As
Standartsproch
bezeichnet mer e
Sproch
, wu dur
Grammatike
un Werterbiacher feschtglegt isch un in dare Form vum Staat gstitzt un gferderet wird. Welli Standardsproch im e Land oder in ere Provinz gildet, wird vum Staat bstimmt, d Standardsproch, wu vu dr staatlige Institutione brucht un im Umgang mit dr Institutione vorgschriibe wird, wird au as
Amtssproch
bezeichnet. E Standartsproch isch in ihrenem Galtigsbereich an dr Schuele Pflichtfach; an dr Universitate un im andere Bildigsbereich herrscht si meischtens vor.
Bi dr Standartsproche gits sonigi, wu sich langsam hischtorisch entwicklet han, aber au sonigi, wu mit massivem Ufwand konschtruiart wore sin (lueg unte).
D ditsch Standardsproch isch in Wortschatz un Grammatik dur d
Duden
-Redaktion bschriibe, wird an dr Schuele un Universitate as allgemeini
ditschi Sproch
glehrt un in dr Media, in dr Kultur, Politik un in dr Wirtschaft gnutzt. Si isch in dr gschriibene Form iberwiigend frej vu regionale Bsunderheite. Si gildet z
Ditschland
, in dr ditschschwizer
Kanton
, z
Eschtrich
un - nabem
Italianische
- z
Sudtirol
.
D Begriff "
Hochditsch
" un "Hochsproch" ware viilmol as Synomym fir "ditschi Standardsproch" brucht, was aber nit ganz battet.
In dr
Schwiz
gits e Reihe vu
Helvetisme
, wu dert as standardsprochlig galte. Dert gits - uf Koschte vum Standardsproch-Adeil - au e hoche Adeil vum
Dialakt
in dr mindlige Usserige in dr Media un andere Bereich.
Aber au in dr Standardsproch z Ditschland un z Eschtrich konkurriare e Reihe vu Werter, wu in ere nordditsche un in ere sudditsche Version exischtiare - Sonnabend /Sonntag, Pferd/Ross, Kindchen/Kindlein un anderi.
Dia sudditsche Versione galte hit as veraltet - im Sudditsche, z Eschtrich un in Ditschschwiz meine viil, d nordditsch Sprachart seig Standard un machi si no.
D Entscheidig isch nit alliwiil frej: Viil Lehrpersonal, Lektore un anderi han e Missioniarigswahn un wann sudditschi Elemant zruckdrange.
D Granz zwische Standardsproch un Umgangssproch isch nit scharf, do gits Ibergang.
D Ussproch vu dr ditsche Standartsproch isch nit wirksam gnormt. D Ussproch vu dr ditsche Bihnesproch (Theatersproch) isch zwar anne 1898 uf ere Germanischte-Kumferanz feschtglegt wore un dr Theodor Siebs si in sinem Buech
Deutsche Buhnenaussprache
bschriibe. Dia Beschliss han aber ke Dynamik kenne entwickle - s wird ab un zue uf dia Bihneussproch as Standard-Ussproch verwiise, s haltet sich aber fascht niame dra.
Standardsproch derf nit verwagslet ware mit nordditsch gfarbter Sproch.
So ka im Biat vu dr
Oberditsche Konsonanteschwachig
au z here sii:
- /bragdisch alle Ghinder dradhen auf dem dheuren Dhebbig herum/ - des isch d ertlig Umsetzig vu dr Standardsproch. Im Norde kas heiße:
- /dea Kanzla fuhlte sich an jenem Tach wie ein Konich/ - au des isch e ertligi Umsetzig vu dr Standardsproch - beides isch no im Ramme.
D ditsch
Schriibig
isch dur d Duden-Konferenz 1902 zum erschte mol gnormt un allgmein aerkannt wore, hit giltet d "Neue deutsche Rechtschreibung".
D ditsch Standardsproch het sich us dr neihochditsche Schriftsproch entwicklet. Am Afang isch des numme e Schriibsproch gsii; im Lauf vu dr Zit isch dia Sproch au all meh gschwatzt wore.
Wann uf dr einte Sitte s
Esperanto
e kinschtligi Sproch mit romanisch-stammigem Wortschatz isch, sin uf dr andere Sitte e Reihe vu andere Sproche us lebandige, dote oder fascht dote Sproche unter massivem Ufwand neij gstaltet wore. S modern
Tirkisch
isch us em Osmanisch-Tirkische, us ere tirkisch-arabisch-persische Mischsproch gschaffe wore, d griachisch
Katharevousa
isch us altgriachischem Wortschatz un ere erfundene Grammatik entstande, s
Hebraisch
isch numme no Sproch vu dr Literatur un vu religieese Zeremonia gsii un isch zu nere gsprochene un gschriibene Standartsproch entwicklet wore.