Valle Leventina

D Valle Leventina (dutsch maistens nume Leventina , fruehner Livinedaal ) isch e Daal im Kanton Tessin in dr Schwiz .

Geografii [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

D Leventina goot vo Airolo am Sudandi vom Gotthardbass bis uf Biasca . Dr Ticino (Tessin) fliesst dur s Daal duure.

Zamme mit em Val Bedretto im Weste bildet d Leventina dr Distretto di Leventina (Bezirk Leventina) .

D Leventina het e hufe Sitedaaler. Die wichdigste si s Val Piumogna bi Dalpe , s Val Chironico bi Chironico und s Val d'Ambra bi Personico uf dr rachte Site und s Val Canaria bi Airolo und s Val Piora oberhalb vo Piotta uf dr lingge Site. Im Val Piora lit dr Ritom Stausee und dr Cadagnosee , wo vor allem under de Biologe bekannt isch.

S Daal isch dur Schluchte in drei Daile iidailt: d ≪Alta Leventina≫, d ≪Media Leventina≫ und d ≪Bassa Leventina≫.

Vercheer [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

S Daal lit uf ere wichdige Nordsudaggse. Dr Gotthardbass am oobere Andi vo dr Leventina het waared Joorhunderte d Gschicht vom Daal beiiflusst. Dur d Leventina isch zerst die alti Gotthardstrooss gange, spooter no d Gotthardbaan und denn d Autibaan A2 , wo Chiasso mit Baasel verbindet. Z Bodio isch s Sudbordaal vom Gotthard-Basisdunell , wo dr lengst Iisebaandunell uf dr Walt isch.

D Strada Alta ( italienisch , Hoche Wag ) isch e bekannti Panorama-Wanderroute, wo s ganze Tal vo de Leventina, uf halber Hochi zwusche de Talsohle und da Barggipfel, vo Airolo bis Biasca durchquert.

Dialakt [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

In dr Valle Leventina git s e hufe Ortsdialakt. Si ghoore zur westlige Grubbe vom Lombardische . Vor allem im oobere Dail vom Daal cha ma au dr Iifluss us em Norde gspuure: E hufe Worter stamme zum Bischbil in Airolo us em Alemannische .

Im Vergliich zu de urbane Gebiet vom Tessin uberstoot dr lombardisch Dialakt in de Alpedaaler besser. Er stoot aber au do under em starke Druck vom Standarditalianische .

Gschicht [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Wil si zum Gotthardbass fuert, het d Leventina immer e zentrali Rolle bi dr Uberkwerig vo de Alpe gspiilt. Im Komflikt um d Kontrolle vom Gebiet isch s immer wider zu Kampf zwuschen em Kanton Uri und dr Herrschaft bzw. em spootere Herzogdum Mailand cho. D Schlacht bi Giornico 1478 het d Laag zugunste vo de Urner entschiide: Dank iirem Siig si si bis zum Fall vo dr Alte Aidgenosseschaft 1798 d Herre uber d Leventina gsi und hai s Gebiet mit Landvogt regiert. E Rewolte vo de Iiwooner hai si 1755 bluetig niiderbratscht und drei Aafuerer uf em Blatz vom Hauptort Faido kopft.