Indiaaner isch e Sammelbezaichnig fur Aaghoorigi vo verschiidene indigeene Volker vo Nord- und Suud amerika . Nid drzue ghoore d Eskimovolker und d Aleute in de arktische Gebiet. S Wort goot uf en Irrdum vom Christoph Kolumbus zrugg, wo gmaint het, er sig in Indie, wo zu sinere Zit Ostaasie bedutet het, aachoo. Hute hai e Tail Lut e Brobleem mit dr Bezaichnig, au wenn si vor allem vo de nordamerikaanische Indiaaner salber brucht wird. Es warde hute au Naame wie Indigenas, Native Americans oder First Nations brucht.

Allgemains [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Die erste Lut si hauptsachlig us Aasie uber e Landbrugg, Beringia , im Beriich vo dr hutige Beeringstrooss uf Amerika choo und hai noo di noo dr ganz Dobbelkontinant besiidlet. Es hai sich alli mooglige Kultuure und Sprooche entwigglet, am Aafang no Jeeger- und Sammlerkulture , wie si sa mitbrocht hai, aber scho churz noch oder no waared dr letzte Chaltzit si si uf em Pazifik dr Kuste nooch gfaare. ^[1]

D Kultuure [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Kennzaiche vo de Kultuure im Norde vo Sudamerika si Keramik , Ackerbau (wie dr Aabau vo Churbis wo vor 4000 v. d. Z. iigsetzt het) und abgstuefti Forme vo dr Sasshaftigkait und seer frueje Farnhandel, waared im Suude vo Nordamerika d Veezucht und Bewasserigswirtschaft zu hoochere Erdraag und vor 3000 v. d. Z. zu stedtische Kultuure gfuert hai, wo im Norde bis an dr Mississippi und zum suudlige Kanada gange si. Dank de Zuchtigserfolg vo de indiaanische Buure in Middel- und Sudamerika git s hute kultiwierti Avocado , Hardopfel , Domate , Mais , Ananas , Paprika , Dubak und d Wulle vo de Alpaka und s Meersoili . In groosse Dail vom Dobbelkontinant hai immer no e Hufe Jeeger- und Sammlerkultuure existiert, wo maistens nomaadisch in chliine Grubbe oder in groossere Stamm organisiert gsi si.

Sud- und Middelamerika [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Im hutige Latiinamerika hai im 16. Joorhundert die spanische Erooberer, d Konkistadoore , in nume weenige Joorzaant d Groossriich vo Middel- und Sudamerika zerstoort. Bsunderigs schlimm fur d Mensche isch d Wirkig vo de Chrankhaite gsi, wo vo de Oiropaer iigschleppt worde si, alle voraa d Pocke . In e baar Regioone, wie z. B. in dr Karibik , het e Volkermord an dr indigeene Bevolkerig stattgfunde, wo denn dur afrikaanischi Sklaave ersetzt worde isch; in andere Regioone, wie z. B. in Sudamerika, hai sich die indiaanischi und die oiropaaischi Bevolkerig zum e groosse Dail vermischt.

Nume in weenige Gebiet vo Sudamerika, wie in Boliwie und im Suude vo Mexiko , befinde sich d Indiaaner hute no in dr Meerhait. In Boliwie isch vo 2006 bis 2019 dr Evo Morales dr erst indigeen Staatsbresidant und Vorsitzend vo dr regierende sozialistische Bardei gsi. Hute isch vor allem d Politik vo dr industrielle und agraarische Nutzig, em Abholze vom Wald und Usbute vo de Boodeschetz e Gfoor fur die lokaale Gmainschafte, wo in Sudamerika wie Naturvolker no stark an iiri natuurligi Umgaabig bunde si und zu chliine Dail wider isoliert laabe.

Nordamerika [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

In Nordamerika si d Indiaaner vo 1600 aa noo di noo in d Minderhait groote. Da Verdrangigsbrozass isch bis in s 20. Joorhundert gloffe. Die oiropaaische Iiwanderergsellschafte hai d Indiaaner as ?minderwartig“ aagluegt und brobiert, si z verdrange, am Aafang no unkoordiniert, bald aner sustemaatisch: die milidaarischi Underwarfig und manggisch Vernichdig isch uf dr ainte Site von ere ziilte Assimilazioonspolitik abgloost worde, dur s Verschleppe vo de Chinder in Internaat und Versuech us de Indiaaner sasshafti Buure z mache; uf dr andere Site dur Segregazioon und Zwangsumsiidlige in Indiaanerreservaat. In dr Meerhait si si hute nume no in de fast umbesiidlete Gebiet vo de kanaadische Noodelwalder und in dr Wildnis vo Alaska . Im Karnland vo de USA isch das nume no in de groosse Reserwazioone in de nordlige Great Plains dr Fall und in e baar Gebiet im Sudweste.

D Folge vo dr Draumatisierig si lang underschetzt oder ignoriert worde. Sit em Andi vom 20. Joorhundert hai sich Chille und e baar Regierige fur Misshandlige, Genoziid und Kulturvernichdig entschuldigt , und es het Versuech gee, d Schaade wider guet z mache. Au hai d Indiaaner Partizipazioonsmoogligkaite und Fertigkaite uberchoo, zum verbriefti und politischi Racht duurezsetze.

Kwelle [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

Dr Ardikel ≪Indianer≫ uf dr dutsche Wikipedia

Liddratuur [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

• Patricia Roberts Clark: Tribal names of the Americas. Spelling variants and alternative forms, cross-referenced, McFarland, 2009. ISBN 0-7864-3833-9 (fur Nord-, Mittel- und Sudamerika)
• Gord Hill: Funf Jahrhunderte indigener Widerstand in Nord-, Mittel- und Sudamerika, Verlag Edition AV, 2012 ( 500 Years of Indigenous Resistance, Oakland (Kalifornien) 2009
• Susanne von Karstedt: Akteure, Ideologien, Instrumente. Grundzuge der US-amerikanischen und argentinischen Indianerpolitik (1853?1899) im Vergleich, Wissenschaftlicher Verlag, Berlin 2006.
• Wolfgang Lindig, Mark Munzel: Die Indianer. Kulturen und Geschichte der Indianer Nord-, Mittel- und Sudamerikas. dtv, Munchen 1978.
• Charles C. Mann: Amerika vor Kolumbus. Die Geschichte eines unentdeckten Kontinents . Rowohlt Verlag GmbH, 2016, ISBN 978-3-498-04536-4 , S.   720 .  
• Museum fur Volkerkunde Hamburg, Eva Konig (Uusegaaber): Photographische Reisen von Alaska bis Feuerland: Indianer 1858 ? 1928, 1. Uflaag, Katalog zur gleichnamigen Ausstellung vom 28.04.2002 ? 15.06.2003 im Museum fur Volkerkunde Hamburg, Edition Braus, Hamburg 2002, ISBN 3-89904-021-X .
• Steven T. Newcomb: Pagans in the Promised Land. Decoding the Doctrine of Christian Discovery, Fulcrum Publishing, 2008.
• Luis Alberto Reyes: El pensamiento indigena en America. Los antiguos andinos, mayas y nahuas. Biblos, Buenos Aires 2008, ISBN 978-950-786-647-0 .

Weblingg [ andere | Qualltaxt bearbeite ]

  Commons: Indianer  ? Album mit Multimediadateie

  Indianer im dutschsprochige Wikisource

• Arndt Reuning: Knochen, Gene, Totempfahle. Wer waren die ersten Siedler in der Neuen Welt?, Deutschlandfunk 31. Mai 2009

Fuessnoote [ andere | Qualltaxt bearbeite ]