- Weens die uiteenlopendheid van teologiese en filosofiese konsepte wat dikwels in die literatuur as "Gnosties-Christelik" beskryf word, en ter wille van verifieerbaarheid vir die leser sal hierdie artikel voorlopig op die huidige Gnosties-Christelike stromings soos die
Ecclesia Gnostica
konsentreer.
Die vroee Gnostiese Christene was lede van 'n spirituele beweging wat sy oorsprong in die leerstellings van
Jesus van Nasaret
- soos beskryf in die Christelike skrifte - het. Terwyl die meeste van Jesus se tydgenote slegs die uiterlike aspekte van sy leerstellings kon begryp, het hy vir sy volgelinge, waaronder
Maria Magdalena
, die sleutels gegee om die ware esoteriese betekenis van sy boodskap te ontsluit en bekend te maak.
In teenstelling met die ortodokse Christene, wat as gevolg van hulle onvoldoende kennis en insig selfs die wederkoms van Jesus as die "Messias" en "aardse regter" binne enkele dekades na sy dood voorspel het, het die Gnostiese Christene die verborge betekenis van sy uitsprake bestudeer en hul kennis oor hul ware spirituele oorsprong gebruik om hulself in spirituele opsig te bevry. Hul skrifte is steeds in simboliese vorm geskryf en behels die volledige versameling van Christelike tekste.
Vandag word die Gnosties-Christelike tradisie deur kerke soos die
Ecclesia Gnostica
bewaar.
Jesus as Hoe Aeon en verpersoonliking van die Woord van God
[
wysig
|
wysig bron
]
Die vroee Christendom en huidige herstelde Gnosties-Christelike beweging beskou
Jesus van Nasaret
as die aardse verpersoonliking van die Christus, die hemelse Aeon.
As sulks is Jesus van Nasaret
- een van die Hoe Aeons van die Volheid (
Pleroma
),
- die geartikuleerde gedagte of woord (
Logos
) van God en
- die uitdrukking van God se verlossende mag (
Soteria
) en word derhalwe ook die Verlosser (
Soter
) genoem.
Die
Evangelie volgens Johannes
, een van die Christelike Griekse skrifte, beskryf die vleeswording van die Woord in hoofstuk 1:
|
In die begin was die Woord, en die Woord was by God, en die Woord was God. Hy was in die begin by God.[...] En die Woord het vlees geword en het onder ons gewoon...
|
|
Die rol van Jesus Christus as leraar of wegwyser word deur sommige moderne Gnostisiste bevraagteken, maar in die meeste tradisionele vorme van
Gnostisisme
het Hy 'n belangrike rol gehad. Die rede hiervoor is dat hoewel Gnostisisme 'n samevoeging van verskillende
filosofiee
en godsdienstige oortuigings is, die meeste Gnostisiste hulle oorspronklik as Christene beskou het.
Sekerlik die belangrikste verskil tussen die Christelike Gnostisiste en die tradisionele Christelike leer is dat die Gnostisiste nie daaraan glo dat Jesus na die Aarde gekom het om deur Sy kruisdood vir alle mense se sondes te betaal en daardeur versoening tussen God en mens te bewerk nie. Hulle glo Jesus se belangrikste taak was om die geheime kennis (
gnosis
) aan uitgesoekte mense te openbaar en hulle so in staat te stel om verlos te word.
Vir hierdie "Gnostiese Jesus" was dit belangriker dat die individu sy of haar diepste innerlike self moet leer ken, as om in Hom te glo en Sy gebooie te gehoorsaam. Hy het mense aangemoedig om aan te hou soek na hierdie kennis oor hulleself, sodat dit hulle kon bevry.
Luidens die
Evangelie van Tomas
het Jesus dit so gestel: "
Diegene wat soek, moet nie ophou totdat hulle gevind het nie. Wanneer hulle vind, sal hulle ontsteld wees. Wanneer hulle ontsteld is, sal hulle hul verwonder, en dan sal hulle oor alles heers. Daarna sal hulle rus
".
Hierdie Jesus het ook geleer dat die Gnostikus sy verbintenis met die
Opperwese
beter kan verstaan deur kennis van hom- of haarself: "Wanneer julle julleself ken … sal julle verstaan dat julle kinders is van die lewende Vader". Kennis oor die eie innerlike, eerder as geloof in God, is dus die sleutel tot verlossing en 'n verhouding met God.
Ander verskille met die Paulinies-ortodokse tradisie
[
wysig
|
wysig bron
]
Die kategisme van die Ecclesia Gnostica beskryf drie aspekte van die Godheid, wat verpersoonlik word as die Vader, Son en die Heilige Gees.
Die Gnostisiste glo nie dat Jesus bonatuurlik deur die werking van die
Heilige Gees
as 'n mens uit die maagd Maria gebore is nie. Sommige glo dat Jesus die seun van Maria en Josef was (
Lukas
1, 2), maar dat die goddelike Jesus-gees oor hom gekom het.
Ander meen weer Jesus was 'n gees met 'n menslike voorkoms. Omdat Hy nie soos ander mense as Gees in hierdie materiele wereld vasgevang was nie, het Hy nie 'n regte menslike liggaam gehad nie. Vir sy volgelinge het dit wel soos 'n menslike liggaam gelyk.
Nog 'n belangrike verskilpunt met die tradisionele Pauliniese leer is Gnostisiste se oortuiging dat Jesus se lyding en kruisdood nie 'n werklike gebeurtenis was nie, maar eerder 'n simboliese beskrywing van die algemene toestand van die mensdom.
Christelike Gnostisiste het veral in vroee tye die tradisionele Christelike kerke erg omgekrap met beweringe dat Jesus die geheime kennis net aan hulle openbaar het, en nie aan die res van die Christendom nie. Jesus se verlossingsboodskap maak dit dus nie vir alle mense moontlik om verlos te word soos die ortodoks-Pauliniese Christelike tradisie dit stel nie, maar net vir die groepie uitgesoektes.
Behalwe vir die verskille in Jesus se leerstellinge oor verlossing, verskil die Gnostiese Jesus oenskynlik dikwels lynreg van die ortodokse interpretasie. Die probleem le in die feit dat Jesus van Nasaret gedurende sy sendingwerk 'n persoonlike ontwikkeling deurgemaak het waartydens sy opvattings en leerstellings soms drasties verander het. Sonder inagneming van hierdie psigologiese proses en die chronologie van sy beweerde uitsprake (waarin hy byvoorbeeld eers die swaard sou bring en op 'n later tydstip oor naasteliefde predik - 'n verwysing na Jesus se uiteindelike besluit om nie as 'n rewolusionere bevryder van die Romeinse heerskappy oor Judaea op te tree nie, maar eerder as 'n spirituele verlosser) sal die wetenskaplik-teologiese ondersoek nie tot logiese gevolgtrekkings kan kom nie.