Cuva? dili

Vikipediya saytından
Naviqasiyaya kec Axtarı?a kec
Cuva? dili
Orijinal adı Ч?ваш ч?лхи
Olk? Rusiya
Regionlar Cuva?ıstan , Tatarıstan , Ba?qırdıstan , Samara vilay?ti , Ulyanovsk vilay?ti , Saratov vilay?ti
R?smi status Cuva?ıstan
Danı?anların umumi sayı 1 152 404 [1]
T?snifatı
Kateqoriya Avrasiya dill?ri

Altay dill?ri

Turk dill?ri
Bulqar dill?ri
Yazı kiril ?lifbası ( cuva? ?lifbası )
Dil kodları
QOST 7.75?97 чув 795
ISO 639-1 cv
ISO 639-2 chv
ISO 639-3 chv
Dilin strukturlarının dunya atlası chv
Atlas of the World’s Languages in Danger 338
Ethnologue chv
IETF cv
Glottolog chuv1255
Vikianbarın loqosu  Vikianbarda ?laq?li mediafayllar

Cuva? dili ( Ч?ваш ч?лхи ) - turk dill?rinin o?ur qoluna aid dil, Rusiyanın Cuva?iya Respublikasının rus dili il? yana?ı ikinci r?smi dili.

Muqayis?
Az?rbaycanca Cuva?ca
h? tata (тата); h?mcinin ta (та), te (те)
yox ?'ux (cух)
m?n; h?mcinin b?n ("m?n" sozunun arxaik halı, hazırda ?sas?n turkc?d? "ben" variantında gorulur) ep? (эп?)
s?n es? (эс?)
o; h?mcinin ol ("o" sozunun arxaik halı, hazırda b?z?n poeziyada istifad? edilir) v?l (в?л), u (у)
biz epir (эпир)
siz esir (эсир)
onlar v?sem (в?сем)
kim kam (кам)
n?; h?mcinin n?m?, n?m?n? m?n (м?н)
harada ??'ta (?cта)
hacan (y?ni "n? zaman, n? vaxt") x??'an (х?cан)
nec? m?nle (м?нле)
butun p?t?m (п?т?м); h?mcinin pur (пур), purte (пурте)
yarı, yarım, yarımcıq ?'urma (cурма) ("yarı, yarım, yarımcıq" m?nasında)
ayrı ur?x (ур?х)
boyuk pıs?k (пыс?к)
kicik; h?mcinin bucuq / pucuq (?sas?n turkc?d? "yarı, yarım" m?nasında "bucuk" ??klind? gorulur) p?c?k (п?ч?к)
yeni ?'?n? (c?н?)
curuk ?'?r?k (c?р?к)
qalın xul?n (хул?н)
dar t?v?r (т?в?р)
uzun v?r?m (в?р?м)
uzaq, iraq in?'e (инcе); h?mcinin ince (инче)
yovuq (y?ni "yaxın") ?'ıv?x (cыв?х)
qısa k?ske (к?ске)
a?ır yıv?r (йыв?р)
yungul ?'?m?l (c?м?л)
cin ("do?ru, gerc?k, h?qiqi" m?nalarında, m?s?l?n "arzularınız cin olsun" ifad?sind?ki kimi) c?n (ч?н)
dolu tulli (тулли)
duz tur? (т?р?)
t?n, d?nk (y?ni "b?rab?r") tan (тан)
yumru c?m?r (ч?м?р)
inc? ?'ince (cинче)
quru x?r?k (х?р?к)
islaq, ya? (y?ni "n?m, sulu") islenc?k (исленч?к)
olu vil? (вил?)
diri, sa? c?r? (ч?р?)
sa?lam sıv? (сыв?)
sa?lıq, sa?lamlıq sıvl?x (сывл?х)
isti ??? (?ш?)
soyuq siv? (сив?)
qatı, b?rk xıt? (хыт?)
axmaq ("gic, a?ılsız, s?feh" m?nasında) uxmax (ухмах)
?r, erk?k ar (ар)
bahadur (y?ni "qocaq, qorxmaz") patt?r (патт?р)
ata atte (атте); h?mcinin adi (ади)
ana; h?mcinin aba (dial.) anne (анне); h?mcinin abi (аби), abay (абай)
u?aq aca (ача)
o?ul ıv?l (ыв?л)
qız x?r (х?р)
ki?i kacc? (качч?)

(Qeyd: bu soz cuva? dilind? "g?nc, cavan o?lan" m?nasında i?l?dilir)

qon?u kur?? (к?рш?)
qonaq x?na (х?на)
dost tus (тус)
yolda? yulta? (юлташ)
ad yat (ят)
can cun (чун)
adam, insan edem (эдем); h?mcinin etem (этем)
din t?n (т?н)
Tanrı Tur? (Тур?)
i? ??' (??)
alqı-satqı, alı?-veri?, ticar?t sutu-ilu (суту-ил?)
uc (y?ni "n?yins? sonu, k?narı, qıra?ı, noqt?si") v??' (в?c) ("uc" m?nasında)

(Qeyd: ?g?r bu soz t?k halda, arzu cuml?si/sozu v? ya ?mr cuml?si /sozu kimi (y?ni optativ olaraq) istifad? edils? (y?ni "v??'! / в?c!" kimi), o zaman "uc" m?nasından ba?qa h?m d? omonim olan "uc!" (y?ni "ucma?a ba?la, havalan, qanadlan") m?nasında da anla?ıla bil?r)

iz y?r (й?р)
yara suran (суран)
oyun v?y? (в?й?)
en, enlilik an (ан)
araba urapa (урапа)
ip, k?ndir ?'ip (cип)
s?s sas? (сас?)
sabun sup?n? (суп?нь)
kukurd kuk?rt (к?к?рт)
??k?r sax?r (сах?)
sa? (y?ni "sa? t?r?f") sılt?m (сылт?м)
sol (y?ni "sol t?r?f") , solaxay sulaxay (сулахай)
orta vata (вата)
daraq tura (тура)
tuk t?k (т?к)
sac ?'u?' (c?c)
saqqal suxal (сухал)
ba? pu?' (пуc)
beyin mime (миме)
goz ku?' (ку?)
gozluk, eyn?k ku?'l?x (ку?л?х)
ya? ("goz ya?ı" m?nasında) ?'ul? (?уль)

(Qeyd: bu soz cuva? dilind? arxaikl??ib, v? hazırda yalnızca "goz ya?ı" m?nasındakı "ku?'-?'ul " (ку?-?уль) ifad?sind? gorulur)

qulaq x?lxa (х?лха)
dodaq tuta (тута)
dil c?lxe (ч?лхе)
di? ??l (ш?л)
a?ız ?'?var (c?вар)
bo?az pır (пыр)

(Qeyd: cuva? dilind? bu soz bir nec? omoniml?rd?n ibar?tdir)

c?n? yanax (янах)
qan yun (юн)
damar tımar (тымар)
d?ri tir (тир)
sumuk ?'?m? (ш?м?)
?l, qol al? (ал?)
ovuc ıv??' (ыв?c)
barmaq purne (п?рне)
dırnaq c?rne (ч?рне)
ayaq ura (ура)
qıc, bud p??'? (п?c?)
ofk? (y?ni "a?ciy?r") upke (?пке)
qarın xır?m (хыр?м)
boyun m?y (м?й)
arxa, kur?k, sırt ?'ur?m (cур?м)
do?, m?m?, ?mc?k c?c? (ч?ч?); h?mcinin c?j? (ч?ж?)
koks (y?ni "sin?") k?k?r (к?к?р)
ur?k c?re (ч?ре)
ba?ır (y?ni "ciy?r") p?ver (п?вер)
boyr?k pure (п?ре)
1) il (365 gun? v? ya 12 aya b?rab?r zaman vahidi)

2) yol (kecid)

3) ya? ("do?ulu?, dunyaya g?lm? gunund?n kec?n vaxt, il; insanın, heyvanın, bitkinin boyum?sind?, inki?afında dovr; omur" m?nasında (m?s?l?n "Ya?ın nec?dir?", "Onun 20 ya?ı var"))

?'ul (cул)

(Qeyd: cuva? dilind? bu soz bir nec? omoniml?rd?n ibar?tdir)

'

yarın (y?ni "sabah, ert?si gun") ıran (ыран)
gec? ka?' (каc)
gun, gunduz kun (кун)
gun, gun?? kun (кун), x?vel (x?вел)
ay uy?x (уй?х)
ulduz ?'?lt?r (??лт?р)
su ?ıv (шыв); h?mcinin ?uu (шуу)
sıvı (y?ni "maye, sulu") ??v? (ш?в?)
kopuk k?p?k (к?п?к)
cay (" isti icki " m?nasında) cey (чей)
cay, axarsu, irmaq (?sas?n turkc?d? "cay, axarsu" m?nasında "ırmak" ??klind? gorulur) ?ıv (шыв), yuxan?ıv (юханшыв), ?'ırma (cырма) ("cay, irmaq" m?nasında; omonim sozdur)
gol kul? (к?л?)
d?niz tin?s (тин?с)
sal ("uz?rind? suda uzm?k, ?ey da?ımaq v? ya bir sahild?n o biri sahil? kecm?k ucun bir v? ya bir nec? sıra bir-birin? ba?lanmı? ?albanlardan ibar?t n?qliyyat vasit?si" m?nasında) sul? (сул?)
g?mi kim? (ким?)
goy k?vak (к?вак)
ya?ıl ye??l (еш?л); ?sas?n sim?s (сим?с) (dilimizd?ki "s?miz" sozuyl? qohumdur)
qara xura (хура)
sarı (y?ni " a? r?ng"; "sarı" sozunun ikinci m?nası) ?ur? (шур?)
sarı (y?ni " sarı r?ng"; "sarı" sozunun ?sas m?nası) sar? (сар?)
qızıl (y?ni " qırmızı "; "qızıl" sozunun dilimizd? artıq kohn?lmi? m?nası) x?rl? (х?рл?)
qonur (y?ni "q?hv?yi r?ng") x?m?r (х?м?р)
d?mir tim?r (тим?р)
qapı xapxa (хапха)

(Qeyd: cuva? dilind? bu soz " darvaza , boyuk qapı" m?nasında istifad? edilir)

e?ik (y?ni "qapı") al?k (ал?к)
korpu k?per (к?пер)
yuva y?va (й?ва)
yurd ?'urt (cурт)

(Qeyd: cuva? dilind? bu soz "ev" m?nasında istifad? edilir)

bolum pul?m (п?л?м)

(Qeyd: cuva? dilind? bu soz "otaq" m?nasında istifad? edilir)

komur k?mr?k (к?мр?к); h?mcinin k?var (к?вар)
baqır (y?ni " mis ") p?x?r (п?х?р)
altun (y?ni " qızıl ") ılt?n (ылт?н)
gumu? k?m?l (к?м?л)
inci ?nc? (?нч?)
uzuk ?'?r? (??р?)
qazan xuran (хуран)
?l?k, x?lbir, suzg?c ala (ала)
qa?ıq ka??k (каш?к)
bıcaq pek? (пек?); h?mcinin ?'??'? (????)
balta purt? (пурт?)
da? tu (ту); h?mcinin s?rt (с?рт) (dilimizin b?zi dialektl?rind? v? bir nec? turk dill?rind? "da?lıq, t?p?lik ?razi" m?nalarında istifad? edil?n "sırt" sozuyl? qohumdur)
yer ?'?r (c?р)
torpaq t?pra (т?пра)
yuk, a?ırlıq ?'?k (??к)
da? cul (чул)
toz tusan (тусан)
duz t?var (т?вар)
ya? ?'u (?у) ("ya?" m?nasında)
bal pıl (пыл)
sud s?t (с?т)
yumurta ?'?marta (??марта)
dad tut (тут)
dadlı tutl? (тутл?)
?orba ya?ka (яшка); h?mcinin ?urpe (ш?рпе)
gob?l?k k?mpa (к?мпа)
so?an suxan (сухан)
yemi? (" meyv? " m?nasında) ?'im?s (?им?с)
alma ulma (улма)
uzum i?'?m (и??м)
gil?meyv? ?'ırla (?ырла)
arpa urpa (урпа)
urluq ("toxum, d?n?" m?nasında) v?rl?x (в?рл?х)
anbar ampar (ампар)
un ?'?n?x (??н?х)
at ut (ут)
qısraq, madyan k?sre (к?сре)
y?h?r y?ner (й?нер)
it yıt? (йыт?)
ilan ?'?len (??лен)
k?rt?nk?l? kalta (калта)
balıq pul? (пул?)
qarı?qa k?tk? (к?тк?)
horumc?k ere?men (эрешмен)
k?p?n?k l?p?? (л?п?ш)
qurd ("h???rat novu" m?nasında) xurt (хурт)
bit (" h???rat/parazit novu " m?nasında) pıyt? (пыйт?)
bir? p?r?'a (п?р?а)
aslan, arslan (y?ni " ?ir ") ar?slan (ар?слан); h?mcinin uslan (услан)(dial.)
tulku til? (тил?)
ayı upa (упа)
qu? kay?k (кай?к)
toyuq c?x? (ч?х?)
durna t?rna (т?рна)
qaz (" qu? novu " m?nasında) xur (хур)
goy?rcin k?vakarc?n (к?вакарч?н)
lacın lacc?n (лачч?н)
porsuq pur?? (пур?ш)
qunduz x?nt?r (х?нт?р)
donuz sısna (сысна)
in?k ?ne (?не)
okuz v?k?r (в?к?р)
d?v? t?ve (т?ве)
keci kacaka (качака)
e???k a?ak (ашак)
yun ?'?m (??м)
buynuz m?yraka (м?йрака)
quyruq xure (х?ре)
qanad ?'unat (cунат)
orman (y?ni " me?? ") v?rman (в?рман)
a?ac yıv??' (йыв?c)
yarpaq ?'ul?'? (cулc?)
qabıq xup? (хуп?)
cic?k ?'e?'ke (?е?ке); h?mcinin cecek (чечек)
bulud p?l?t (п?л?т)
?im??k, ildırım ?'i?'?m (?и??м)
ya?mur, ya?ı? ?'um?r (?ум?р)
damla, damcı tumlam (тумлам)
palcıq pılc?k (пылч?к)
yel (" kul?k " m?nasında) ?'il (?ил)
tustu, tutun t?t?m (т?т?м)
kul k?l (к?л)
od, alov vut (вут); h?mcinin ?'ul?m (cул?м)
buz p?r (п?р)
qar yur (юр)
qı? x?lle (х?лле)
yaz ?'ur (?ур)
yay ?'u (?у) ("yay f?sli" m?nasında)
guz (y?ni "payız") k?r (к?р)
olmaq pulma (пулма)
dem?k teme (теме)
yem?k ?'ime (cиме)
icm?k ??'me (?cме)

(Qeyd: bu soz cuva? dilind? "icm?k" felind?n ba?qa h?m d? "icki" m?nasını da da?ıyır)

i?l?m?k ??'leme (?cлеме)
ba?lamaq pu?'lama (пуcлама)
bi?irm?k p??'erme (п?cерме)
qatı?dırmaq xut??tarma (хут?штарма)
almaq ilme (илме)
asmaq usma (усма)
acmaq u?'ma (уcма)
acmaq vı?'ma (вы?ма)
atlanmaq ("at ustun? minm?k" m?nasında) utlanma (утланма)
oxumaq vulama (вулама)
baxmaq p?xma (п?хма)
basmaq pusma (пусма); h?mcinin taptama (таптама) (dilimizd?ki "taptalamaq" sozuyl? qohumdur)
pozmaq p?sma (п?сма)
qapamaq (y?ni "ba?lamaq") xupma (хупма); h?mcinin pit?r (пит?р) (dilimizd?ki "bitirm?k" sozuyl? qohumdur)
qovalamaq x?valama (х?валама)
?km?k akma (акма)
tikm?k ?'ıxma (?ыхма)
ısırmaq (y?ni "di?l?m?k") ?'ırtma (cыртма)
a?rımaq ıratma (ыратма)
?mm?k ?mme (?мме)
tapmaq tupma (тупма)
daramaq turama (турама)
tupurm?k surma (сурма)
qusmaq x?sme (х?сме)
ufurm?k, ufl?m?k v?rme (в?рме)
fı?qırmaq, fısqırmaq (y?ni "fit calmaq") ?iletme (шилетме)
ki?n?m?k k??'enme (к?cенме)
gulm?k kulma (кулма)
gorm?k kurma (курма)
gorunm?k kur?nma (кур?нма)
e?itm?k iltme (илтме)
iyl?m?k, qoxlamaq ???lama (ш?шлама)
qo?maq, ?lav? etm?k xu?ma (хушма)
bilm?k p?lme (п?лме)
oyr?nm?k, oyr??m?k v?renme (в?ренме)
anlamaq ?nlanma (?нланма)
aldatmaq ultalama (улталама)
qorxmaq, urkm?k x?rama (х?рама)
titr?m?k c?treme (ч?треме)
enm?k anma (анма)
t?rl?m?k tarlama (тарлама)
tokm?k t?kma (т?кма)
yanmaq ?'unma (?унма)
yazmaq ?'ırma (cырма) ("yazmaq" m?nasında; omonim sozdur)
ya?amaq pur?nma (пур?нма)
olm?k vil'me (вильме)
oldurm?k v?lerme (в?лерме)
sava?maq ?'ap??'ma (cап?cма)
vuru?maq v?r?'ma (в?р?ма)
gul??m?k k?re?me (к?решме)
t?pm?k, t?pikl?m?k, t?pik vurmaq tapma (тапма)
ovlamaq uxatana ?'ureme (ухатана c?реме)
vurmaq, capmaq, cırpmaq ?'apma (cапма)
burmaq p?rma (п?рма)
buraxmaq p?raxma (п?рахма)
k?sm?k kasma (касма)
soxmaq, sancmaq, batırmaq cikme (чикме)
cırmaqlamaq, dırnaqlamaq c?rmalama (ч?рмалама); h?mcinin c?rme (ч?рме), ??y?rma (ш?й?рма)
paylamaq paylama (пайлама)
ayırmaq uy?rma (уй?рма)
bolm?k pulme (п?лме)
yarmaq ("qırmaq, yarıya bolm?k, ayırmaq" m?nalarında) ?'urma (?урма) ("yarmaq" m?nasında)
qazmaq cavma (чавма)
uzm?k ("suda uzm?k, su il? h?r?k?t etm?k" m?nasında) i?me (ишме)
axmaq ("suyun, mayenin axması" m?nasında) yuxma (юхма)
ucmaq v??me (в?cме)
catmaq, yetm?k ?'itme (cитме)
yerim?k, yurum?k, getm?k, otm?k, addımlamaq ?'ureme (c?реме); h?mcinin utma (утма)
varmaq (y?ni "harasa getm?k, harasa istiqam?tl?nm?k") pırma (пырма)
g?lm?k kil'me (кильме)
girm?k k?rme (к?рме)
kecm?k ka?'ma (каcма), ku?'ma (куcма)
uzanmaq, yatmaq vırtma (выртма)
durmaq t?ma (т?ма)
verm?k parma (парма)
satmaq sutma (сутма)
tutmaq tıtma (тытма)
qısmaq, sıxmaq x?sme (х?сме)
oturmaq, oturtmaq, otuzdurmaq lartma (лартма)
it?l?m?k t?kme (т?кме); h?mcinin t?rtme (т?ртме)
dartmaq turtma (туртма)
surtm?k s?t?rma (с?т?рма); h?mcinin s?rme (с?рме)
s?rm?k sarma (сарма)

(Qeyd: bu soz cuva? dilind? "s?rm?k" felind?n ba?qa h?m d? "sufr?" m?nasını da da?ıyır)

sarmaq, sarımaq sırma (сырма)
s?pm?k, s?p?l?m?k sapma (сапма)
sevm?k savma (савма)
yumaq ("su il? t?mizl?m?k" m?nasında) ?'uma (?ума)
yıxamaq (y?ni "yumaq") , yaxalamaq ("yumaq" m?nasında) uxma (ухма)
silm?k ??lma (ш?лма); h?mcinin ??lsama ( ш?лсама)
atmaq ıv?tma (ыв?тма)
oynamaq vıl'ama (выльама)
donmaq ??nma (ш?нма)
?i?m?k ?ı?'ma (шыcма)
say, san sum (сум)
saysız sums?r (сумс?р)
1 - bir p?rre (п?рре); h?mcinin p?r (п?р)
2 - iki ikk? (икк?); h?mcinin ik? (ик?), ik (ик)
3 - uc vi?'?'? (ви???); h?mcinin vi?'? (ви??), vi?' (ви?)
4 - dord t?vatt? (т?ватт?); h?mcinin t?vat? (т?ват?), t?vat (т?ват)
5 - be? pill?k (пилл?к); h?mcinin pil?k (пил?к)
6 - altı ultt? (ултт?); h?mcinin ult? (улт?), ult (улт)
7 - yeddi ?'icc? (?ичч?); h?mcinin ?'ic? (?ич?), ?'ic (?ич)
8 - s?kkiz sakk?r (сакк?р); h?mcinin sak?r (сак?р)
9 - doqquz t?xx?r (т?хх?р); h?mcinin t?x?r (т?х?р
10 - on vunn? (вунн?); h?mcinin vun (вун)
20 - iyirmi ?'ir?m (?ир?м)
30 - otuz v?t?r (в?т?р)
40 - qırx x?r?x (х?р?х)
50 - ?lli all? (алл?); h?mcinin al? (ал?), al (ал)
60 - altmı? utm?l (утм?л)
70 - yetmi? ?'itm?l (?итм?л)
80 - s?ks?n sak?rvunn? (сак?рвунн?); h?mcinin sak?rvun (сак?рвун)
90 - doxsan t?x?rvunn? (т?х?рвунн?); h?mcinin t?x?rvun (т?х?рвун)
100 - yuz ?'?r (??р)
1000 - min pin (пин)
  1. "Перепись-2010" . 2021-10-06 tarixind? arxivl??dirilib . ?stifad? tarixi: 2012-01-20 .