In die
Griekse mitologie
is
Filoktetes
(Grieks:
Φιλοκτ?τη?
) die seun van die koning Poias van Meliboia in Thessalie, en van Demonassa (of Metone). As deel van die Argonoute het hy
Jason
(as een van die
Argonoute
) in die soektog na die Goue Vlies begelei. Hy het ook aan die kant van die Grieke aan die
Trojaanse oorlog
deelgeneem.
Volgens die legende het Filoktetes en sy wapens 'n belangrike rol in die verowering van Troje gespeel. Hoewel hy net 'n paar keer vlugtig deur
Homeros
genoem word, word sy legende in latere werke (
Kukliker
, Tragiker) verder ontwikkel.
[1]
In sy jeug was hy met die Griekse held
Herakles
bevriend en ook sy wapendraer. Toe niemand die brandstapel vir die verbranding van Herakles op die berg Oita wou aansteek nie, het Filoktetes die taak aanvaar. Hiervoor het Herakles hom sy boog en die gifpyle wat in die gal van die
Hidra
gedoop is nagelaat.
Toe die Trojaanse prins
Paris
Helena van
Sparta
ontvoer, het Filoktetes as een van die leiers van die Griekse magte met sewe skepe teen
Troje
opgeruk. Op pad daarheen is hy op die eiland Chruse tydens 'n ruspouse deur 'n slang gepik.
[2]
Omdat die Grieke nie sy pynkrete en die stank van sy wond kon verduur nie, het
Odusseus
die taak aanvaar om 'n plan te maak om hom op die eiland
Lemnos
agter te laat. Dit het veroorsaak dat Filoktetes 'n blywende wrok teen hom gehad het.
In die tiende jaar van die oorlog besluit die Grieke om hom te gaan haal, want die siener van Troje en seun van Priamus, Helenos, het voorspel dat die oorlog slegs met die hulp van die pyle van Herakles gewen kan word. Op dieselfde tyd verskyn die dooie Herakles aan die siek Filoktetes en voorspel dat hy by Troje genees sal word. Odusseus en
Achilles
se seun Neoptolemus (volgens 'n ander weergawe Odusseus en Diomedes) wat deur die Grieke na Lemnos gestuur is, vind die ernstige siek Filoktetes op die eiland. Nadat hy op die eiland gelos is, het hy homself belowe om nooit weer vir die Grieke te veg nie. Odusseus het dus Neoptolemus vooruit gestuur om Filoktetes te oorreed om vir hom die boog te gee. Volgens een weergawe het hy Filoktetes hom met Odusseus se hulp oorreed om saam te gaan na Troje. Toe hy daar aankom, is hy deur Machaon (of
Podaleirios
of
Asklepios
) genees. As versoening beloon die Grieke Filoktetes ryklik: met sewe Trojaanse maagde, twaalf offerdriepote en twintig perde. Filoktetes skiet toe Paris met die pyle van Herakles.
Hy is as die beste boogskutter van die Grieke beskou; in die
Odussee
laat Homeros Odusseus van homself se dat hy na Filoktetes waarskynlik die beste boogskutter is.
Filoktetes het na die val van Troje na sy geboorteland teruggekeer
[3]
en na 'n rebellie teen hom na Italie uitgewyk, waar hy verskeie stede (onder andere Petilia in
Kalabrie
) gestig het en die pyle van Hercules aan Apollo gewy het. Daarna is hy in 'n oorlog oorlede.
[4]
Die Filoktetes-oorlewering is reeds in die antieke wereld deur onder andere Pindar,
[5]
Vergilius
,
Ovidius
,
Lucius Annaeus Seneca
, Quintilian en Quintus van Smirna verwerk. Die drie groot klassieke dramaturge het ook die onderwerp verwerk. Die tekste van die dramas van
Aischulos
en
Euripides
is verlore, maar die verwerking van Philoktetes deur
Sophokles
wat in 409 v.C. vir die eerste keer opgevoer is, het wel behoue gebly.
[6]
Daarbenewens bestaan daar nog 'n vergelyking van die drie werke deur Dion Chrysostomos.
[7]
- Francois Fenelon:
Les Aventures de Telemaque.
1699. Filoktetes herroep daarin sy haat teen Odusseus.
- Andre Gide:
Philoctete ou Le Traite des trois morales.
1899.
- Bernt von Heiseler:
Philoktet. Nach dem Drama des Sophokles.
Erenwirth, Munchen 1948.
- Heiner Muller:
Philoktet.
Die wereldpremiere in 1968.
- Karl Fiehn:
Philoktetes.
In:
Paulys Realencyclopadie der classischen Altertumswissenschaft
(RE).Band XIX,2, Stuttgart, 1938, Sp. 2500-2509.
- K. Schubert:
Philoktet.
In: Carl Burman (red.):
Lexikon der Alten Welt
(LdAW). Artemis & Winkler, Dusseldorf/Zurich 1990,
ISBN 3-7608-1034-9
, Sp. 2300?2301.
- Jan Stenger:
Philoktetes.
In:
Der Neue Pauly
(DNP). Volume 9, Metzler, Stuttgart 2000,
ISBN 3-476-01479-7
, Sp. 832 f.
- Gustav Turk:
Philoktetes
. In: Wilhelm Heinrich Roscher (red.):
Ausfuhrliches Lexikon der griechischen und romischen Mythologie
. Band 3.2, Leipzig, 1909, Sp. 2311-2343 (
Digitalisat
).
- Wilhelm Vollmer:
woordeboek van die mitologie van al die volke.
Re-geredigeer deur Wolfgang Binder. Met 'n inleiding in die mitologiese wetenskap deur Johannes Minckwitz. 3. Uitgawe. Hoffmann, Stuttgart 1874. Herdruk Herdruk-Verlag Leipzig, Holzminden, 1994, p. 378 f.
- Bykomend tot aanmerking 6: Sophocles, Philoctetes. Met die 52. Toespraak van Dion Chrysostomos ("Die boog van Philoctetes"). Vertaler en uitgewer Paul Drager. Stuttgart, Reclam, 2012, p. 129-142.
- Bykomend tot aanmerking 7: in Drager (soos Anm n. 6), p. 91-99.
- ↑
Die oorlewering is ? soos in die geval van die meeste antieke legendes ? uit baie onsamehangende, en in baie gevalle deels teenstrydige, weergawes saamgestel; die breedvoerigste inligting is steeds deur Karl Fiehn:
Philoktetes.
- ↑
Volgens 'n ander weergawe was dit die verraad van Herakles se graf, wat die halfgod met 'n voetvergiftiging gewreek het; sien Wilhelm Vollmer:
Worterbuch der Mythologie aller Volker.
Neu bearbeitet von Wolfgang Binder. Mit einer Einleitung in die mythologische Wissenschaft von Johannes Minckwitz. 3. Auflage. Hoffmann, Stuttgart 1874. Nachdruck Reprint-Verlag Leipzig, Holzminden 1994, S. 378.
- ↑
Homeriese Odes 3, 190; Jan Stenger:
Philoktetes.
- ↑
Wilhelm Vollmer:
woordeboek van die mitologie van al die volke.
- ↑
Hamartia in die Philoctetes? (met bibliografie)
Geargiveer
4 Februarie 2015 op
Wayback Machine
- ↑
Die sophoklei se
Philoktetes
Andreas Schnebele:
Die epiese bronne van die sophoklei se Philoctetes.
- ↑
Dion Chrysostomos 52.