한국   대만   중국   일본 
Hindia Blanda - Wikipedia bahsa Aceh, ensiklopedia bibeueh Lompat ke isi

Hindia Blanda

Nibak Wikipedia
Peuta wilayah Keurajeuen Kolonial Beulanda ngon nanggroe nyang dijajah le jih di donya
Peuta wilayah Keurajeuen Kolonial Hindia Beulanda ngon gareh watee pajan jimat kuwasa le Bulanda

' Hindia Beulanda (bahsa Beulanda: Nederlands(ch)-Indie) nakeuh saboh wilayah koloni Beulanda nyang geuako bak hukom de jure ngon de fakto. Ulee Neugara Hindia Beulanda nekeuh Ratu/Raja Beulanda nyang geupeuwaki bak sidroe Gubernur Jeundran nyang jiduek di Batavia . Wilayah Hindia Beulanda lam teunuleh sarakata Undang-undang Keurajeuen Beulanda thon 1814 seubagoe saboh wilayah nyang jimat deelat le Keurajeuen Beulanda.

Bak masa lheueh nibak Prang Donya II Hindia Beulanda ka jeuet keu saboh neugara meudeelat nyang geupeunan Indonesia . Dilee phon-phon that na wilayah Hindia Beulanda nyan nakeuh nibak da'irah nyang ji jajah le maseukape niaga Hindia Timu nyang maseukape nyan na dimeuyub peumeurentah Keurajeuen Beulanda.

Nibak abad keu-19, wilayah nyang ka rhet lam jaroe beulanda nyan ka jipeuluwah lom, sampoe jeuet keu wilayah jajahan atra Beulanda nyang paleng rayeuek di muka bumoe. Wilayah jajahan Hindia Beulanda nakeuh saboh wilayah nyang paleng meuyum nyang ek jikuwasa le bansa Eropa nyang na di meuyub kuwasa Keurajeuen Beulanda [1] , dari Hindia Beulanda teuka dum wase alam u Eropa deungon yum nyang hana meuhai di banuwa nyan, dari wase alam nyan Beulanda sampoe 'an uroe nyoe kajeuet keu saboh neugara bansa nyang ubeut nyang nacit jiboh yum lam kawan neugara-neugara ma'mu di donya [2] . Meunan pih rayeuek jasa bansa-bansa Hindia Beulanda keu Beulanda, le awak Beulanda nyan hana meu jipeugot keunira sapeue pih keu bansa jajahan jih. Hukom nyang jipeulaku le Beulanda lam wilayah jajahan jih nakeuh saboh hukom rasial nyang ceukang [3] . Hukom rasial nyang jipeujak le Beulanda nakeuh lagee jipeugah keu ureueng Beulanda ngon bansa Eropa la'en nyang na di Hindia Beulanda nakeuh ra'yat manusia numboi 1 lam wilayah nyan, salang ureueng China , Arab , Jeupang seureuta bansa-bansa la'en nakeuh manusia numboi 2, teuma keu bansa-bansa aseuli nyang ka ta'lok dimeuyub jajahan jih nakeuh bansa paleng hana hareuga nibak ureueng-ureueng kolonial jikheun manusia numboi 3. Ngon hukom kolonial banmandum peukara pidana, meuniaga ngon hukom-hukom la'en tundok ban nyang jikheun le peumeurentah Hindia Beulanda.

Asai nan [ peusaneut | peusaneut asai ]

Narit Hindia teuka nibak Bahsa Latin : Indus . Nan aseuli Hindia Beulanda lam bahsa Beulanda : Nederlandsch Indie , geuteujeumah lam bahsa Inggreh seubagoe Hindia Beulanda. Narit nan meunan keu peubida antara wilayah Asia la'en nyang jijajah le Inggreh . Nan Hindia Beulanda kana lam ceunatat dokumen Nederlandsch Indie Company thon 1620 M. diterjemahkan oleh bahsa Inggris sebagai Hindia Belanda, untuk tetap berbeda dari Belanda Hindia Barat. Nama Hindia Belanda tercatat dalam dokumen Belanda East India Company dari 1620-an. [4] Le ahli tareh geutulehlam bahsa Inggreh istilah "Indie", "Hindia Beulanda" meujan-jan ngon "Kolonial Indonesia". [5]

Tareh [ peusaneut | peusaneut asai ]

Kuwasa maseukape [ peusaneut | peusaneut asai ]

'Alam VOC (masekape dagang nyang phon peudong koloni Hindia Beulanda
Kawan kapai dagang VOC thon 1663

Meuretoh thon seugolom teuka bansa Eropa, pulo-pulo di Nusantara nakeuh nibak padum-padum boh keurajeuen nyang meudelat nyang hudep ngon meuniaga di pasi seureuta meuneugoe di dalam pulo-pulo nyan. [6] Ureueng Eropa nyang phon teuka keunan nakuh bansa Portugeh bak akhe abad keu-15 lheueh nibak nyan teuka keunan bansa Beulanda nyang jijak mita reumpah-reumpah keuneuk jipuwoe u Eropa. [7] Bansa Beulanda nyang phon leupah dijak keunan bak thon 1595, lheue jiteumeung angkot reumpah-reumpah ngon jipubloe di Eropa na laba phon awak nyan 400%. Ban jikalon meunan le bansa Beulanda la'en di nanggroe jih laju ngon sigra jipeuguna peukara nyan jeuet keu jipeugot saboh maseukape dagang nyang jirasi nan VOC . [7] VOC atawa nan panyang jih Vereenigde Oostindische Compagnie kayem geukheun le bansa-bansa Nusantara ngon nan Kompeni nakeuh jimat saboh peunutoh hak nibak Keurajeuen Beulanda keu jeuet jipeugot kuta, jimeuprang ngon jiikat janji ngon neugara la'en ban sigom Asia [7] .

Pangkai phon VOC nakeuh jipuga banda Batavia (jinoe Jakarta ), jipuga banda nyan jeuet keu pusat meuniaga awaknyan. [8] Niaga nyang jimeukeusud le awaknyan nakeuh Monopoli dagang reumpah-reumpah lagee pala , bungong pala , lawang , kayee maneh . Le VOC nyan jipeuturi keunoe tanaman nyang la'en, teunaman nyang hantom na lom disinoe lagee kupi , teh , coklat , bakong , rambong , saka ngon candu , mandum teunaman nyan that jipeureulee le bansa Eropa ngon hanjeuet jipula di sideh. Mandum keurija nyan jijaga ngon get that le VOC ngon cara jiprang keuh wilayah-wilayah la'en di seulingka nyan. [8] Ngon le that karu lam wilayah seureuta brat that jicue hareuta maseukape le ureueng keurija (korupsi), maseukape sabe lam rugoe sampoe dudoe nyan dudoe bangkrot bak thon 1799. Ngon seubab nyan mandum wilayah nyang ji peugah atra VOC nyan jialeh teuma keu Beulanda, mandum atra nyang jipeugah nyan nakeuh wilayah-wilayah nyang ka jikuwasa di ban sigom Pulo Jawa , Maluku . Jipeugah lom atra awak nyan nakeuh banda la'ot di Makassar , Manado ngon Kupang mandum teuninggai maseukape nyan bak thon 1800 mandum jeuet keu atra Republik Beulanda nyang jirasi nan Hindia Beulanda. [9]

Ta'lok keu Beulanda [ peusaneut | peusaneut asai ]

Dari teuka kapai niaga Beulanda phon bak akhe abad keu 16, sampoe watee geupeunyata meurdeka thon 1945, kuwasa Beulanda ateueh pulo-pulo Nusantara nakeuh hana that teuga. Meuhat cit bansa Jawa sagai nyang ase jijajah meureutoh thon le Beulanda, [10] salang bansa-bansa nyang la'en sampoe akhe abad keu 19 sabe lam meudeelat ngon meurdeka lagee Aceh , Bali , Lombok ngon Kalimantan [10] . Wilayah nyang teutap lam meudeelat nyan nakeuh leubeh luwah lam kawan pulo-pulo Nusantara, keubit hana piyoh prang antara bansa-bansa meurdeka nyan lawan Beulanda nyang jibantu le aneuk bansa jajahan jih di Nusantara. Baro keuneuk meuhase jipeudong Koloni Hindia Beulanda ban lagee luwah wilayah Indonesia modern jinoe nakeuh lheueh jipeuanco le awak nyan Keurajeuen Aceh Darussalam akhe that bak thon 1914, meunan pih di neugara Aceh nyan sampoe 'an uroe jitamong aseuka Jeupang u Nusantara sabe na ureueng nyang lawan Beulanda. [11] [10]

Saboh gamba prang Padri, Minangkabau thon 1831.
Batalion keu-7 teuntra Hindia Beulanda lam Prang Bali thon 1846.

Bak thon 1806 Beulanda jireubot le Peurancih , Raja Peurancih watee nyan Napoleon Bonaparte jitunyok keuh adoe jih Louis Bonaparte keu raja di Hindia Beulanda, ngon seubab nyan Herman Willem Daendels jiangkee keuh Gubernur Jeundran Hindia Beulanda. [12] Thon 1811 aseuka Inggreh meuhase jireubot pulo Jawa ngon padum-padum boh banda la'ot Hindia Beulanda, le Inggreh laju jipeuduek Thomas Stamford Raffles jeuet keu Letnan Gubernur. Kuwasa Beulanda di wilayah nyan baro hase jipeupuleh keulayi bak thon 1816. [13] Dimeuyub meujanji Anglo-Beulanda bak thon 1824, le Inggreh jipulang wilayah jajahan keu Beulanda ngon jaminan neugara Bengkulu teutap jeuet keu neuduek bansa Inggreh seureuta meutuka kuwasa di Semenanjung Melayu ngon India .

Dari phon teudong VOC bak abad keu-17, le Beulanda ka jipeuluwah wilayah jajahan jih keu guna jeuet keu teumpat meuniaga. Graaf van den Bosch Gubernur militer (1830-1835) jipeugah mandum keu-untongan nakeuh jeuet keu bhaih peunteng ngon raseumi jeuet keu peunutoh nyang meuhat bak jikuwasa Jawa, Pulo Ruja ngon Bangka mantong. [14] Bahpih meunan bak kira-kira thon 1840, Beulanda jipeuluwah lom wilayah jajahan jih ngon jimeuprang bak padum-padum boh wilayah la'en. Prang-prang rayeuek nyan jeuet keu meutamah luwah wilayah jih di luwa pulo Jawa. [15] Meukeusud Belanda hat nyan nakeuh hana le'en bak jimita laba dagang, jilindong wilayah nyang ka jijajah, ngon jipeumulia droe jih bansa Beulanda seubagoe bansa ubeut nyang ek ji mat kuwasa ban sigom wilayah nyang luwah di Asia Teunggara , ngon teutap Beulanda lam wilayah nyang luwah nyan jeuet keu han dijeuet teuka keunan bansa Ierupa nyang la'en. Ngon hase bumoe dari nanggroe jajahan jih jeuet jipeu-udep Keurajeuen jih di banuwa Ierupa. [14]

Beulanda jipeuta'lok Minangkabau di Sumatera lam Prang Padri (1821-1838), [16] rab meusigo ngon nyan jimeuprang lom awaknyan lam Prang Jawa (1825-1830) meunang bak prang Jawa nyan meuhase keumeutamah kong lom awak Beulanda nyan di Hindia Beulanda. [17] . Prang Banjar (1859-1863) di Kalimantan teunggara meuakibat talo Sultan. [18] , seugolom nyan na prang Bali I thon 1846 ngon 1848, thon 1849 lam prang keuneulheueh di Bali baro keuh meuhase awak Beulanda jikuwasa Bali. Prang paleng trep lam seujarah Hindia Beulanda nakeuh Prang Aceh phon bak thon 1873 sampoe seuleusoe prang nyan bak thon 1914. [17] meunan pih neuduek Hindia Beulanda di Aceh hana reuda nibak geupeukaru le bansa Aceh sampoe 'an uroe teuka Jeupang u Aceh. [10] Da'irah nyang paleng dudoe cit lam kuwasa Hindia Beulanda nakeuh Lombok , da'irah nyan baro ase jikuwasa le Beulanda bak thon 1894. [19] Na prang Batak nyang meubaro teudoh bak thon 1895. [17]

Sampoe akhe abad keu-19 hana pre neugara koloni Hindia Beulanda nibak karu ngon prang, meuhat kuwasa Beulanda ateueh mandum da'irah ngon keurajeuen-keurajeuen ubeut di pulo-pulo Nusantara mantong cit jipeupanyang. Mandum keurajeuen atawa da'irah la'en di luwa Jawa ngon Madura keubit baro glah jimat le Beulanda bak thon 1920. Nyan keuh thon Beulanda meuhase jipeutamong Seumeunanjung Ulee Cicem (Papua Barat) dimeuyub peumeurentah Hindia Beulanda di Batavia.

Prang donya keu-II akhe Hindia Beulanda [ peusaneut | peusaneut asai ]

Tjarda van Starkenborgh Stachouwer ngon SM de Jonge, duwa droe Gubernur Jeundran keuneulheueh Hindia Beulanda seugolom jitamong Jeupang.

Bak 10 uroe buleuen 1 thon 1942, lam Prang donya II Pasifik, aseuka Jeupang meuhase jitamong u Hindia Beulanda. Beulanda nyang jibantu le teuntra sikutu han ek jipeutheun wilayah jajahan jih di Hindia Beulanda, 3 buleuen lheueh uroe jitamong teuntra Jeupang Beulanda di Jawa jimeunyeurah bak 8 uroe buleuen 3 thon 1942. [20] [21] . Jeupang watee nyan jeipeugah droe jih seubagoe Cahaya Asia ngon meunan jeuet keu bansa Asia di Hindia Beulanda that neuharap Jeupang nyan keu nyang use peunjajah Eropa dari Asia Teunggara. Mandum ureueng watee jitamong Jeupang nyan geusambot aseuka Jeupang lagee syedara nyang teuka dijak bantu bansa Asia la'en. [22] Meuhat dudoe baro leumah kri, nakeuh Jeupang nyan hana kureue bratcit buet keujam jih nibak bansa-bansa Nusantara nyang baro glah nibak peunjajah Eropa. Peukara teuka Jeupang nyan keuh nyang jeuet keu seubab rayeuek bak runton neugara kolonial Hindia Beulanda. Le Jeupang banmandum struktur peumeurintah kolonial Hindia Beulanda jigantoe ngon struktur baro. Neuduek paleng peunteng lam nanggroe teutap jimat le Jeupang, mandum ureueng Beulanda nyang mantong na di Hindia Beulanda jidrop ngon ji peutamong lam peunjara awak nyan. [23] Lam lhee thon leubeh lam jaroe Jeupang na peuet juta droe ureueng di Hindia Beulanda nyang meuninggai [24] Bak thon 1945 Jeupang jimeunyeurah ngon hana syarat bak teuntra sikutu. Meunan geukalon Jeupang ka talo lam prang raya nyan, le peumimpin peujuangan politik Hindia Beulanda laju geupeunyata meurdeka Neugara Indonesia. Meuhat dudoe jigisa lom Beulanda u euncit nanggroe jajahan jih keuneuk jijak cok pulang lom wilayah nyan. Peuet thon leubeh kureueng lam prang geurila, bak buleuen 12 thon 1949 meubaro keuh Indonesia geu ako jeuet keu saboh neugara meurdeka. Wilayah nyang jiako le Beulanda bak thon nyan hana roh Irian Barat, wilayah paleng barat Indonesia nyan meubaro sah lam jaroe Indonesia bak buleuen 5 thon 1963.

Ne [ peusaneut | peusaneut asai ]

  1. ^ Jonathan Hart, Empires and Colonies, page 200
  2. ^ Anne Booth, et al., Indonesian Economic History in the Dutch Colonial Era (1990) ch 8
  3. ^ R.B. Cribb and A. Kahin, Historical dictionary of Indonesia (Scarecrow Press, 2004) p 118
  4. ^ Dagh-register gehouden int Casteel Batavia vant passerende daer ter plaetse als over geheel Nederlandts-India anno 1624?1629. The official register at Catle Bavaria, of the census of the Dutch East Indies . VOC . 1624.  
  5. ^ Frances Gouda, Dutch Culture Overseas: Colonial Practice in the Netherlands Indies, 1900-1942 (1996) p. viii
  6. ^ Taylor (2003)
  7. ^ a b c Ricklefs (1991), p. 27
  8. ^ a b Vickers (2005), p. 10
  9. ^ Ricklefs (1991), p. 110; Vickers (2005), p. 10
  10. ^ a b c d Witton (2003), pp. 23-25
  11. ^ Schwarz, A. (1994). A Nation in Waiting: Indonesia in the 1990s . Westview Press. hlm. 3?4. ISBN   1-86373-635-2 .  
  12. ^ Kumar, Ann (1997). Java . Hong Kong: Periplus Editions. hlm. 44. ISBN   962-593-244-5 .  
  13. ^ Ricklefs (1991), pp. 111?114
  14. ^ a b Ricklefs (1991), p. 131
  15. ^ Vickers (2005), p. 10; Ricklefs (1991), p. 131
  16. ^ Ricklefs (1991), p. 142
  17. ^ a b c Friend (2003), p. 21
  18. ^ Ricklefs (1991), pp. 138-139
  19. ^ Vickers (2005), p. 13
  20. ^ Ricklefs (1991), p. 195
  21. ^ L., Klemen, 1999?2000, The Netherlands East Indies 1941?42 , " Forgotten Campaign: The Dutch East Indies Campaign 1941?1942 ".
  22. ^ Shigeru Sat?: War, nationalism, and peasants: Java under the Japanese occupation, 1942?1945 (1997), p. 43
  23. ^ Vickers (2005), page 85
  24. ^ Cited in: Dower, John W. War Without Mercy: Race and Power in the Pacific War (1986; Pantheon; ISBN 0-394-75172-8 )

Peunawot luwa [ peusaneut | peusaneut asai ]