E
Partizip
isch e Verbform, wu glichzittig Eigeschafte vum e
Verb
un vum e
Adjektiv
het. S nimmt also an beide Wortarte teil ("partizipiart" an ene), dr ditsch Usdruck isch drum au
Mittelwort
(do isch gmeint: s Partizip stoht in dr Mittli zwische Adjektiv un Verb).
In dr ditsche
Standardsproch
gits e
Partizip Prasens
:
stehend, kommend, denkend
usw. un e
Partizip Perfekt
:
gestanden, gekommen, gedacht
usw.
Im
Alemannische
gits eigentlig numme e Partizip
Perfekt
:
gstande, kumme (cho), dankt
usw.
S Partizip ka wia e Adjektiv dekliniart ware:
- zwee gstand
ini
Mannevelker; abgstand
es
Biar; e usdankt
i
Gschicht
Im
Mittelalemannische
isch s Partzip
Prasenz
no lebandig gsii. Aber in dr Zwischezit ischs us dr gsprochene
Sproch
zimli verschwunde. Aber s het do oder dert einzelni Relikt vum Partizip Prasens gaa, so z
Basel
uusgands Moonet
(= hd. ausgehenden Monats). D Zuridutsch Grammatik fiahrt e baar Begriff uf, wu feschtstehn un uf e alts Partizip Prasens zruckgehn:
- schwynete, wachsete
Moo (de Moo, wu schwinet/wachst),
traagete
Schnee (Schnee, wu feschtgfrore isch),
truufet-
oder
tropfet
nass,
"De
hinked
Pott"
(Namme vum e Kalander, wu e Bott abbildet isch, wu hingt), s
falled
Weh (Epilepsi).
Aber e lebandige Bruch vum Partizip Prasenz hets im Alemannische bis geschtert nimmi ga. Viil ehmoligi Partizipia sin zu Adjektiv mit -ig abganderet wore:
- Zuridutsch:
labig
(=lebend),
glanzig
(=glanzend),
glueig
(=gluhend), wuetig (=wutend), zitterig (=ziternd) un anderi.
Im
Oberrhiinalemannische
heiße dia ufzellte Werter ahnlig:
glianig, wiatig
usw. Dr Kalander, wu z
Lohr
ruskunnt, heißt dr
"
Hinkig
Bott"
.
D Barndutsch Grammatik wiist gar ke Partizip Prasens us usser: "Nur in versteinerten Formen (
usgands Janner
) und in neuem Lehngut aus der Schriftsprache (
stygendi Zahle
)." So ahnlig sahnes au alli andere alemannische Grammatike (lueg unter Literatur).
Im guet erhaltene Alemannisch wird s hochditsch Partizip Prasens mit eme
Relativsatz
mit
wo
oder anderscht umschriibe.
- Siehst du das brennende Haus -
Siihsch sall Huus, wu brannt? / Siihsch sall Huus branne? / Lueg, dert brannt e Huus! Siihschs?
Allerdings stellt sich d Frog
Wia umschriib ich s Partizip Prasens?
im e guete Dialaktspracher nit; er het s Partizip Prasens gar nit in sinem Dialakt-Repertoir; er fangt glii anderscht a:
- Du gfallsch mer guet!
(Du bist eine reizende Frau!)
- Mai des het battet!
(Das hat hervorragend geklappt!)
- E keibeguete Artikel!
(Ein hervorragender Artikel!)
Vollstandig drnabe ischs im Alemannische, vors Partizip Perfekt noch e baar
Adverbe
,
Objekt
usw. z packe:
"Sall am Pfarch stehend, mit em Huef dr Sand ufscharrend un uf eimol lut in d Summernacht wuschelend Ross vergiss i nia!"
Sogar in dr ditsche Standardsproch gildet da Stil as gstelzt oder burokratisch:
"Jenes am Koppel stehende, mit dem Huf den Sand aufscharrende und plotzlich laut in die Sommernacht wiehernde Pferd werde ich nie vergessen!"
Besser:
- I wir nia vergasse, wia sall Ross am Pfarch gstande isch, mit dr Huef dr Sand ufgscharrt het un uf eimol ...
Oder:
Sall Ross vergiss i nia, wu dert am Pfarch gstande isch, mit em Huef dr Sand ufgscharrt ...
Mit em Partzip Perfekt hets im Alemannische alli Megligkeite, wus au in dr ditsche Standartsproch git.
- As
Attribut
:
e untergangini Stadt, salle verreckt Hund, e brannts Kind, e beliabti Lehreri
- Substantiviart
:
mi Ungel isch e Gstudiarte
(= eine, wu gstudiart het),
hit gits Gschwellti
(= Hartepfel, wu in dr Schale kocht sin)
Enorm wichtig ischs Partizip Perfekt as Bstandteil vu dr zwo alemannische Vergangeheitsforme:
- Perfekt
: i bi fascht untergange, si het gschlofe, mir han gschafft
- Plusquamperfekt
: i bi fascht untergange gsii, mir han gschafft gha usw.
S Perfekt vertrittet au s
Prateritum
, wu im Alemannische nit exischtiart.
In e Huffe andere Sproche isch e Partizip ebefalls im Bruch, zum Deil gits do no meh Megligkeite zum s Partizip nutze wia im Hochditsche. Im
Tirkische
isch s Partizip enorm wichtig, wels dert kenni Relativsatz mit
Konjunktione
(Relativpronome) git.
- tirkisch:
Babasi Isvicre'ye goc etmis olan kiz cok agladi.
(hochditsch nogmacht: Sein Vater in die Schweiz ausgewandert seiendes Madchen sehr weinte. = S Maidli, wu si Vatter in d Schwiz usgwanderet isch, hed arg ghiile.)
- Hans Bossard,
Peter Dalcher
:
Zuger Mundartbuch.
Zurich 1962.
- Ludwig Fischer
:
Luzerndeutsche Grammatik.
2. Uflag Hitzkirch 1989.
- Werner Marti
:
Berndeutsch-Grammatik.
Bern 1985.
- Harald Noth
:
Kaiserstuhler Alemannische Sprachlehre.
In:
Alemannisches Dialekthandbuch vom Kaiserstuhl und seiner Umgebung.
Freiburg i. B. 1993.
- Rudolf Suter
:
Baseldeutsch-Grammatik.
Basel 1976.
- Albert Weber
:
Zurichdeutsche Grammtik.
Zurich 1948.