Partizip

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialakt-Enzyklopedy

E Partizip isch e Verbform, wu glichzittig Eigeschafte vum e Verb un vum e Adjektiv het. S nimmt also an beide Wortarte teil ("partizipiart" an ene), dr ditsch Usdruck isch drum au Mittelwort (do isch gmeint: s Partizip stoht in dr Mittli zwische Adjektiv un Verb).

In dr ditsche Standardsproch gits e Partizip Prasens : stehend, kommend, denkend usw. un e Partizip Perfekt : gestanden, gekommen, gedacht usw.

Im Alemannische gits eigentlig numme e Partizip Perfekt : gstande, kumme (cho), dankt usw.

S Partizip ka wia e Adjektiv dekliniart ware:

  • zwee gstand ini Mannevelker; abgstand es Biar; e usdankt i Gschicht

S Partizip Prasens im Alemannische [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Im Mittelalemannische isch s Partzip Prasenz no lebandig gsii. Aber in dr Zwischezit ischs us dr gsprochene Sproch zimli verschwunde. Aber s het do oder dert einzelni Relikt vum Partizip Prasens gaa, so z Basel uusgands Moonet (= hd. ausgehenden Monats). D Zuridutsch Grammatik fiahrt e baar Begriff uf, wu feschtstehn un uf e alts Partizip Prasens zruckgehn:

  • schwynete, wachsete Moo (de Moo, wu schwinet/wachst), traagete Schnee (Schnee, wu feschtgfrore isch), truufet- oder tropfet nass, "De hinked Pott" (Namme vum e Kalander, wu e Bott abbildet isch, wu hingt), s falled Weh (Epilepsi).

Aber e lebandige Bruch vum Partizip Prasenz hets im Alemannische bis geschtert nimmi ga. Viil ehmoligi Partizipia sin zu Adjektiv mit -ig abganderet wore:

  • Zuridutsch: labig (=lebend), glanzig (=glanzend), glueig (=gluhend), wuetig (=wutend), zitterig (=ziternd) un anderi.

Im Oberrhiinalemannische heiße dia ufzellte Werter ahnlig: glianig, wiatig usw. Dr Kalander, wu z Lohr ruskunnt, heißt dr " Hinkig Bott" . D Barndutsch Grammatik wiist gar ke Partizip Prasens us usser: "Nur in versteinerten Formen ( usgands Janner ) und in neuem Lehngut aus der Schriftsprache ( stygendi Zahle )." So ahnlig sahnes au alli andere alemannische Grammatike (lueg unter Literatur).

Im guet erhaltene Alemannisch wird s hochditsch Partizip Prasens mit eme Relativsatz mit wo oder anderscht umschriibe.

  • Siehst du das brennende Haus - Siihsch sall Huus, wu brannt? / Siihsch sall Huus branne? / Lueg, dert brannt e Huus! Siihschs?

Allerdings stellt sich d Frog Wia umschriib ich s Partizip Prasens? im e guete Dialaktspracher nit; er het s Partizip Prasens gar nit in sinem Dialakt-Repertoir; er fangt glii anderscht a:

  • Du gfallsch mer guet! (Du bist eine reizende Frau!)
  • Mai des het battet! (Das hat hervorragend geklappt!)
  • E keibeguete Artikel! (Ein hervorragender Artikel!)

Vollstandig drnabe ischs im Alemannische, vors Partizip Perfekt noch e baar Adverbe , Objekt usw. z packe: "Sall am Pfarch stehend, mit em Huef dr Sand ufscharrend un uf eimol lut in d Summernacht wuschelend Ross vergiss i nia!"

Sogar in dr ditsche Standardsproch gildet da Stil as gstelzt oder burokratisch: "Jenes am Koppel stehende, mit dem Huf den Sand aufscharrende und plotzlich laut in die Sommernacht wiehernde Pferd werde ich nie vergessen!"

Besser:

  • I wir nia vergasse, wia sall Ross am Pfarch gstande isch, mit dr Huef dr Sand ufgscharrt het un uf eimol ... Oder: Sall Ross vergiss i nia, wu dert am Pfarch gstande isch, mit em Huef dr Sand ufgscharrt ...

S Partizip Perfekt im Alemannische [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Mit em Partzip Perfekt hets im Alemannische alli Megligkeite, wus au in dr ditsche Standartsproch git.

  • As Attribut : e untergangini Stadt, salle verreckt Hund, e brannts Kind, e beliabti Lehreri
  • Substantiviart : mi Ungel isch e Gstudiarte (= eine, wu gstudiart het), hit gits Gschwellti (= Hartepfel, wu in dr Schale kocht sin)

Enorm wichtig ischs Partizip Perfekt as Bstandteil vu dr zwo alemannische Vergangeheitsforme:

  • Perfekt : i bi fascht untergange, si het gschlofe, mir han gschafft
  • Plusquamperfekt : i bi fascht untergange gsii, mir han gschafft gha usw.

S Perfekt vertrittet au s Prateritum , wu im Alemannische nit exischtiart.

S Partizip in andere Sproche [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

In e Huffe andere Sproche isch e Partizip ebefalls im Bruch, zum Deil gits do no meh Megligkeite zum s Partizip nutze wia im Hochditsche. Im Tirkische isch s Partizip enorm wichtig, wels dert kenni Relativsatz mit Konjunktione (Relativpronome) git.

  • tirkisch: Babasi Isvicre'ye goc etmis olan kiz cok agladi. (hochditsch nogmacht: Sein Vater in die Schweiz ausgewandert seiendes Madchen sehr weinte. = S Maidli, wu si Vatter in d Schwiz usgwanderet isch, hed arg ghiile.)

Literatur [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

  • Hans Bossard, Peter Dalcher : Zuger Mundartbuch. Zurich 1962.
  • Ludwig Fischer : Luzerndeutsche Grammatik. 2. Uflag Hitzkirch 1989.
  • Werner Marti : Berndeutsch-Grammatik. Bern 1985.
  • Harald Noth : Kaiserstuhler Alemannische Sprachlehre. In: Alemannisches Dialekthandbuch vom Kaiserstuhl und seiner Umgebung. Freiburg i. B. 1993.
  • Rudolf Suter : Baseldeutsch-Grammatik. Basel 1976.
  • Albert Weber : Zurichdeutsche Grammtik. Zurich 1948.