the Stateless Nations" kitabında is? qeyd olunur ki ?randakı az?rbaycanlıların sayını mu?yy?n etm?k c?tindir cunki ?randakı statistik m?lumatlar ?ranın etnik strukturu haqqında hec bir m?lumat vermir [3] . T?msil Olunmayan Mill?tl?r v? Xalqlar T??kilatına gor? ?randakı az?rbaycanlıların sayı 30 milyondur [4] . ?randakı az?rbaycanlıların haqqları u?runda mubariz? aparan t??kilatlar da bu sayın 30-40 milyon arasında oldu?unu qeyd edirl?r. Az?rbaycanlılar ?sas?n ?ranın ?imal q?rbind? y?ni C?nubi Az?rbaycanda c?ml??ibl?r. ?sas yerl??dikl?ri bolg?l?r ??rqi v? Q?rbi Az?rbaycan ostanları, ?rd?bil, Z?ncan, Q?zvin, H?m?dan v? Gilandır. Bundan ba?qa Tehran ??h?rind? ikinci ?n cox danı?ılan dil Az?rbaycan turkc?sidir. Tehran ?trafı K?r?c ??h?rinin d? ?ks?riyy?ti az?rbaycanlılardan ibar?tdir.

?ran ?slam Respublikası X?b?r Agentliyin? aid olan ?ran q?zetinin 12 may 2006 -cı il tarixli h?ft?lik cum? ?lav?sinin u?aq v? yeniyetm?l?r? aid bolm?sind? H???ratların bizl?ri h???ratla?dırmaması ucun n? ed?k ? ba?lıqlı karikatura yayımlandı. [5] Karikaturanın ?vv?lind? olan ilk ??kild? bir o?lan guya h???rat (tarakan) dilind? h???ratd?n soru?ur: soosoo soosking sisko sooski sooskung (susk sozu farscada h???rat dem?kdir). Cavabında is? h???rat bel? cavab verir: N?m?n? ? ( n?m?n? C?nubi Az?rbaycan da n? anlamına g?lir). O?lan h???ratın danı?ı?ından hec n? ba?a du?mur v? karikatura bel? davam edir: [6]

" ?sti yay gunl?ri yaxınla?ır. Yen? d? h???ratlar ?trafımızı saracaqlar. H???ratlar qorxulacaq heyvanlar deyill?r. Amma m?s?l? onların uzsuz olmalarıdır, insan onlarla n? ed?c?yini bil? bilmir. Bunun ucun siz? h???ratlar qar?ısında h???ratla?mamanız ucun b?zi taktikalar oyr?tm?liy?m. M?s?l? h???ratların insan dilind?n anlamamalarıdır. H???rat dilinin dilbilgisi c?tin oldu?una gor?, ozl?rinin 80 faizi oz dill?rind? danı?maq yerin? ba?qa dill?rd? danı?ma?ı t?rcih ed?rl?r.H???ratlar oz dill?rini ozl?ri bel? anlaya bilm?dikl?ri halda, siz nec? anlayasınız ?! Bu s?b?bl? onlarla sozlu muzakir? etm? yolları mumkun olmur v? zorakılı?ı ozund? ehtiva ed?n ?irin usullar qacınılmaz olur. "

Amnesty International t??kilatının bildirdiyin? gor? is? minl?rl? yox, yuzl?rl? etirazcı ?ran hakimiyy?ti t?r?find?n h?bs edilmi?, onlarla Az?rbaycan turku is? oldurulmu?dur. [7] R?smi hakimiyy?t is? etirazlar zamanı 330 n?f?rin h?bs edildiyini, 4 etirazcının is? olduyunu acıqlamı?dır. [8]

Hekay?d? acıq-a?kar formada s?rgil?n?n Turkluk ?leyhin? munasib?t ?ran da 10 milyonlarla yerli Az?rbaycan turkl?ri nin q?z?bin? s?b?b oldu. Turkl?r in ya?adı?ı cox ??h?r, q?s?b? v? k?ndl?rd? gunl?rl? davam ed?n v? geni? kutl?l?rin i?tirak etdiyi etiraz mitinql?ri t??kil edildi. Tehran , Z?ncan , T?briz , Urmiya , ?rd?bil , ?h?r , H?m?dan , K?leyb?r , Mu?an , Miyan? , Mara?a , Xoy , Salmas , Xiyav , Qo?acay , Sulduz v? M?r?nd ??h?rl?rind? t??kil edil?n numayi?l?rd? t?hluk?sizlik quvv?l?rinin mudaxil?si n?tic?sind? cox sayda ol?n v? yaralananlar oldu. [9] [10] [11]

C?nubi Az?rbaycanlı etirazcıların bildirdiyin? gor? is? 5 mind?n artıq etirazcı h?bs edil?r?k, i???nc? gormu?, 150 n?f?r oldurulmu? (itkin du?mu?), bir cox ??xs is? ?ik?st qalmı?dır. [12] C?nubi Az?rbaycanlı aktivistl?rin bildirdiyin? gor? ?ran hakimiyy?ti etirazcıların bir qismini diri-diri ya yandırmı? ya da Urmiya golun? atmı?dır. [12] Buna gor? d? hokum?t quvv?l?ri t?r?find?n oldurul?nl?rin tam siyahısını t?rtib etm?k mumkun olmur. [12]

2014-cu ild? AB? hokum?tinin insan haqqları il? ba?lı yayımlanan hesabatında ?randa ya?ayan az?rbaycanlılar hokum?ti diskriminasiyada, ana dilinin m?kt?bl?rd? istifad?sin? qada?a qoymaqda, az?rbaycanlı aktivistl?rin t?qibl?rind? v? az?rbaycan co?rafi adlarının d?yi?dirilm?sind? gunahlandırırlar [13] .

S?b?b

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?ranın dovl?t telekanalında yayımlanan "Fitilieh" verili?ind? u?aqlar ucun n?z?rd? tutulmu? komediya proqramında b?hs olunan hekay?d? az?rbaycanlı u?aq tualet fırcası il? di? fırcasın s?hv salır v? di?l?rini tualet fırcasıyla t?mizl?yir. Bundan sonra u?a?ın atası otel sahibind?n uzr ist?yir v? oteld?n g?l?n pis qoxuya u?a?ın s?b?b oldu?unu bildirir. Cum? gunu yayımlanmı? verili?d? u?aq v? atasının dialoqu az?rbaycan dilind? gedir [14] . Verili? zamanı h?mcinin "az?rbaycanlı u?aqlardan cox pis iy g?lir, onların az?ından h?mi?? iy g?lir, cunki onlar di? fırcasını tualet fırcası il? s?hv salırlar". [15]

Etiraz aksiyaları

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?lk olaraq, numayi?l?r Q?rbi Az?rbaycan ?yal?tinin m?rk?zind?, Urmiy? Universitetinin yuzl?rl? t?l?b?si t?r?find?n kecirilib. T?l?b?l?r Urmiya universitetinin binasının qar?ısında topla?ıblar. Onlar "Az?rbaycan mill?ti c?k?mm?z bu zill?ti", "Turk dilind? m?dr?s?" v? "Haray haray, m?n turk?m!" ?uarlarını s?sl?ndirib. Daha sonra etirazların T?briz, Xoy , Mara?a , Z?ncan v? Tehran ??h?rl?rin? d? yayılıblar. Etirazcılar Tehranda Topxana meydanında, T?brizd? Osdandari v? Rasta kuc?l?rind?, Urmiyada S?rdaran, ?yal?t, X?yyam kuc?l?rind? Z?ncanda is? ?nqilab meydanında yuru? kecirmi?dil?r. [16]

Polis v? t?hluk?sizlik quvv?l?ri aksiyanı da?ıtmaq ucun gozya?ardıcı qaz v? suvuran ma?ınlardan istifad? edib. Coxlu sayda yaralı var. Bir nec?si ictimai f?al olmaqla onlarla aksiya i?tirakcısı saxlanılıb. Q?rbi Az?rbaycan vilay?tinin Urmiya ??h?rind? polis v? t?hluk?sizlik quvv?l?rinin etirazcılara hucumu zamanı aksiyada i?tirak ed?n ?li ?kb?r Murtaza o?lu yaranan qar?ıdurma zamanı aldı?ı z?rb?d?n h?yatını itirib. [17]

?rd?bild? ba? tutan etiraz aksiyası polis t?r?find?n v?h?ic?sin? da?ıdılıb. El?c? d? 10 noyabr tarixind? T?briz universitetinin t?l?b?l?ri etiraz aksiyası keciribl?r. [18]

?ahidl?rin sozl?rin? gor? T?brizd? polis goz ya?ardıcı qazdan istifad? ed?r?k kutl?ni da?ıtma?a calı?ırdı, Sirahi-?min qov?a?ında mulki geyimli ??xsl?r qadınlara hucum ed?r?k onları doydukd?n sonra havaya gull? atma?a ba?layıblar. Urmiyada is? ??h?rin ?sas prospekti v? bazar ba?lanmı?dı, n?tic?d? insanlar bazardan cıxa bilmirdil?r. Eyni zamanda toqqu?malar Me?kin ??h?rind? d? ba? vermi?di, insanlar burada "Haray haray m?n turk?m", rasizm? olum" v? ba?qa ?uarlar s?sl?ndirmi?dil?r. [16]

11 noyabr tarixind? 47 n?f?r h?bs edilmi?, onlardan 14-u Urmiya ??h?rind? tutulmu?dular. [16]

Dig?r olk?l?rd? etirazlar

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]
Xarici video
Milliyy?tci G?ncl?r T??kilatının ?ran s?firliyi onund? kecirdikl?ri etiraz aksiyası

Muxt?lif olk?l?rd? yerl???n ?ran s?firlikl?rinin qar?ısında orada ya?ayan az?rbaycanlılar t?r?find?n etiraz aksiyaları kecirilib. [15]

Noyabrın 10-da Milliyy?tci G?ncl?r T??kilatı t?r?find?n Bakıdakı ?ran s?firliyinin qar?ısında etiraz aksiyası kecirilmi?dir. Aksiyacılar s?firliy? q?tnam? t?qdim ed?r?k yalnız polis mudaxil?sind?n sonra etirazı sonlandırıblar [19] .

Noyabrın 14-d? bir qrup aktivist ?ranın ?stanbuldakı ba? konsullu?unun qar?ısında ?ran dovl?t televiziyasında az?rbaycanlıların milli hissl?rinin t?hqir olunmasına gor? etiraz aksiyası kecirdil?r [20] .

Noyabrın 15-d? Kanadanın Britaniya Kolumbiyası ?yal?tind? ya?ayan az?rbaycanlılar irqcilik v? ayrı-seckiliy? qar?ı ?uarlar yazılmı? plakatlarla Vankuver ??h?r m?rk?zind? piket keciribl?r. [21] Piket? Az?rbaycan turkl?ri il? yana?ı, Turkiy? turkl?ri v? uy?urlar da qo?ulublar. ??tirakcılar C?nubi Az?rbaycanda ba? ver?n etirazlara d?st?k olduqlarını bildiribl?r. Uz?rind? “?randa turkl?r? qar?ı irqciliy? son qoyun”, “Biz turkc?nin ?randa r?smi dil olmasını t?l?b edirik”, “?ran m?kt?bl?rind? turk dili uz?rind?ki yasa?ı qaldırın”, “?randa turk f?alların t?qibin? son qoyun” yazılmı? plakatları qaldıran i?tirakcılar h?m d? piketin kecirildiyi ?razid? olan ??h?r ?halisin? mitinq b?yanatı yazılmı? v?r?q?l?r paylayıblar. [21]





Noyabrın 17-d? is? Turkiy?nin Qars v? ?rdahan ??h?rl?rind? ultrasa?cı "?dealistl?r" t??kilatı etiraz aksiyaları kecirib [22] .

N?tic?

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]
Xarici video
IRIB r?hb?ri M?h?mm?d S?f?razın uzr ist?m?si il? ba?lı ?ran telekanalında efir? ged?n reportaj

9 noyabr tarixind? IRIB r?hb?ri M?h?mm?d S?r?fraz ozunun d? bildirdiyi kimi az?rbaycanlıları t?hqir ed?n epizoda gor? gor? uzr ist?yib. S?f?raz soz verib ki verili?in produserl?ri cox s?rt ??kild? c?zalandırılacaqlar. Eyni zamanda IRIB kanalının ictimaiyy?tl? ?laq?l?r ?ob?sinin r?hb?ri Davud Nem?ti-Anarki d? verili?? gor? uzr ist?yib [23] .

N?tic? olaraq 12 ildir yayımlanan " Fitilehha " verili?inin yayımı dayandırılıb. [24] V? butun c?kili? hey?ti c?zalandırılıb.

H?mcinin bax

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]

?stinadlar

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]
  1. ↑ Azerbaijani Arxivl??dirilib 2020-05-27 at the Wayback Machine // Encyclopaedia Britannica
  2. ↑ Avraham Sela . The Continuum Political Encyclopedia of the Middle East . Bloomsbury Academic. 2002. s?h. 197. ISBN   0-8264-1413-3 .
  3. ↑ Minahan, James (2002). Encyclopedia of the Stateless Nations: S-Z. Greenwood Publishing Group. p. 1765. ISBN 978-0-313-32384-3 "Approximately (2002e) 18,500,000 Southern Azeris in Iran, concentrated in the northwestern provinces of East and West Azerbaijan. It is difficult to determine the exact number of Southern Azeris in Iran, as official statistics are not published detailing Iran's ethnic structure. Estimates of the Southern Azeri population range from as low as 12 million up to 40% of the population of Iran ? that is, nearly 27 million..."
  4. ↑ Southern Azerbaijan Arxivl??dirilib 2016-11-29 at the Wayback Machine // UNPO
  5. ↑ "Iranian Azerbaijan and the Cartoon Cockroach Controversy" . 2021-10-24 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2018-08-05 .
  6. ↑ "?ran'da Turklerin 'Edalet Teleb' May 2006 Usyanları" . 2018-08-17 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2018-08-05 .
  7. ↑ Amnesty International. Iran, Annual Report, 2007 Arxivl??dirilib 2007-07-13 at the Wayback Machine
  8. ↑ "Iran Says 330 Arrested Over Recent Cartoon Unrest" . RadioFreeEurope/RadioLiberty. June 22, 2006. 10 August 2017 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 31 December 2017 .
  9. ↑ Wood, Graeme. "Iran: A Minority Report" . The Atlantic (ingilis) . 2020-10-16 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2017-07-10 .
  10. ↑ Ali M. Koknar. "Iranian Azeris: A Giant Minority" . www.washingtoninstitute.org (ingilis) . June 6, 2006. 2012-08-05 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2017-07-10 .
  11. ↑ " ?ran ile Azeriler arasında karikatur krizi " . 2017-07-04 tarixind? orijinalından arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2018-08-05 .
  12. ↑ 1 2 3 "Guney Az?rbaycanda ba? vermi? "May Qiyamı"ndan 12 il otu" . 2019-06-15 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2018-08-13 .
  13. ↑ "Iran's Azeris protest over offensive TV show" (ingilis) (9). BBC . 2015. 2022-06-26 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2018-08-13 .
  14. ↑ "?ran az?rbaycanlıları n?y? etiraz edir?" . 2015-11-12 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2018-08-13 .
  15. ↑ 1 2 "Что вызвало бурю протестов иранских азербайджанцев" . Sputnik. 11. 2016-03-05 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2018-08-12 .
  16. ↑ 1 2 3 "?randa etirazlar qızı?ır - Polis az?rbaycanlı qadınları doydu" (az.) (11). 7news.az. 2015. [ olu kecid ]
  17. ↑ "В Иране продолжаются протесты: Убит азербайджанец" (10). baku.ws. 2015-11-13 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2018-08-13 .
  18. ↑ "В Иране проходят массовые протесты азербайджанцев" (10). politeka.net. 2015. [ olu kecid ]
  19. ↑ "Акция протеста перед Посольством Ирана в Баку" . haqqin.az. 10. 2015-11-27 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2018-08-12 .
  20. ↑ "В Стамбуле прошла акция против оскорбления азербайджанских тюрков в Иране" . aa.com.tr. 14. 2016-03-07 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2018-08-12 .
  21. ↑ 1 2 Quluncu, ?lirza. "Vankuverd? aksiya: "?ran turkl?rinin yanındayıq" [Fotoqalereya]" . Amerikanın S?si (az.) . 2015-11-16. 2022-12-03 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2024-05-23 .
  22. ↑ "В Турции прошли акции протеста против оскорбления южных азербайджанцев" . vesti.az. 17. 2015-11-26 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2018-08-12 .
  23. ↑ Frud Bezhan. "Azeris Hold Protests In Iran Over Racial Slur" (ingilis) (9). Радио ≪Свобода≫ . 2015. 2016-01-31 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2018-01-04 .
  24. ↑ Frud Bezhan. Azeris Hold Protests In Iran Over Racial Slur Arxivl??dirilib 2016-01-31 at the Wayback Machine // Radio Free Europe . ? 2015. ? 9 November.

Xarici kecidl?r

[ redakt? | m?nb?ni redakt? et ]
M?nb? ? " https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=?randa_az?rbaycanlıların_etiraz_aksiyaları_(2015)&oldid=7645571 "