A guerra en o frent d'o norte
editar
Dimpues d'a muerte de Fernando VII, o pretendient Carlos nombro a Joaquin Abarca como ministro universal y facio un clamamiento a l'exercito y a las autoridaz pa que se sumasen a la suya causa, pero con tasa repercusion. En l'ambito internacional nomas o rei
Miguel I de Portugal
lo reconoixio, o que levo a la ruptura diplomatica entre Espanya y Portugal. En os primers dias d'octubre se succedioron as insurreccions en cuantos puntos d'Espanya, protagonizadas por agrupacions locals de Voluntarios Realistas, en cheneral con poco exito, fueras d'en o Pais Basco, Navarra y
Logronyo
, pero sin plegar a controlar mas que por poco tiempo as ciudaz de ditos territorios.
As sublevacions no tenioron l'emparo de l'exercito. Asinas, o cheneral Ladron de Cegama, sin mando en
Valladolit
(residencia d'a Capitania Cheneral de Castiella a Viella), y o coronel
Tomas de Zumalacarregui
, retirau pero vivindo en a plaza fuerte de
Pamplona
, fuyioron d'os suyos puestos de residencia pa pronunciar-se sin arrocegar con el garra fuerza d'as guarnicions d'as plazas en as cuals se trobaban. A guerra se considera como prencipiada cuan o cheneral Ladron de Cegama proclamo rei a o infant don Carlos con o nombre de Carlos V o
6 d'octubre
de
1833
en
Tricio
(
La Rioja
), apoderando-se con os voluntarios sublevaus de
Logronyo
y pasando a
Navarra
a unir-se con os sublevaus d'ista provincia. A union d'istos voluntarios en Navarra estio l'embrion d'as tropas d'as cuals se facio cargo Tomas de Zumalacarregui y que facioron posible que a guerra durase siet anyos.
Quesada - Zumalacarregui
editar
Zumalacarregui equipo a os suyos hombres con armas presas a os exercitos cristinos en o campo de batalla u en ataques contra fabricas u
convoys
, y conscient d'a suya inferioridat numerica y armamentistica reproducio a tactica guerrillera que conoixeba dende a Guerra d'Independencia, amparando-se en o accidentau d'o releu y en l'emparo de gran parte d'a poblacion civil. O 7 d'aviento de 1833, as deputacions de
Bizcaya
y d'Alaba lo nombroron chefe d'as tropas d'istas provincias. Muit popular entre os suyos soldaus (lo clamaban "Tio Tomas"), no dubdo en amostrar-se cruel en a represion d'os liberals ni en emplegar a terror pa mantener controlau o territorio.
Entre l'anyo
1834
se succedioron as victorias carlistas en importants accions, como que l'asalto a un convoy d'armas entre Logronyo y
Cenicero
, as accions de Goyo d'Alaba y Venda de Echavarri. Pero pa os carlistas l'anyo acabo con una redota en a batalla de Mendaza y a prudent retirada en a batalla de Arquijas.
Espoz y Mina -Zumalacarregui
editar
Valdes - Zumalacarregui
editar
Con l'Accion de Artaza contra Geronimo Valdes, Zumalacarregui desfacio a tropa cristina que se veyio obligada a desmantelar todas as estratechicas guarnicions (
Maeztu
,
Alsasua
, Elizondo,
Santesteban
,
Urdax
, entre atras), quedando como que solas guarnicions as d'as capitals d'as provincias bascongadas, Pamplona y cualques puertos d'a costa. O grueso de l'exercito cristino se retiro a la marguin sud de l'Ebro. Animau por os suyos exitos militars y por a necesidat d'obtener financiamiento y reconoixencia internacional, o pretendient le ordeno de prener
Bilbau
, manimenos a opinion contraria de Zumalacarregui, que hese preferiu atacar
Vitoria
y dende alli ubrir-se camin enta
Madrit
. A operacion prencipio con exito, en ubrir-se paso enta Bilbau en vencer a o cheneral Espartero en o Puerto de Descarga, prencipiando a sitiar a capital bizcaina o 10 de chunyo de 1835; pero, feriu Zumalacarregui cuan observaba as operacions, feneixio o 24 de chunyo de 1835
Fernandez de Cordova - Eguia
editar
En octubre de 1835 Nazario Eguia asumio o puesto de cheneral en cabo d'as tropas carlistas en o Pais Basco y Navarra. Entre o suyo mandato l'exercito carlista augmento os suyos efectivos dica plegar a os 36.000 hombres.
Fernandez de Cordova - Villarreyal
editar
Bruno Villarreyal, sucesor de Nazario Eguia, se caracterizo por fomentar as expedicions difuera d'o territorio carlista.
Espartero - Villarreyal
editar
En octubre de 1836 tenio puesto o segundo
Setio de Bilbau
, que fracaso a os cinco dias y en noviembre un tercer intento que duro mes y meyo y que fracaso debant d'a defensa de Baldomero Espartero.
Espartero - Principe Sebastian
editar
O fracaso debant de Bilbau d'os carlistas provoco o nombramiento de Sebastian Gabriel de Borbon y Braganza como cheneral en cabo d'os carlistas, o cual en marzo de 1837 vencio a las tropas liberals en a batalla de Oriamendi. Entremistanto os sectors mas radicals d'o carlismo s'heban feito con o control politico, acreixiu dimpues d'a Expedicion Reyal.
Juan Antonio Guergue se facio con o mando de l'exercito dica chunyo de 1838.
Dimpues d'a batalla de Penacerrada, Guergue estio substituiu por
Rafael Maroto
, qui reorganizo l'exercito y mando afusilar en febrero de 1839 a Guergue y a atros militars acusaus de conspirar en o suyo contra a o mesmo tiempo que intentaba aconseguir d'o pretendient a destitucion d'as suyas adversarios, por o que estio destituito a la suya vegada por Don Carlos, encara que poco dias dimpues estio restituiu en o suyo puesto por o pretendient, que accedio a os suyos demandas.
Maroto negocio con o gubierno d'Isabel II sin l'emparo d'o pretendient y con a oposicion de parte d'as suyas tropas y o 29 d'agosto de 1839 Espartero y oficials carlistas, representants de Maroto, sinyan o Convenio de Onate que metio fin a la guerra en o norte d'Espanya, confirmau con o conoixiu como Abrazo de Vergara entre Maroto y Espartero o 31 d'agosto. O 14 de setiembre de 1839 o pretendient carlista y as suyas tropas que le remaniban fidels crucioron a buega francesa y a guerra remato en o frent norte.
En
Castiella a Viella
, fuo en
Burgos
y
Soria
an mas exito tenio a insurreccion, movilizando un total de 10.000 hombres a o mando de Jeronimo Merino y Ignacio Alonso Cuevillas. En
Catalunya
, en abril de
1834
, dentro una partida procedent d'o
Mayestrato
a o mando de
Manuel Carnicer
, pero fracaso. Manimenos ixo, se mantenioron movilizadas numerosas partidas guerrilleras.
Frent d'Aragon y Valencia
editar
O
13 de noviembre
de 1833 os carlistas obtienen una important victoria: Moriella se subleva y enrola o estandarte de Carlos V. Carlos Victoria, comandant d'a plaza de
Moriella
, fa salir a las tropas d'a ciudat con una treta. Zarra as puertas d'a ciudat y de conchunta con Rafael Ram de Viu (baron d'Herbes) y
Manuel Carnicer
se suman a o bando carlista. A pesar d'iste acto as tropas gubernamentals se meten en movimiento y mandan enta Moriella una important columna dirichida por Hore. Os carlistas debant d'ixa menaza fuyen de
Moriella
en aviento. Dimpues o
baron d'Herbes
y atros liders carlistas son presos en
Calanda
y afusilaus o 27 d'aviento. Pese a isto a flama d'a rebelion s'heba encendiu en as tierras d'o
Mayestrato
y l'Ebro meso que atros liders como
Manuel Carnicer
, Quilez y Cabrera continoron luitando.
As partidas d'o Mayestrato y
Aragon
trigoron a
Manuel Carnicer
como que o suyo chefe en febrero de 1834. Dimpues d'o suyo fusilamento en abril de 1835 prenio o mando o suyo segundo,
Ramon Cabrera
, qui dio animos a las fuerzas carlistas, pero sin que ditas fuerzas fuesen pro numerosas como pa obtener una victoria decisiva sobre as fuerzas liberals, de traza que en 1836
Evaristo de San Miguel
conqueriba pa os isabelinos
Cantaviella
. En 1837 Cabrera aconsigue reconquerir o territorio perdiu y en chinero de 1838 conquiesta
Moriella
, a la cual converte en capital d'a suya administracion, extendendo o suyo territorio por Aragon, norte de
Valencia
y sud de Catalunya. Manimenos, a fin d'a guerra en o norte facio que Espartero plegase a
Zaragoza
a o frent de 44.000 hombres en octubre de 1839 y establise o suyo cuartel cheneral en
Mas de las Matas
. Cabrera aconsigue mantener a resistencia dica o
30 de mayo
de
1840
cuan Espartero conquirio Moriella y Cabrera s'endrezo a
Berga
.
En Catalunya as numerosas partidas actuaban sin coordinacion. O mando d'o Pretendient ninvio un continchent de fuerzas d'o territorio carlista basco-navarro, seleccionau entre os mas experimentaus batallons d'os cuals disposaba, en agosto de 1835 baixo o mando de Juan Antonio Guergue formau por 2.700 hombres con a mision d'organizar o frent en Catalunya. Plegau a o suyo destin Guergue, aconsiguio agrupar una numerosa fuerza, intentanto prener
Olot
pero fracasando en o intento. Seguidament Guergue organizo as tropas carlistas catalanas en un documento oficial que se ninviaria a o rei y a os
capitostes
respectivos. En o mesmo documento el posa de manifiesto que as tropas con as cuals conta son bellas 19.000 escontando las traitas por el. Manimenos istos datos son poco fiables a causa que dan un numero alto de
guerrillas
no identificadas. A pesar d'isto o numero heba d'estar muit alto. Dimpues de la marcha de Guergue de Catalunya asumioron o mando
Ignacio Brujo
y
Rafael Maroto
, qui estio poco tiempo (uns meses), creyo confusion y tenio muitas redotas. Ye por esta razon que en aviento de 1836 estio substituiu por
Blas Maria Royo de Leon
que heba estau chefe d'o estau mayor d'a expedicion Guergue. Royo aconsiguio victorias importants como o desastre d'Oliver y a conquiesta de
Solsona
. En 1837 se facio con o mando un d'os miembros d'a Expedicion Reyal,
Juan Antonio de Urbiztondo
, qui conquirio
Berga
en chulio y la convirtio en a capital d'o carlismo catalan.
Os problemas entre a Chunta de gubierno de Berga y Urbiztondo levoron a o nombramiento de
Jose Segarra
y posteriorment, en chulio de 1838, a o d'o
Conte d'Espanya
, que s'esforzo en modernizar as suyas tropas a o mesmo tiempo que se aproximaba a os sectors mas radicals d'o carlismo, o que provoco o descontento d'a oficialidat carlista, que solicitoron a suya destitucion a o pretendient, o que aconsiguioron en octubre. A plegada de combatents carlistas procedents d'o frent norte dimpues d'a sinyatura d'o Convenio de Onate aconsiguio prolongar a guerra en Catalunya uns meses mas dica que as zagueras tropas carlistas dirichidas por Cabrera crucioron a buega francesa o
6 de chulio
de
1840
.
Castiella a Viella y Castiella a Nueva
editar
En
as dos Castiellas
os movimientos carlistas tamien existioron. Estioron mas importants en Castiella a Viella. En as zonas cercanas a las provincias Bascongadas y
Navarra
, os carlistas, baixo a presion d'as tropas isabelinas, acaboron amparando-se en os carlistas basco-navarros, formando os batallons castellanos. Os suyos chefes mas importants estioron
Balmaseda
,
Basilio Garcia
,
Jeronimo Merino
y
Cuevillas
. Organizoron correrias por o territorio controlau por o bando isabelino, plegando en ocasions dica
La Mancha
. Os
husars
de
Ontoria
, una unidat selecta formada por expertos chinez
castellanos
y dirichida por Balmaseda, estio a unidat mas important de caballeria castellana que remato combatindo con Cabrera. No podendo cruciar l'Ebro en a fase final en cayer o Maestrato en mans de
Espartero
, preboron de fuyir a Francia dando o rodeyo por Cuenca, Soria, Burgos, La Rioja y Navarra, desolando con os suyos tropelias y robos as poblacions que trascruzaban. Gran parte d'els fuoron finalment interceptaus en Navarra, cuan Cabrera feba ya tiempo que se trobaba en Francia y, por tanto, a guerra heba finalizau. Por ixo estioron consideraus como bandolers y executaus.
En Castiella a Nueva os movimientos carlistas se centroron en
Ciudad Real
y en as zonas proximas a Cabrera (
Cuenca
), y tamien
Albacet
. A partida mas important d'a rechion estio a d'os chirmans Palillos. Ista partida yera formada por
chinetz
en a suya mayor parte y plego a estar numerosa comparada con as atras partidas manchegas, que nunca no estioron muit superiors a un par de centenars d'hombres.
Frent d'a provincia de Ciudad Real
editar
En a provincia se formoron mas d'un centenar de partidas, cualques con tasament una decena d'hombres y atras superando cuantos
cientos
. Tres son las causas d'ista proliferacion:
a) Dada a orografia montanyosa y o transito a travies d'a provincia d'as comunicacions Madrit - Andalucia, dende tiempo muit dezaga o
bandolerismo
yera muit desembolicau.
b) Istas circumstancias estioron base pa que entre a
Guerra d'a Independencia
se creyasen numerosas partidas guerrilleras con gran actividat.
c) A provincia, muit depauperada, con a tierra practicament en poder d'unas pocas personas, no solament produciba pobreza en as chents que treballaban o campo sino tamien en as localidaz an os
zapaters
,
sastres
y atros oficios teneban uns ingresos muit baixos ya que os suyos clients, os treballadors d'o campo, careixeban de diners. As experiencias d'o bandolerismo, as d'as
guerrillas
independentistas, a pobreza d'os habitants y as quintas que se levaban a tantos hombres chovens que yeran aportando economia familiar, facio que os chefes carlistas trobasen con facilidat personas tanto en o campo como que en as ciudaz pa engrosar as suyas
ringleras
. Ocurriba tamien con frecuencia que chicotas partidas admitiban o indulto, se reincorporaban a os suyos quefers, tornando pero de nuevo poco tiempo dimpues a formar parte d'una partida. O gubierno solament en ocasions podio destinar tropas regulars suficients pa combatir a las partidas, estando fuerzas irregulars formadas por voluntarios locals, encuadraus chenericament en o concepto de "Milicians Nacionals", os que sostenioron o peso prencipal de luita contra as partidas encara que con taso exito ya que mesmo meses dimpues de concluida a guerra en estioron activas unas cuantas entre un tiempo. Belunas tornoron a convertir-se en bandoleras, quedando a suya persecucion en mans d'a recientment creyada Guardia Civil.
O movimiento carlista nunca tenio unidat de mando y d'administracion ni conservo territorio en o cual hese puesto instalar os suyos cuartels, almagazens,
estrabillas de caballos
, depositos de ferius y prisioners, mantenendo-se de contino en movimiento por a provincia, asaltando lugars y refuchiando-se en as montanyas. En ocasions s'uniban cuantas chicotas partidas pa realizar un ataque a una localidat important u a un convoy que circulaba por a carretera Madrit - Andalucia. En plegar a la provincia as expedicions de Gomez y Basilio Garcia, en formoron parte mientres se mantenioron en a provincia, belunas marchoron con ellas a provincias vecinas, mesmo uns pocos hombres las acompanyoron a la suya tornada a o territorio basco-navarro.
[3]