?r?van Dovl?t Az?rbaycan Dram Teatrı
?
?r?vanda
yaradılan
az?rbaycandilli
ilk teatr.
Az?rbaycanlıların
Erm?nistandan
deportasiyası il? ?laq?dar hal-hazırda
Bakıda
f?aliyy?t gost?r?n dovl?t teatrlarından biri.
Teatrın tarixi muxt?lif m?nb?l?r? istinad?n 1882-ci ild?n mu?yy?nl??dirilmi?dir. Tarixci-alim
?srafil M?mm?dovun
ara?dırmalarında o, bildirir ki, ?r?vanda Az?rbaycan teatrının tarixi ?n azı 1880?81-ci ill?rd?n ba?layır. ?r?vanda cıxan "Psak" ("C?l?ng") q?zeti 1882-ci il 10 aprel, 7-ci sayında "Fars teatrı" adlı geni? r?y d?rc edib. M?qal?d? yazılır ki, kasıb t?l?b?l?r? xeyriyy? m?qs?dil? ?r?van turkl?rind?n ibar?t teatr h?v?skarları Vasaq M?d?tov N?zminin "Tamahkarlıq du?m?n qazanır" tama?asını 1881-ci ilin ikinci yarısında birinci d?f?, 1882-ci il aprelin 2-d? ikinci d?f? oynamı?lar.
[1]
Teatrın ilk ill?rind? (1880?1882) ?r?vanda h?v?skar aktyorlar t?r?find?n tama?alar t?qdim olunurdu.
[2]
1886-cı ild? 23 ya?lı gimnaziya mu?llimi
Firudin b?y Koc?rli
?r?vanda teatr tama?ası t??kil edir.
[3]
H?min tama?a ?
M. F. Axundovun
"
Musyo Jordan v? D?rvi? M?st?li ?ah
" komediyasının tama?ası ?r?van ?halisinin h?yatında m?d?ni hadis?y? cevrilir, lakin F. Koc?rli, 1895-ci ild? ?r?vanı t?rk edir. Bundan sonra teatra 18 ya?lı
Yunis Nuri
r?hb?rlik etmi?dir.
1896-cı ild?n etibar?n ?r?vanda munt?z?m olaraq Az?rbaycan dilind? tama?alar numayi? olunma?a ba?landı. ?nqilabdan ?vv?lki ill?rd? h?v?skarlar bolg?d? bir cox tanınmı? pyesl?ri s?hn?l??dirdil?r. Erk?n s?hn?l??diril?n pyesl?r: "Dursun?li v? Ballıbadı" (1893), "Qırt-Qırt" (1893), "
Hacı Qara
" (1894), "Evli ik?n subay" (1899). Bu pyesl?r kicik m?kanlarda s?hn?l??dirilmi? v? m?tbuat t?r?find?n i?ıqlandırılmamı?dı.
[4]
1909-cu ild? olm?z s?n?tkarımız
Huseyn ?r?blinski
"
B?xtsiz cavan
" (
?. Haqverdiyev
), "
Nadir ?ah
" (
N. N?rimanov
) tama?aları il? ?r?van teatrında cıxı? etmi?dir. 1912-ci ild? is?
Zulfuqar Hacıb?yovun
r?hb?rliyi il? ?r?van teatrında "
O olmasın, bu olsun
", "?lli ya?ında cavan", "K?rb?layi ?ukur xalca satan" ?s?rl?ri oynanılır.
[5]
1918-ci ild? da?nakların hucumları teatrı yerind?n-yurdundan el?di. Teatrın r?hb?ri v? bir qrup aktyor ?ranın Xoy ??h?rind? m?skunla?dılar, lakin sovet hokum?ti qurulduqdan sonra 1922-ci ild?, did?rgin du?mu? butun insanlar kimi, onlar da geriy? dondul?r. Teatrın yenid?n dirc?lm?si, inki?af etm?si ucun yerli ziyalılardan ?
Bala ?f?ndiyev
,
?kb?r Rzayev
, Rza ?eyxzad?, Abbas?li Axundov, Zakir ?ahbazov,
??r?f Yusifzad?
,
Kazım Ziya
,
N?sib ?f?ndiyev
v? s. kimi milli m?d?niyy?t t??ssubke?l?ri xeyli i? gordul?r. H?tta Bala ?f?ndiyev oz arvadı Fatma ?f?ndiyevanı teatra g?tir?r?k ilk qadın aktrisa kimi s?hn?y? cıxarmı?dı. Fatma xanım h?min vaxtlar ?r?van turk qadınlar klubunun ilk mudiri idi. ?kb?r Rzayev d? oz arvadı Fir?ngiz xanımı Fatma xanımla birg? s?hn?y? cıxardı. Bala ?f?ndiyev 1921?1928-ci ill?rd? ?r?vanda partiya i?cisi kimi m?sul v?zif? da?ıyırdı.
14 aprel 1928-ci ild? aktyor Yunis Nuri v? rejissor Mkrtıc Cananın qurulu?u il?
Molyerin
"Zor?n t?bib" pyesi s?hn?l??dirilir, h?min il teatr dovl?t statusu alaraq f?aliyy?t? ba?layır. Teatrda Y. Nuri il? yana?ı M?mm?dba?ır Qaraxanov, Zarik Teryan, Kazım Ziya,
Qafar H?qqi
,
?smayıl Da?ıstanlı
,
?li Zeynalov
, Nvard ?lixanyan, C?mil ?liyev kimi aktyorlar,
B?x?i Q?l?nd?rli
,
?li ?ahsabahlı
kimi rejissorlar calı?mı?dırlar.
[6]
1935-ci ild? teatra gork?mli dramaturq
C?f?r Cabbarlının
adı verilir. Dramaturqun "Aydın" pyesi h?min dovrd? teatrın s?hn?sind? u?urla oynanılırdı.
1948-ci ild?n ba?layaraq ?r?van v? onun ?traf rayonlarında ya?ayan az?rbaycanlı ?halisinin m?cburi olaraq Az?rbaycana kocurulm? prosesi
[7]
teatra oz t?sirini gost?rdi v? 1949-cu ild? teatr
Goyc? mahalının
Basarkec?r rayonuna
kocuruldu. Oradakı bir illik f?aliyy?tind?n sonra is? teatrın i?i dayandırıldı v? ?v?zind? h?min bazada xalq teatrı t??kil olundu. Cunki h?min ?r?f?d? Goyc? ?halisini d? "konullu kocurm?" adı altında gec?-gunduz ma?ınlarda Az?rbaycana ?
Mil
,
Mu?an duzun?
da?ıyıb tokurdul?r.
[8]
Bel? bir ??raitd? is? teatrın i?ini yenid?n qurmaq v? el?c? d? f?aliyy?tind?n danı?maq c?tin m?s?l? idi. Az sonra "kocurulm? siyas?ti" dayansa da teatrın inki?afında yeni bir m?rh?l? acılmadı. 1967-ci ild? c?mi Erm?nistan ?halisinin, o cuml?d?n butun ziyalıların, Basarkec?r rayon partiya komit?sinin birinci katibi
Yunis Rzayevin
v? Az?rbaycan KP MK-nın katibi
?ıx?li Qurbanovun
ciddi, birg? s?yl?ri n?tic?sind? C. Cabbarlı adına ?r?van Dovl?t Az?rbaycan Dram Teatrı hokum?tin q?rarı il? yenid?n yaradıldı (v? ya b?rpa olundu) v? paytaxt ?r?van ??h?rin? kocuruldu.
Teatr 1988-ci il? q?d?r f?aliyy?t gost?rdi (1949?1967-ci ill?rd? fasil? il?). Teatrın repertuarındakı m?rk?zi yeri "Ar?ın mal alan", "O olmasın, bu olsun" musiqili komediyaları tuturdu. Muxt?lif dovrl?rd? teatrda Yunis Nuri, Kazım Ziya, ?li ?ahsabaxlı v? ba?qaları cıxı? etmi?dir.
[9]
1934?1951-ci ill?rd? teatrın ba? rejissoru Bax?i Q?l?nd?rli idi. 1944-cu ilin aprelind?
Uilyam ?ekspirin
anadan olmasının 380 illiyin? h?sr olunmu? "Umumittifaq ?ekspir Tama?aları Festivalı" nda "
Otello
" ?s?ri C. Cabbarlı adına ?r?van dram teatrı t?r?find?n s?hn?l??dirildi. Bir nec? il davam ed?n uzun fasil?d?n sonra teatr 1967-ci ild? yenid?n ?r?vanda f?aliyy?t gost?rm?y? ba?ladı. C. Cabbarlının "
Sevil
",
A. ?irvanzad?nin
"Namus",
S. Vur?unun
"
F?rhad v? ?irin
",
?. Yerevanlının
v? ?. Suleymanovun "Alov" teatrın repertuarına daxil edilmi?dir.
Teatra ?m?kdar artist, 50 il teatrın r?hb?ri olmu?
Yunis Nurinin
o?lu
?ziz Suleymanov
direktor t?yin olundu.
[10]
Teatrın i?ini canlandırmaq ucun h?min il Az?rbaycan Dovl?t ?nc?s?n?t ?nstitutundan da bir qrup t?l?b? t?yinatla ?r?vana gond?rildi. Erm?nistan r?hb?rliyi teatrın f?aliyy?tinin gucl?ndirilm?sin? o q?d?r d? maraqlı deyildi. ?ksin?, i?ini qura bilm?diyin? gor? teatrı yenid?n v? b?lk? d? bird?f?lik ba?lamaq niyy?tind? mu?yy?n t?dbirl?r? d? ?l atırdı. Bel? t?dbirl?rd?n ilki teatrın r?hb?rliyini d?yi?m?k q?rarı oldu. Daim teatr muhiti gormu?, ziyalı v? nufuzlu bir ail?d? boyumu? direktor c?mi iki ildi ki, k?nd mu?llimliyind?n g?lib "
Sovet Erm?nistanı
" q?zetind? ?d?bi i?ci v?zif?sind? calı?an
Hiday?t Orucovla
?v?zl?ndi.
[11]
Uzun danı?ıqlar n?tic?sind? yenid?n acılan teatra yen? d? bina verilm?mi?di. Pe??kar kollektiv M?d?niyy?t evind? yerl??dirildi, amma hec bir ??raitl? t?min olunmayan teatr oz fantastik ?ohr?tini yollar yoraraq, eld?n-el? g?z?r?k ? s?yyar h?yatında, qastrol s?f?rl?rind? qazandı. Bu teatr bir ail?y? cevrildi. Harada bir turk obası vardısa, teatr orada gorundu. Xalq onları do?malıqla, sevincl?, m?h?bb?tl? qar?ılayırdı. Onlar g?l?n yollara qurban k?s?rdil?r. Bu m?h?bb?t teatr kollektivin? h?r d?f? yeni ruh, yeni h?v?s g?tirirdi.
Artıq butun
Zaqafqaziyada
aparıcı teatrlardan birin? cevrilmi?dil?r. G?rgin mubariz? n?tic?sind? yenid?n acılmı? ?r?van teatrı ucun cox on?mli, ?h?miyy?t k?sb ed?n fikir idi. H?m d? o m?nada ki, teatrın yeni f?aliyy?ti o mill?ti bizim haqqımızda bu cur danı?ma?a m?cbur edirdi. Aydındır ki, teatrın f?aliyy?tinin duzgun qurulması, repertuarının z?nginliyi, m?hdud imkanlar c?rciv?sind? i?l?m?si il? yana?ı, yaradıcı hey?tin yaradıcılı?ındakı b?dii keyfiyy?tl?rin yuks?k olması da ?sas ??rtl?rd?n idi. Erm?nil?r teatrın bu u?urlarının davam etm?sind? maraqlı olmadıqlarını acıq-a?kar buruz? verm?y? ba?ladılar. Hokum?t dair?l?rind?n h?r kicik da?nak m?mur bel? muxt?lif t?zyiql?r etm?kd?n c?kinmirdi. N?hay?t, butun bu m?krli munasib?tl?rd?n yorulan, bez?n direktor 16 illik i?ind?n ayrılaraq Bakıya kocm?yi, orada i?l?m?yi q?rarla?dırdı v? 1983-cu ild? teatrdan getdi.
Sonrakı qeydl?rind? Hiday?t Orucov yazırdı: "Erm?ni istehzaları icind? el? u?aqlar ? aktyorlar vardı ki, ?sl f?dakarlıq el?yirdil?r. Onlar goz?l bir tama?a oynayıb s?hn?d? olm?y? d? razıydılar. Ona gor? d? bina v? texniki imkanları son d?r?c? m?hdud olan ?r?van Az?rbaycan teatrı o ill?rd?, mut?x?ssisl?rin fikrinc?, Zaqafqaziyada oz yeri, oz boyuk u?urları olan maraqlı s?n?t ocaqlarından birin? cevrildi. El? bil ki, m?n tuk?ndim. Daha do?rusu, teatrda deyil?c?k sozum qalmamı?dı, amma kollektivimiz axtarı?lar s?f?rind?ydi, "qatarı" etibarlıydı. Hec a?lıma da g?lm?zdi ki, m?nd?n sonra teatr pis gun? du??c?k".
1983-cu ild? teatra Yunis Nurinin n?v?si
Yunis Suleymanov
direktor t?yin oldu.
[12]
"Az sonra teatr yerl??diyi 1 nomr?li M?d?niyy?t evind?n bir t?r?fi bir Az?rbaycan m?kt?bi, bir t?r?fi d? ruhi x?st?xana olan binanın damına kocuruldu.
1978-ci ild? teatr Az?rbaycana ? Bakı ??h?rin? qastrol s?f?ri ba? tutdu. Teatr "S?n n? ucun ya?ayırsan", "Qızıl z?ncir", "H?r evd? sevinc olsun", "?kizl?r", "Daha bir qurban", "N?sr?ddin" v? "M?h?bb?t ya?ayır h?l?" tama?aları il?
Musiqili Komediya Teatrında
v? 26 Bakı komissarı adına M?d?niyy?t sarayında cıxı? etdi. Bu s?f?r dovl?t statusu almı? ?r?van teatrının 50 illiyi munasib?til? t??kil olunmu?du. Tama?alar noyabrın 14-d?n 27-d?k oynanılmı?dı. S?f?r ?rzind? 25 tama?a gost?rilmi? v? 16 min n?f?rd?n cox tama?acı baxmı?dır. 24 noyabr 1978-ci il tarixd? ?r?van teatrı Az?rbaycan Respublikası Ali Soveti R?yas?t Hey?tinin F?xri F?rmanı il? t?ltif edildi. El?c? d? teatrın bir qrup i?cisi?ba? rejissoru
Tofiq A?ayev
?m?kdar inc?s?n?t xadimi,
Tamilla Abdullayeva
, Marietta K?rimova v? Vidadi ?liyev ?m?kdar artist kimi Az?rbaycanın f?xri adlarına v? teatrın direktoru Hiday?t Orucov, aktrisalar
Elmira ?smayılova
v? Raya Qafarova Respublika Ali Soveti R?yas?t Hey?tinin F?xri F?rmanına layiq goruldul?r. S?f?rin yekun gunu ? noyabrın 27-d? mukafatlar t?ltif olunanlara t?qdim edilmi?di.
1988-ci ilin payız aylarında teatr Az?rbaycanın
Neftcala
rayonunda qastrol tama?aları gost?rirdi. S?f?rin yekun gunu x?b?r g?ldi ki, ?r?van ?razisind?ki butun az?rbaycanlılar oz yurd-yuvalarından qovulublar. Teatr erm?ni tapda?ında qalmı?dı.
Teatr deportasiya olunduqdan sonra ? Bakıda Akademik Milli Dram Teatrının n?zdind? teatr?studiya kimi f?aliyy?tini davam etdirm?y? ba?ladı v? Ab?eron m?d?niyy?t sarayında yerl??dirildi, lakin 1995-ci ild? teatra yenid?n dovl?t statusu verildi. ?ndiki H. Sarabski adına M?d?niyy?t Sarayında m?skunla?dırıldı.
1989-cu ild?n b?ri teatr truppası Bakıda, Az?rbaycan Dram Teatrının teatr studiyasında f?aliyy?tini davam etdirir. 1994-cu ild? teatra yenid?n dovl?t statusu verildi. 16 oktyabr 2007-ci ild? prezidentin s?r?ncamı il? teatrın yubileyi Bakıdakı
Az?rbaycan Dovl?t Musiqili Komediya Teatrında
qeyd olundu. Yerevan Dovl?t Az?rbaycan Teatrı Az?rbaycanda,
Gurcustanda
,
Da?ıstanda
v?
Turkiy?d?
tama?alarını davam etdirir.
[13]
[14]
 |
|---|
| Tarixi
| | |
|---|
| T??kilatları
| |
|---|
| Siyasi anlayı?lar
| |
|---|
| Vacib ??xsl?r
| |
|---|
| Tarixi abid?l?r
| |
|---|
| M?d?niyy?ti
| |
|---|